Φωτογραφία από το Ανάθεμα στο Πεδίο του Αρεως στην Αθήνα, στις 12 -12-1916 και γελοιογραφία της εποχής
Τέτοιος ήταν ο ενθουσιασμός και τέτοιος ο παλμός που κατείχε τις αργείτικες ψυχές, ώστε και ο γυμνασιάρχης οδήγησε τους μαθητές στον τόπο του αναθέματος για να ρίξουν μια πέτρα. Δυο-τρεις δεν ρίξανε και ακολούθησαν σφαλιάρες όταν επέστρεψαν στην τάξη…
Στα τέλη του 1916, ο Εθνικός Διχασμός ανάμεσα σε βενιζελικούς και βασιλόφρονες βρίσκεται στο αποκορύφωμά του. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος φρονούσε ότι η Ελλάδα ως χώρα θαλασσινή επιβάλλεται να εξέλθει στον α’ παγκόσμιο πόλεμο δίπλα στις δυνάμεις της Αντάντ (Αγγλογάλλοι κ.ά.), ενώ οι φιλοβασιλικές δυνάμεις και ο βασιλιάς Κωνσταντίνος θεωρητικά υπερασπίζονταν την ουδετερότητα της χώρας, στην πραγματικότητα όμως έκλιναν προ τη συμμαχία των «κεντρικών δυνάμεων» (Αυστρο-Γερμανοί, Ιταλοί κ.ά.).
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, εκλεγμένος πρωθυπουργός, έχει κηρύξει ανυπακοή στον ανώτατο άρχοντα (βασιλιά) και βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη, επικεφαλής της κυβέρνησης της «Εθνικής Άμυνας». Στην πρωτεύουσα κυριαρχούν οι βασιλικοί με τον βασιλιά Κωνσταντίνο να ηγείται του «Κράτους των Αθηνών». Η Ελλάδα έχει διχαστεί πολιτικά και γεωγραφικά.
Τον Νοέμβριο του 1916 βομβαρδίζονται από τις γαλλικές δυνάμεις περιοχές της Αθήνας γύρω από το Στάδιο και κοντά στα Ανάκτορα, ενέργεια που εξαγρίωσε τις φιλοβασιλικές δυνάμεις. Αυτοί κατηγόρησαν τους βενιζελικούς ως προδότες της πατρίδας και διακήρυξαν ότι: «Ο φονεύων βενιζελικόν δεν φονεύει άνθρωπον!»
Σ’ αυτό το διχασμό πρώτη θέση υπέρ των βασιλικών είχε η Εκκλησία της Ελλάδος. Οι μητροπολίτες της λεγόμενης «Παλαιάς Ελλάδας» υπό τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Θεόκλητο (οι περιοχές που είχαν ελευθερωθεί πριν από το 1912), συντάσσονται με τον Κωνσταντίνο, ενώ οι μητροπολίτες των «Νέων Χωρών» με τον Βενιζέλο.
Το Δεκέμβριο του 1916 οργανώνονται διαδηλώσεις στην Αθήνα κατά του Βενιζέλου, με επικεφαλής την Ιερά Σύνοδο. Οι διαδηλωτές κατευθύνονται στο Πεδίο του Άρεως για να αναθεματίσουν τον «σατανά» της πολιτικής ζωής του τόπου. Κάθε «καλός χριστιανός» έπρεπε να ρίξει «πέτρα αναθέματος» σε μια σωρό από πέτρες.
Ανάλογο «Ανάθεμα» έγινε λίγες μέρες αργότερα και στο Άργος. Δυστυχώς, η έλλειψη τοπικών εφημερίδων εκείνη την εποχή (τουλάχιστον από τα αρχεία των βιβλιοθηκών) δεν μας επιτρέπει να έχουμε πληρέστερη εικόνα και περισσότερα στοιχεία για τα γεγονότα. Ψάχνοντας μεταγενέστερα αρχεία ανακαλύψαμε σχετικό κείμενο στην εφημερίδα “Αναγέννηση” στις 17 Δεκεμβρίου 1977, στη στήλη “Λαογραφικές Μνήμες”. Ο συντάκτης του υπέγραφε ως “Ο Γείτων” και πρόκειται για τον αείμνηστο ιστοριοδείφη Τάκη Μαύρο.
