Το Λυγουριό και η Νέα Επίδαυρος την περίοδο 1465-1512
Γράφει ο Αντώνης Ξυπολιάς
(Φωτογραφία από το κάστρο της Νέας Επιδαύρου)
Οι ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι τα χρόνια του Α Ενετοτουρκικού πολέμου [1463-1479] τα βενετοκρατούμενα κάστρα του [παλαιού] Λυγουριού και της Πιάδας [Νέα Επιδαύρου] κυριεύτηκαν από τους Τούρκους.
Το 1465 τρείς χιλιάδες Τούρκοι του Αμάρμπεη, με τον Σούμπαση της Κορίνθου, διέσχισαν τον τραχύ τόπο την ορεινή Κορινθία, Αργολίδα και κατέληξαν στο κάστρο του Λυγουριού το οποίο και κυρίευσαν. Ο Βενετός διοικητής Πελοποννήσου έγραφε αμέσως μετά στον πρίγκιπα της Βενετίας, ότι την 17 Νοεμβρίου το κάστρο έπεσε στους Τούρκους, καθώς η φρουρά του υπό βενετική διοίκηση, ήταν σε καθεστώς αναρχίας και ανυπακοής.
“Προσωπικά λυπάμαι -συμπλήρωνε ο βενετός διοικητής J. Barbarigo –για την απώλεια αυτού του κάστρου, όχι για την δυναμική του, αλλά για την φήμη του [la sua fama], σε μια περιοχή όπου έχουν χαθεί πολλές ψυχές’’.
Τα τεκμήρια επιβεβαιώνουν την σημαντικότητα του κάστρου την περίοδο της λατινοκρατίας στην Πελοπόννησο και οχτώ μήνες μετά [18 Ιουλ. 1466], σε ένα διθυραμβικό έγγραφο της βενετικής Γερουσίας αναφέρεται στον ναύαρχο και τις επιτυχίες του κατά των Τούρκων στα νησιά του Αιγαίου, αλλά και Πειραιά, Αθήνα και καταλήγει με την ανακατάληψη του κάστρου του Λυγουριού.
Δεν πρέπει όμως αυτό να κράτησε για μεγάλο διάστημα, αφού ένα χρόνο μετά στους πίνακες των κάστρων της περιοχής δεν εμφανίζεται το κάστρο του Λυγουριού.
Αντίθετα αυτό της Καζάρμας Αρκαδικού αναφέρεται στην κατοχή των Τούρκων, του Φαναρίου, Αγγελόκαστρου, Αγιονορίου κατεστραμμένα, και της Πιάδας και Δαμαλά κατεστραμένα αλλά στην κατοχή των Βενετών.
Η στρατηγική των νέων κατακτητών, ήταν να καταστρέφουν όποιες οχυρές θέσεις δεν τους ήταν χρήσιμες και ενίσχυαν όποιες τους εξυπηρετούσαν.
Μετά την καταστροφή και την ερήμωση του κάστρου, οι κάτοικοι υποχρεώθηκαν να απομακρυνθούν από την ορεινή αυτή θέση,να μετακινηθούν και να εγκατασταθούν πλησιέστερα στις πιο πεδινές, παραγωγικές και έφορες εκτάσεις,τις οποίες έπρεπε να καλλιεργήσουν υπό την επιστασία του νέου αφέντη.
Το κάθε χωριό με βάση την πολιτική των οθωμανών ήταν τιμάριο της στρατιωτικής τάξης και η αύξηση των εσόδων έδινε περεταίρω κίνητρα στους σπαχήδες.Οι γηγενείς εργάτες της γης έπρεπε να αποδώσουν περισσότερα έσοδα, αφού κάθε αύξηση τους κάλυπτε μεγαλύτερο αριθμό τιμαριούχων γενίτσαρων.
