Γράφει η Μαρία Βασιλείου, Βιολόγος- Ωκεανογράφος
Η μετανάστευση πουλιών είναι η τακτική χρονική μετακίνηση του πληθυσμού πουλιών, από την περιοχή φωλιάσματος στην περιοχή διαχείμασης το φθινόπωρο και η επιστροφή τους πίσω την άνοιξη.
Η μετανάστευση πουλιών είναι μια προσαρμογή, για να μπορούν τα πουλιά να αναπαράγονται στις περιοχές, όπου δεν μπορούν να ζήσουν όλο το χρόνο, λόγω δυσμενών κλιματικών και διατροφικών συνθηκών. Η φυσική δηλαδή επιλογή, μέσω του μηχανισμού την περιοδικής (εποχικής)μετανάστευσης των πουλιών, συνεισέφερε στην επιβίωσής τους.
Από την άλλη πλευρά, η μετανάστευση πουλιών είναι ιστορικό στοιχείο και αποτέλεσμα της εξάπλωσης των ειδών, από την περιοχή όπου πρωτοεμφανίστηκαν προς άλλες περιοχές συμβάλλοντας στην αποτελεσματική εκμετάλλευση του φυσικού περιβάλλοντος.
Η Παγκόσμια Ημέρα Αποδημητικών Πτηνών (Word Migratory Bird Day) γιορτάζεται δύο φορές κάθε χρόνο: Το δεύτερο Σάββατο του Μαΐου (12 Μαΐου το 2018) και το δεύτερο Σάββατο του Οκτωβρίου (13 Οκτωβρίου 2018). Η πρωτοβουλία ανήκει στο Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών (UNEP) και σκοπό έχει να ενημερώσει και να ευαισθητοποιήσει την παγκόσμια κοινή γνώμη σχετικά με την προστασία των αποδημητικών πτηνών και των οικοτόπων τους.
Ενώ, κάθε χρόνο το πρώτο σαββατοκύριακο του Οκτωβρίου διοργανώνεται στην Ευρώπη η Πανευρωπαϊκή Γιορτή των Πουλιών (EuroBirdwatch), με πρωτοβουλία της μ.κ.ο. Birdlife International, που αφιερώνει τη δράση της στα πουλιά και το περιβάλλον.
Τα πουλιά έχουν τις εξής ικανότητες:
1. Ικανότητα διαρκούς και γρήγορης πτήσης στην ατμόσφαιρα όπου δεν υπάρχουν εμπόδια και σε μεγάλες αποστάσεις χιλιάδων χιλιομέτρων
2. Μεγάλοι ρυθμοί μεταβολισμού και γρήγορη συσσώρευση και καύση λίπους στις πτήσεις μεγάλης διάρκειας
3. Μεγάλες ικανότητες προσανατολισμού που είναι απαραίτητες όταν διασχίζονται μεγάλες αποστάσεις
4. Αυστηρά καθορισμένος τρόπος ζωής με κύκλους αναπαραγωγής -μετανάστευσης – διαχείμασης που ελέγχονται φωτοπεριοδικά (νυχθήμερης χρονικής διάρκειας), με χρήση αστρονομικών δεδομένων,μετεωρολογικών στοιχείων κλπ.
Οι «σκληρές εξετάσεις» για όλες τις παραπάνω ικανότητες των πουλιών δίνονται στα φυσικά εμπόδια της Γης (π.χ. Μεσόγειος, Σαχάρα).
Τα μεταναστευτικά πουλιά χρησιμοποιούν τρεις κύριες διαδρομές: Την αφρικανική-ευρασιατική, την ανατολική ασιανοαυστραλιανή και την αμερικανική. Πρωταθλητής στις μετακινήσεις αυτές είναι η αρκτική Tern Sterna Paradisaea (χιονογλάρονο) ένα μοναδικό είδος που μεταναστεύει από την Αρκτική στην Ανταρκτική και πάλι πίσω κάθε χρόνο.
Τα πουλιά ζουν στην Ελλάδα εδώ και εκατομμύρια χρόνια: τα παλαιότερα γνωστά απολιθώματα φτάνουν μέχρι τo Ανώτερο Μειόκαινο (5.000.000 – 6.500.000 χρόνια πριν), ενώ από ανασκαφές στην Κρήτη έχουν ταυτοποιηθεί 67 τουλάχιστον είδη πουλιών από το Πλειστόκαινο.
Σήμερα ο κατάλογος των πουλιών της Ελλάδας αριθμεί 442 είδη, τα δε 18 “νέα” είδη για την Ελλάδα είναι σχεδόν όλα, τυχαίοι / παραπλανημένοι επισκέπτες (Handrinos et al., Dretakis et al.)
Περισσότερα από τα μισά είδη των πουλιών της Ελλάδας (55%) αναπαράγονται τακτικά στη χώρα. Το 60% των ειδών αυτών έχουν επιδημητικούς (μόνιμους) πληθυσμούς, ενώ τα υπόλοιπα είναι καλοκαιρινοί επισκέπτες.
Το χειμώνα το μέγεθος πολλών επιδημητικών πληθυσμών αυξάνει σημαντικά από την κάθοδο στην Ελλάδα υποπληθυσμών από βορειότερες χώρες. Υπάρχουν όμως και 76 είδη που απαντώνται στη χώρα μας μόνον ή κυρίως ως χειμερινοί επισκέπτες.