Στο Ναύπλιο, το «Ανάθεμα» έγινε στις 28 Δεκεμβρίου όπως αναφέρει σχετικό κείμενο του Μπάμπη Αντωνιάδη στο ιστολόγιο της “Άλλης Πρότασης” και το οποίο επίσης παρατίθεται στη συνέχεια.
To κείμενο του Τάκη Μαύρου
για το «Ανάθεμα» στο Άργος
1916. Ο Βενιζέλος έχει σχηματίσει στη Θεσσαλονίκη δική του φιλοανταντική κυβέρνηση, και ο διχασμός έχει γίνει πραγματικότητα.
Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Θεόκλητος, αποφασίζει, προφανώς όχι μόνο από δική του πρωτοβουλία, και παραγγέλνει στις κατά τόπους εκκλησιαστικές αρχές να αναθεματίσουν τον Βενιζέλο. Μητροπολίτης τότε στην Αργολίδα ήταν ο Αθανάσιος που με τη σειρά του αναθέτει στον Παπαμπόμπο να οργανώσει το “ανάθεμα” στο Άργος, αλλά αυτός τα καταφέρνει να μην αναμιχθεί ο ίδιος, και να αναθέσει στον εφημέριο παπά Δημήτρη Γεωργόπουλο από το Κιβέρι, τη σχετική φροντίδα.
Σε συνεργασία με τον τότε δήμαρχο Άργους τον Βαγγέλη τον Μπόμπο, καταστρώνεται το σχέδιο, πως και που να γίνει το “ανάθεμα”. Κατέληξαν “στη Βρύση”. Εκεί που είναι σήμερα το κτήριο του Ο.Τ.Ε. υπήρχε ένα οικόπεδο, και εκεί που παρκάρουν σήμερα τα αυτοκίνητα, στην ανατολική του πλευρά, ακριβώς κάτω από την πινακίδα που γράφει ότι “απαγορεύεται το παρκάρισμα”, υπήρχε τότε μια βρύση. Τόπος αναθέματος ορίστηκε εκεί κοντά στη βρύση, και πιο συγκεκριμένα, εκεί που είναι τώρα ένας μικρός ανοιχτός χώρος, κάτι σαν πλαταιϊτσα ανάμεσα στον Ο.Τ.Ε. και το μικρό καφενεδάκι.
Όλοι οι βασιλόφρονες, οι “βασιλικοί” του Άργους, φορώντας ένα άσπρο τσεμπεράκι στο κεφάλι τους για να ξεχωρίζουν από τους αντίθετούς τους βενιζελικούς, περνούσαν εμπρός από τον τόπο του αναθέματος, διάλεγαν μια πέτρα, τη μεγαλύτερη που εύρισκαν, γιατί τότε πέτρες εύρισκες και στους κεντρικούς δρόμους του Άργους, και την πετούσαν επάνω στο σωρό φωνάζοντας: “Ανάθεμα”. Τραγουδούσαν κι ένα τραγουδάκι:
Τριανδρίας αρχηγός
Βενιζέλος ο στραβός
Δαγκλής και Κουντουριώτης
του Έθνους ο προδότης
Μαρκαντωνάκης Κλέαρχος ο φαγάς
πάντες θέλουν κρέμασμα.
Οι δύο τελευταίοι στίχοι θυμίζουν κάπως μοντέρνα ποίηση, αλλά πάντως είναι αυθεντικοί. Έτσι διασώθηκαν.