Δημιουργήθηκε ο πρώτος μαχαλάς στο ύψωμα του λόφου του Αγίου Ταξιάρχη, στην σημερινή θέση του οικισμού, κάτω από το πολυγωνικό κατεστραμμένο κάστρο στα θεμέλια της αρχαίας ‘’κώμης Λήσσας’’ [που είχε οικοδομηθεί πριν δύο χιλιετηρίδες], και κοντά στις φυσικές τότε πηγές ύδρευσης’’της καλογριάς’’ και ’’του πλάτανου’’.
Το 1470 και το κάστρο της Πιάδας υπέκυψε στους Τούρκους εισβολείς.Βενετσιάνικα έγγραφα εξυμνούν την ανδρεία των κατοίκων Ματθαίου,Δαμιανού και Νικόλαου Ανδρομέδα στις μέρες της πολιορκίας και όταν ακόμη συνελήφθηκε αιχμάλωτος ο βενετός διοικητής του κάστρου.
Το τέλος του πρώτου βενετοτουρκικού πολέμου βρήκε την Αργολίδα διαιρημένη στα δύο.Το Ναύπλιο,το Άργος,η παραλιακή νότια Αργολίδα έμεινε στην βενετική κατοχή. Η ορεινή Αργολίδα,τα χωριά στους πρόποδες του Αραχναίου, όπως και η Κορινθία ήταν στην τουρκική κατοχή.
Δύο αντιπροσωπείες των ξένων κατακτητών συμφώνησαν να ορίσουν τις αυθεντίες τους στην περιοχή, να θέσουν στο έδαφος τα σύνορα που ήταν τα ίδια με εκείνα που είχαν αποδεχτεί το 1394 και είχαν υπογράψει σε έγγραφο με σφραγίδες από ενσωματωμένο ασήμι ο Δεσπότης του Μοριά Θεόδωρος Παλαιολόγος και οι Βενετοί.
Μετά από πολύμηνη διαδικασία,πορείες κατά μήκος των συνόρων και αμφισβητήσεις ορίστηκαν τελικά το όρια από την Μονή του Αγιου Θεοδοσίου, στο “βρωμοπήγαδο” [κοντά στα Πυργιώτικα] και συνέχεια στην κοίτη του ρέματος του αρχαίου Σελλάντα [Μπεντενίου]από την περιοχή του Δρεπάνου προς την μονή Αυγού.
Όλη η Κορινθία, η Πιάδα, το Λυγουριό ανήκαν στους Τούρκους. Άργος, Ναύπλιο, Ίρια, Κάντια Θερμήσι, Ερμιόνη ανήκαν στους Βενετούς.
Τα επόμενα χρόνια καταγράφονται από τους Βενετούς,καραχρήσεις των Τούρκων και ένοπλες επιχειρήσεις στην μεθόριο ζώνη ,ενώ την ίδια περίοδο τούρκοι πειρατές λεηλατούσαν τα γύρω παράλια του Σαρωνικού και Αργολικού και αιχμαλώτιζαν ανθρώπους της υπαίθρου,των βενετοκρατούμενων κυρίως περιοχών.
ΤΑ ΚΑΤΑΣΤΙΧΑ
Αμέσως μετά την κατοχή των χωριών οι τούρκοι επέβαλαν την καταγραφή όλων των παραγωγικών, οικονομικών και δημογραφικών στοιχείων σε κάθε χωριό.
Αξιωματούχοι του κατακτητή σημείωναν σε κατάστιχα ονομαστικά τους αρχηγούς της οικογένειας,τους ενήλικες υπόχρεους σε κεφαλικό φόρο και τις χήρες, υπεύθυνες των οικογενειών τους.
Υπολόγιζαν παραγόμενα αγαθά, ποσότητες, φόρους δεκάτης που αναλογούσε.Έγραφαν αναλυτικά τις αντίστοιχες αξίες,τα μέτρα υπολογισμού που ίσχυαν τότε.
Κατέγραφαν την κατ’αποκοπή φορολόγηση στα λίγα μελίσσια,στους χοίρους,στην υποχρέωση των κατοίκων για την φύλαξη των δασών της περιοχής,στα πρόστιμα για παράνομες πράξεις,ακόμη και τους φόρους που επέβαλαν στις νύφες με άλλη τιμή αν ήταν παρθένες ή χήρες [120 άσπρα οι πρώτες, 60 οι δεύτερες].