Λόγω της γεωγραφικής της θέσης στο νότιο άκρο της Βαλκανικής, αλλά και του αναγλύφου της (πολλά νησιά, χερσόνησοι, οροσειρές κ.ά.), η Ελλάδα είναι ευνοϊκό σημείο για τις μεταναστευτικές διαδρομές πολλών πουλιών από και προς την Αφρική.
Τουλάχιστον 29 από τα είδη της ελληνικής ορνιθοπανίδας χαρακτηρίζονται ως διερχόμενοι μετανάστες, απαντώνται δηλαδή σχεδόν μόνον κατά την ανοιξιάτικη ή και κατά τη φθινοπωρινή μετανάστευση.
Η Ελλάδα, τέλος, διαθέτει μεγάλο αριθμό υγροτόπων. Στις δύο έγκυρες απογραφές που υπάρχουν (ΕΚΒΥ και WWF Ελλάς αντίστοιχα) καταγράφονται 680 υγρότοποι, εκ των οποίων οι 302 μόνο στο Αιγαίο (πλην Κρήτης). Η μεγάλη αυτή ποικιλία βιοτόπων, σε συνδυασμό με άλλους αβιοτικούς και βιοτικούς παράγοντες (κλίμα, έδαφος κλπ), αποτελεί την κύρια αιτία για την ύπαρξη αντίστοιχα μεγάλης ποικιλίας ειδών ορνιθοπανίδας.
Οι απειλές που αντιμετωπίζουν τα είδη της ελληνικής ορνιθοπανίδας, διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: άμεσες και έμμεσες. Στην πρώτη περίπτωση αναφερόμαστε στην άμεση θανάτωση ή στη σκόπιμη πρόκληση θνησιμότητας στα είδη, ενώ στη δεύτερη οι απειλές μπορεί να προέλθουν έμμεσα, όπως από την υποβάθμιση/καταστροφή του βιοτόπου ή από τη δημιουργία συνθηκών που εμποδίζουν την τροφοληψία, την ανάπαυση κλπ των ειδών. Και στις δύο πάντως περιπτώσεις η συντριπτική πλειονότητα των απειλών που αντιμετωπίζουν τα είδη έχει ανθρωπογενή αίτια, ακόμη και όταν ο άνθρωπος δεν σκοπεύει να προκαλέσει προβλήματα στα πουλιά.
Για τα υδρόβια, παρυδάτια και θαλάσσια είδη πουλιών η απώλεια ή και η υποβάθμιση των φυσικών ενδιαιτημάτων στους υγροτόπους εξαιτίας της άμεσης ή έμμεσης επέμβασης του ανθρώπου στα φυσικά οικοσυστήματα (όπως με αλλοιώσεις των ενδιαιτημάτων και ρύπανση νερών) αποτελούν τη σοβαρότερη απειλή.
Για χιλιάδες χρόνια, η παραλία από Ναύπλιο μέχρι Νέα Κίο, ήταν μια στενή ζώνη που χώριζε τη θάλασσα από μία λιμνοθάλασσα. Ακόμη και μέχρι πριν λίγες δεκαετίες υπήρχε σπουδαίος υγρότοπος τόσο κοντά στο Ναύπλιο όσο και πίσω από τη Ν. Κίο.
«Μας πέταξαν ανάμεσα σε δύο βάλτους» λένε ακόμη στη Ν. Κίο, όταν εξιστορούν την πορεία τους από τη Μικρά Ασία. Μέρος του παλαιού υγροτόπου σώζεται ακόμη στα Δυτικά της Νέας Κίου και δίπλα στον Ερασίνο ποταμό. Πρόκειται για απομεινάρι του παλιού βάλτου της Λέρνης.
Τα κύρια ενδιαιτήματα που βρίσκουμε σε αυτή τη ζώνη είναι: Ρηχά παράκτια νερά και λασποτόπια, με πολλά είδη πουλιών που αναζητούν ψάρια, πλούσια υδρόβια βλάστηση και πολλά ασπόνδυλα μέσα στην άμμο και τη λάσπη, αλμυρόβαλτοι με τη χαρακτηριστική κοκκινωπή βλάστηση από τις αρμυρήθρες και άλλα ανθεκτικά φυτά,εκβολές μικρών ρεμάτων που εμπλουτίζουν την παραλιακή ζώνη με γλυκό νερό και δημιουργούν «μικροενδιαιτήματα» όπως καλαμιώνες μικρούς βάλτους κ.λπ. και υγρότοποι με γλυκά νερά, συνήθως εποχιακοί, εσωτερικά του δρόμου.
Στην περιοχή έχουν καταγραφεί περισσότερα από 160 είδη πουλιών.
Εκτός από τα πουλιά, τα μέρη αυτά είναι εξαιρετικά σημαντικά και για την προστασία της παραλίας από διάβρωση.
Για την ανάγκη προστασίας της περιοχής καθώς και παρεμβάσεις μικρής κλίμακας εναρμονισμένες με το περιβάλλον και τις λειτουργίες του βιοτόπου υπάρχουν αρκετά στοιχεία και μελέτες και πολλά χρηματοδοτικά εργαλεία.
Απορίας άξιον πώς μέχρι σήμερα δεν έχει δρομολογηθεί κάποια παρέμβαση ουσιαστική.