Υπήρχαν όμως και λιγοστοί βενιζελικοί, που δεν πήγαιναν να ρίξουν πέτρα στο ανάθεμα. Ένας από αυτούς ήταν και ο Γερο Μιχάλης ο Κατσάνος, πατέρας του Κατσάνου που είχε τις μπενζίνες μαζί με τον Καρκαμπά. Αυτόν τον μετέφεραν τα όργανα της τάξεως “σηκωτόν” για να ρίξει την πέτρα του.
Ίσως από τότε να χρονολογείται η αντίληψη ότι η ψηφοφορία είναι υποχρεωτική, γιατί ούτε ο συντάκτης του τότε συντάγματος ούτε και των μεταγενέστερων θυμήθηκαν να το προσθέσουν.
Βρέθηκαν όμως και μερικοί άλλοι που αρνήθηκαν να πάνε. Η ιστορία συγκράτησε τα ονόματά τους. Ήσαν ο Θανάσης ο Κατσούλας, ο μετέπειτα βιομήχανος που έκανε τα κολοφώνια, ο Θανάσης ο Νανόπουλος που είχε το μπακάλικο απέναντι από του Τριμπούκα, ο Μήτσος ο Κόλιας με την ταβέρνα και τη ρομβία, που νομίζω πως σώζεται ακόμη σε λειτουργία, ο μεγαλοταβερνιάρης ο Τάσος Παναρίτης, ο Παναγιώτης ο Βλασταράς, ο Ανδρέας ο Ρόκας ο κατοπινός βιομήχανος, ο Βασίλης ο Μαρούσης, ο Γιάγκος ο Μακρής ή Μακρυπουκάμισος από την Πυργέλα και μερικοί άλλοι. Είπαμε πως η ιστορία συγκράτησε τα ονόματά τους αλλά δεν συγκράτησε το πόσο ξύλο φάγανε.
Τέτοιος μάλιστα ήταν ο ενθουσιασμός και τέτοιος ο παλμός που κατείχε τις Αργείτικες ψυχές τότε, ώστε και ο γυμνασιάρχης ο Παπαδιαμαντόπουλος οδήγησε τα παιδιά του γυμνασίου εν παρατάξει στον τόπο του αναθέματος για να ρίξουν και κείνα μια πέτρα.
Δυο-τρία από αυτά δεν ρίξανε. Ο ένας ήταν ο Κώστας ο Κεραμίδας, ο κατοπινός γιατρός, κι ο άλλος ο Στέφανος ο Μακρής ο σημερινός δικηγόρος, του οποίου τα αυτιά ίσως ακόμη να βουίζουν από τις “σφαλιάρες” που τους έδωσε ο αείμνηστος γυμνασιάρχης όταν ξαναγύρισαν στην τάξη.
Τί απέγινε όμως ο σωρός του αναθέματος; Πολλοί τον θυμήθηκαν ότι σωζόταν, αλλά σιγά σιγά χρησιμοποιήθηκε στα θεμέλια των γύρω οικοδομών.
Ο ΓΕΙΤΩΝ
Εφημερίδα “Αναγέννηση” 17-12-1977
To κείμενο του Μπάμπη Αντωνιάδη
για το «Ανάθεμα» στο Ναύπλιο
Στις 28 Δεκεμβρίου του 1916, ημέρα Τετάρτη με το Ιουλιανό ημερολόγιο, οργανώθηκε και στο Ναύπλιο, όπως και στην υπόλοιπη τη Νότια Ελλάδα, συγκέντρωση ενάντια στο Βενιζέλο. Οι κάτοικοι της πόλης του Ναυπλίου, μετά από κάλεσμα του Μητροπολίτη Αργολίδας Αθανάσιου, συμμετέχουν στο «ανάθεμα» του Βενιζέλου. Η συγκέντρωση, σύμφωνα με την αντιβενιζελική εφημερίδα της Αργολιδοκορινθίας ΑΝΟΡΘΩΣΙΣ, έγινε στο Σταθμό του Ο.Σ.Ε.