Συντάχθηκαν έτσι τα πρώτα [γνωστά] δημογραφικά και οικονομικά στοιχεία των οικισμών από αρχή της δημιουργίας τους,τα τούρκικα κατάστιχα,ένα τόμος των οποίων βρίσκεται στα Πρωθυπουργικά Αρχεία της Κωνσταντινούπολης (Basve kalet Arsivi).
Τα συνολικά πρώτα φορολογικά έσοδα του Λυγουριού το 1512 [στην σημερινή θέση], χορηγήθηκαν ονομαστικά σε οχτώ Τούρκους φρουρούς της Ακροκορίνθου. Την αμέσως επόμενη περίοδο η αύξηση των φορολογικών εσόδων του Λυγουριού, έδωσε την δυνατότητα να πληρωθούν δύο ακόμη τιμαριούχοι γενίτσαροι ,«υιοί δούλου/ θεράποντος» και αυτοί φρουροί της Ακροκορίνθου.
Σε κάθε χωριό οι οικογένειες των υπόδουλων χριστιανών δούλευαν σκληρά στα χωράφια, παρήγαγαν μεγαλύτερα έσοδα ,για να πληρώνουν την τάξη των ασκέρηδων , να συντηρούν τον στρατό κατοχής.
Στο κατάστιχο ΤΤ 80 την περίοδο του Σελίμ Α’ 1512-1520 εμφανίζεται το Λυγουριό στην σημερινή του θέση,με συνολικά έσοδα 11200 άσπρα,εκ των οποίων ο κεφαλικός φόρος ήταν 2137 άσπρα.
Την ίδια περίοδο στην Πιάδα ο συνολικός φόρος ήταν 41080 άσπρα εκ των οποίων ο κεφαλικός φόρος ήταν 7733 άσπρα*.
ΠΑΡΑΓΩΓΕΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ
Η οικογένεια,πατριαρχικής τότε δομής, συνυπήρχε με μια καλλιεργήσιμη έκταση που ήταν απαραίτητη και αρκούσε για την αυτοσυντήρησή της.Δυό βόδια,ένα ξύλινο άροτρο, λίγα οικόσιτα ζώα, μια καλύβα ήταν η περιουσία της κάθε οικογένειας.
Κυριότερα παραγόμενα αγαθά τόσο στην Πιάδα,όσο και στο Λυγουριό το 1512 ήταν τα δημητριακά και ιδιαίτερα το σιτάρι.
Το ετήσιο ελάχιστο όριο κατανάλωσης σιταριού ανά άτομο για διαβίωση ήταν τότε 200 χλγ. Εκτός όμως από αυτά υπήρχε και η υποχρέωση [μ.ο.]για 59 χλγ για σπόρους και 36 χλγ για φόρους.
Το 1512 στο Λυγουριό η παραγωγή σιταριού έφτανε τα 910 μόδι ,ενώ στην Πιάδα η παραγωγή έφτανε τα 2050 μόδι*.
Με βάση τα παραγωγικά και πληθυσμιακά στοιχεία, η παραγωγή υπερκάλυπτε το επίπεδο της εγχώριας κατανάλωσης και στα δύο χωριά. Το εμπόριο όμως του σιταριού ήταν μονοπώλιο του οθωμανικού κράτους,κάτι που δηλώνει και την εκμετάλλευση των ανυπεράσπιστων γηγενών καλλιεργητών και δουλοπάροικων.
Σημαντικές επίσης ήταν η παραγωγές σε κριθάρι και σανό χρήσιμο για την τροφή των φορτηγών ζώων. Μικρότερες ποσότητες καταγράφονται σε κουκιά,βαμβάκι, λινάρι.
Στην Πιάδα γίνεται αναφορά και σε[μικρές] παραγωγές σε σταφίδες, μαυρομάτικα, αμύγδαλα,νεράτζια, μαύρα σταφύλια, φρούτα, σύκα, αλλά και λαδιού σε περιορισμένη όμως παραγωγή, όπως και μούστου.
Η παραγωγή του λαδιού το 1512 ήταν μικρή και σε όλη την Κορινθία. Σύμφωνα με το κατάστιχο αυτό του Σελίμ Α ελαιόδενδρα καλλιεργούσαν και πλήρωναν δεκάτη επί του ελαιολάδου μόνο στην Πιάδα ,Κόρινθο και Βασιλικά [Σικυώνα].
Στο Λυγουριό αντίθετα υπήρχαν μικρές παραγωγές σε χαρούπια,βίκο, ρεβύθια, βρώμη λαχανόκηπους, φακές,αλλα δεν εμφανίζεται παραγωγή λαδιού αλλα και μούστου. Και αυτό προκαλεί ερωτηματικά αφού στα κατάστιχα του 1365-ενάμισυ αιώνα πριν- εμφανίζεται παραγωγή 20 μέτρων* κρασιού [ποσοστό 1,5% επι της συνολικής της Κορινθίας παραγωγής], λίγων ελιών και μεγάλη παραγωγή σε σιτάρι,κριθάρι, χαρούπια.
Ήταν άραγε ελάχιστες οι ποσότητες και σε χρήση μόνο της οικογένειας το 1512,ή το νέο καθεστώς δεν επέτρεπε την παραγωγή κρασιού,λόγω θρησκευτικών πεποιθήσεων;
Φορολογία υπήρχε και στα δύο χωριά και σε μύλους,όπου έξι λειτουργούσαν στην Πιάδα με μία πέτρα και ένας στο Λυγουριό [στο Πυρί]. Η λειτουργία νερόμυλου στην συγκεκριμένη θέση Πυρί το 1512 αποδεικνύει και τις αλλαγές του υδροφόρου ορίζοντα που έχουν συντελεστεί στο Λυγουριό,τους τελευταίους αιώνες.
Η παραγωγή σε Λυγουριό και Πιάδα και η σύγκριση με τα επόμενα κατάστιχα της εποχής των σουλτάνων Σουλεϊμάν Μεγαλοπρεπή, Σελήμ Β, Μουράτ Γ κλπ. αναδεικνύει την εξέλιξη των δύο χωριών, την επισκόπηση και σύγκριση των καλλιεργειών,αλλά και τις αυξομειώσεις των κατοίκων,όπως και τα ονόματά τους.
ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Τα κατάστιχα του 15ου αιώνα στην περιοχή της ΒΑ Αργολίδας δείχνουν ότι στην περιοχή υπήρχαν μόνο τα χωριά του Λυγουριού και της Πιάδας.
Μικροί οικισμοί που εμφανίζονται σε έγγραφο της 20 Οκτ.1376 με τα τοπωνύμια Μεσοχώρι,Μακρώνα κλπ είχαν σβήσει από τους πολέμους και τις πειρατικές δράσεις και ο τοπικός πληθυσμός βρήκε καταφύγιο στα ισχυρά κάστρα της περιοχής.
Η περιοχή της Επιδαύρου ήταν ακατοίκητη, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει έγγραφο του 1512: ’’η καλλιεργήσιμη γη της Επιδαύρου είναι άδεια από ραγιάδες’’.
Μια πληροφορία για την ιστορική πόλη είναι το 1516 ,όπου σε επιστολή του Ιωάννη Γεμιστού, γραμματέα της πόλης της Ανκόνα Ιταλίας στον πάπα Λέοντα Ι , δήλωνε ότι η πατρίδα των προγόνων του [του φιλοσόφου Πλήθωνα Γεμιστού] ήταν η Επίδαυρος. Κάτι που δείχνει ότι η Επίδαυρος ήταν η κοιτίδα των Γεμιστών, όπως αναφέρει σχετικά και ο ακαδημαϊκός και συγγραφέας Σωκράτης Κουγέας.