Η πρόσκληση καλούσε τους κατοίκους της πόλης να μαζευτούν στις 2.00 στο Σταθμό του σιδηρόδρομου για να καταδικάσουν την «Τριανδρία» και να ζητωκραυγάσουν για τη Βασιλεία. Επικεφαλής της συγκέντρωσης και ο πρώτος που πήρε την πέτρα και την τοποθέτησε στο σημείο του αναθέματος ήταν ο Μητροπολίτης Αργολίδας Αθανάσιος, συνοδευόμενος από κληρικούς της περιοχής. Σύμφωνα με προφορικές πληροφορίες (βλ. Κώστας Καράπαυλος), το σημείο του αναθέματος ήταν στη θέση της σημερινής Πυροσβεστικής Υπηρεσίας, στην οδό 25η Μαρτίου.
Όπως έγραψε η εφημερίδα ΑΝΟΡΘΩΣΙΣ «Ο φανατισμός και η έξαψις των παθών είχον τόσον κορυφωθεί τότε, ώστε έβλεπαν τις γέροντας να κρατώσι μεγάλους λίθους και με τρεμούσας χείρας να ρίπτουν αυτούς εις το «ανάθεμα», νέους, παιδιά, γυναίκας, τους ανώτερους αξιωματικούς της πολιτείας και του στρατού και τους πάντας να διαγκωνίζονται τις θα ρίψη τον μεγαλύτερον λίθον και τις εκφέρη την βαρυτέραν αράν «κατά των ατίμων και ανοσίων υπονομευτών της Δυναστείας και του καθεστώτος». Ο Μητροπολίτης Αθανάσιος ρίχνοντας την πέτρα εις το χώρο του αναθέματος έλεγε «Τω Βενιζελω, Δαγκλή και Κουντουριώτη επιβουλευθέντων την πατρίδα και τον βασιλέα ανάθεμα έστω».
Τα γεγονότα είχαν ξεκινήσει στην Αθήνα στις 12 Δεκεμβρίου 1916. Στην κορύφωση του Εθνικού Διχασμού, η Ιερά Σύνοδος της Αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Ελλάδος, με επικεφαλής τον τότε Μητροπολίτη Αθηνών Θεόκλητο, ρίχνει στο Πεδίο του Άρεως τον λίθο του «αναθέματος», απαγγέλλοντας τη φράση «Ελευθερίω Βενιζέλω επιβουλευθέντι την Βασιλεία και την Πατρίδα και καταδιώξαντι και φυλακίσαντι Αρχιερείς ανάθεμα έστω»!
Ο Μητροπολίτης Αργολίδας Αθανάσιος (1914-1924), γεννημένος το 1869 στο Μαδύτο του Ελλησπόντου, χειροτονήθηκε Μητροπολίτης Αργολίδας στις 16 Ιουλίου του 1914. Όπως αναφέρει η εκκλησία «το υγρόν κλίμα της πόλεως του Ναυπλίου αφ’ ενός και η νέα δοκιμασία τού εκ της αναμίξεώς του εις το γνωστόν «ανάθεμα» αφ’ ετέρου επέδρασαν δυσμενώς εις την υγεία του Αθανασίου δι ο την 2αν Ιανουαρίου 1924 υπέβαλε την από της θέσεως του αποσυρθείς εις τινα μονήν της Ιεράς Μητρόπολης Καρυστίας εκοιμήθη εν Κυρίω την 15η Οκτωβρίου 1925 εις ηλικίαν 56 ετών».
Βιβλιογραφία: Προφορικές αναφορές, Βιβλίο: Ιστορία του Ναυπλίου του Θ. Δημόπουλου, Αρχείο Μητρόπολης Αργολίδας
Μπάμπης Αντωνιάδης
Ιστολόγιο “alliprotasi.wordpress.com” 26-12-2016