Στο Λυγουριό [لیغوری ]το 1512 αναφέρονται 69 αρχηγοί οικογενειών,16 ακόμη ενήλικες υπόχρεοι σε κεφαλικό φόρο και 2 χήρες.Με δεδομένη την πενταμελή [μ.ο.] οικογένεια της εποχής εκείνης, ο συνολικός πληθυσμός ήταν περίπου 350 άτομα.
Ο αρχηγοί των οικογενειών,αλλά και οι ενήλικες της οικογένειας άνδρες πλήρωναν 25 άσπρα κεφαλικό φόρο και οι χήρες 6 άσπρα.
Αντίθετα οι επήλυδες Αλβανοί, τους οποίους προωθούσαν οι τούρκοι στις ερημωμένες από τους συνεχείς πολέμους περιοχές οι ενήλικες πλήρωναν 5 άσπρα λιγότερα. Το συνολικό ποσό απόδοσης του κεφαλικού φόρου αποδεικνύει ότι και στα δύο χωριά κατοικούσαν Έλληνες φορολογούμενοι.
Ονόματα κατοίκων του Λυγουριού το 1512 ήταν Καλούδης, Μελάς, Αγριολιάς, Δαβλός, Καλόγιομος, Καλόρος, Γαρδικιώτης, Αγριώτης,Φλοβάρος, Μακρής, Κοτσόλης, Κλαδής, Καλίργιος, Τριάδης, Μπακάλης,Βακάλης, Ραφτης, Άσης, Μπίκαλος, Μαδεριός, Αργινός, Μαρκίλας,Φραγκος ,κλπ. Μεταξύ των κατοίκων και οι παπα Καλούδης, Παπα Μελάς, παπα Καλός, παπα Λυκούρης Κυριαζής.
Στην Πιάδα – Piyada -(پیاده) καταγράφονται 236 οικογένειες, εκ των οποίων 57 ενήλικες,18 χήρες που ήταν υπόχρεοι σε κεφαλικό φόρο.Με δεδομένη την πενταμελή μ.ο. τότε οικογένεια, ο συνολικός πληθυσμός της Πιάδας ήταν περίπου 1300 άτομα.
Ονόματα των κατοίκων αναφέρονται Ανδρομέδας, Αγκελωτός, Βαρθακούρης, Λύκος, Κανάρης, Δούκας, Δοξαράς, Ζερβός, Ζωγράφος, Καβάκος, Καψάλης, Κατσούλης, Μαρής, Φυλακούρης, Καρακάλος, Κάλφας, Κορώνης, Μανιάτης, Κούκας, Κομλάς, Χάρακας, Πρωτόπαππας, Μερκούρης, Καραβοκύρης, Χαρτοφύλακας,Ρίτζος,Μαντάς,Καλούδης, Ναργύρης, Δημούλος, Δειλινός, Μπόγρης, Ψαράς, Νοικοκύρης, Ρόδης,Ρέντης, Πυργής, Φαναριάς, Χαλκιάς,Δράκος, Γαλάνης, Σιδεράς, Κόκαλης, Ατζαγιόλης, Μαρούλος κλπ.
Από τα αγιονύμια μεταξύ των άλλων εμφανίζονται και αυτά των Πελεκάνος, Μισός, Γιαρλικόρης, Βράχος, Παλούμπης, Αργυρός, Αλίσος, Κομίνης, Δάνης, Ίλιος, Ρίκος, Φραντζέσκος, Σταβριανός, κλπ αλλά και Σταμάτης που βάπτιζαν κάποιο παιδί για να σταματήσει το κακό, του συχνού θανάτου των νήπιων στις οικογένειες.
Εντύπωση προκαλεί η παρουσία τριών διάκων και δεκατεσσάρων ιερέων,που πρέπει να συνδέεται με τις μονές Αγνούντος [που λειτούργησε τον 11ον αιώνα], της Παναγίας Πολεμάρχας και της μονής Ταξιαρχών. Για την μονή Ταξιαρχών σώζεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη Παρισιού ένα σιγίλιο του Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως το 1593, που αναφέρει ότι στις τότε εργασίες ανακαίνισής της αναδείχθηκαν και σιδερένιοι σταυροί ‘’πεπηγμένοι’’ στα θεμέλια. Ήταν συνήθεια τα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας το Οικουμενικό Πατριαρχείο να προσφέρει μαζί με το σιγίλο και τους συγκεκριμένους σταυρούς σε μονές που ανήκαν κατευθείαν σε αυτό [και όχι στην τοπική επικοπή].
Έκπληξη παρουσιάζει η εμφάνιση στην Πιάδα του επώνυμου Ατζαγιόλι.Αφού είναι γνωστό ότι η οικογένεια του οίκου των Ατζαγιόλι τραπεζιτών από την Φλωρεντία, κυριάρχησε για έναν αιώνα στην περιοχή [μέσα 14ου -15ου αι].
Αρχικά τους χορηγήθηκε η ηγεμονία της Καστελλανίας Κορίνθου στην οποία ανήκαν τότε το Λυγουριό και η Πιάδα και τα κάστρα τους. Σε μια περίοδο πολεμικών επιχειρήσεων των οίκων Ατζιού και Αραγώνων σε Αθήνα,Θήβα κατάφεραν να εισχωρήσουν οι φιορεντίνοι τραπεζίτες να κυριαρχήσουν στην Κορινθία και στην συνέχεια σε Αττική και Βοιωτία και ήταν οι τελευταίοι δούκες της Αθήνας μέχρι την οθωμανική κυριαρχία.
Επίσης το όνομα Μαρούλος. Είναι γνωστό ότι ο Μιχαήλ Μαρούλος Ταρχανιώτης [1454-1500] έζησε στην Φλωρεντία και θεωρήθηκε ο μεγαλύτερος Έλληνας ποιητής στην Δύση στα χρόνια της Αναγέννησης . Σε ένα του ποίημα αναφέρεται και στην μητέρα του Εφροσύνη, με καταγωγή από τον οίκο των Αργείων [Ιnachidae ] Ταρχανιωτών, [όπου Ταρχάνιο ήταν το Αραχναίο όρος].
Ο Νικόλαος επίσης Μαρούλος, λόγιος από την Επίδαυρο αναφέρεται στην Βενετία υπο την προστασία του ισπανού πρεσβευτή Mendoza Hurtado Diego ο οποίος ήταν ό μεταλαμπαδευτής τής κλασσικής Ελληνικής σοφίας στην Ισπανία.Στο ίδιο περιβάλλον συνεργάστηκε με τους Έλληνες λόγιους και σοφούς της εποχής Νικόλαο Μουρμούρη από το Ναύπλιο,Νικόλαο Σοφιανό και Γεώργιο Μπεβαίνη από την Επίδαυρο.
Στο κατάστιχο του 1512 του σ.Σελήμ Α. εμφανίζονται κοινά επώνυμα σε Λυγουριό και Πιάδα,των Τζίμιος,Καλός,Καλούδης, Λυκούρης, Μακρής, Μάρτης, Φράγκος.
Τα επώνυμα Μπάρδης,Πρίφτης, Καμπάσης ,Λουκίσσας Κόκκινος, Κακαβάς, Κόκλας, Ζωγραφος,Μπούχαλης που καταγράφονται το 1512 κάτοικοι είτε στο Λυγουριό είτε στην Πιάδα εμφανίζονται και στους πίνακες των Ελλήνων στρατιωτών στις τάξεις του Βενετικού στρατού τον 16ον αιώνα.
Σε έγγραφο της 28 Ιανουαρίου 1479 η Γερουσία της Βενετίας ενέκρινε τους Ματθαίο και Δαμιανό Ανδρομέδα να εισπράττουν μισθό 6 δουκάτα, να έχουν έναν υπηρέτη και ένα άλογο και να υπηρετούν στο Οικονομικό Γραφείο του Δούκα των Χανίων.
Σε έγγραφο της βενετικής Γερουσίας της 15 Φεβρ. 1542 ο Νικόλαος Λιγουριάτης και ο γιός του Γιώργης έλαβαν τόπο στο Ριάλτο Βενετίας,αλλά και μισθό ως ανταμοιβή για τις υπηρεσίες και για τα αγαθά που άφησαν στο χωριό τους κοντά στο Ναύπλιο.
Σε επιστολή προς την Βενετική Γερουσία της 16 Ιουλίου 1547 αναφέρεται ότι ‘’μεταξύ των πιστότατων δικών μας είναι και η Θεοδώρα Σιπολισιά [Ξυπολιά] και ο γιός της Δημήτρης από την Μονεμβασιά’’.
Την 16 Μαρτ. 1556 και ο Αναστάσιος Καψάλης ελάμβανε μισθό τρία δουκάτα,γιατι υπηρέτησε μισθοφόρος ‘’στρατιότι’’ στο βενετικό στρατό.
- Το μόδι ισοδυναμούσε με 513,16 χιλιόγραμμα
- Τά άσπρα ήταν νομίσματα .Ηταν από γνήσιο άργυρο και το 1699 μια οκά αρνίσιου κρέατος άξιζε 12 άσπρα.
- Το μέτρο στην Κορινθία ζύγιζε 60 οκάδες ή στο μετρικό σύστημα 76,8 χλγ.
ΠΗΓΕΣ -ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
*Archivio .di Stato di Venezia,Se.Secreta Reg.22,fol.186r [188r].
*Οθωμανικά κατάστιχα ΤΤ 80,ΤΤ 145, ΤΤ 390,ΤΤ446.ΤΤ605
*Σοφία Αντωνιάδη ,Συμβολή στην Ιστορία της Πελοποννήσου κατά τον 17ον αιώνα Σειρά: Χαριστήριον εις Αναστάσιον Κ. Ορλάνδον, Εκδότης: [Αθήνα] : Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία, 1964.
*Petja Asenova-R.Stojkov-T.Kacori ,Selistni,lieni I familni umena ot soverozapaden Pelopones prez sredata na XV vek,dans Godisnik na Sofijskija Universitet.Fakultet po slavjanski filologii,t.LXVIII/3,Sofia,1977,p.213-297
*Απ.Βακαλόπουλος ,Ιστορία του Νέου Ελληνισμού , Τουρκοκρατία 1453-1469 ,Θεσσαλονικη 1964
*N. Beldiceanu-I.Beldiceanu-Steinhert Corinthe et sa region en 1461 d’apres le registre TT 10 Sudost-Forschungen ,XLX 1986
* Beldiceanu -Steinherr, Recherches sur la Moree 1461-1512 Sudost –Forschungen ,e XXXIX 1980
*L.Chalcocandyle ,Historiarum Demonstrationes ,εκδ.Ε.Darko ,t.II ,Βουδαπέστη 1922
*Τάσος Γριτσόπουλος Δύο χριστιανικές χιλιετηρίες σε Αργολιδο-Κορινθία, Πρακτικά ς Διεθν.Συνεδρ. Πελοποννησιακών Σπουδών ,τ.Γ 2001-2002]
*Αρχ.Χρυσοστόμου Δεληγιαννόπουλου ,Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΑΡΓΟΥΣ ΚΑΙ ΝΑΥΠΛΙΑΣ ,Εκδ.Χριστ.Εστια Αργους
*Περικλέους Γ.Ζερλέντη Οι Μητροπόλεις Χριστιανουπόλεως και Αργους και Ναυπλίας. Εκδ.Οικος Γ.Βασιλείου 1922
*Dionysios Zakythinos, Le despotat grec de Morée A Collection de l’Institut Neo-hellenique ; τ. 1 Εκδότης: Paris : Les Belles Lettres, 1932.
*Γεωργίου Ζώρα, Η Άλωσις της Κωνσταντινουπόλεως και η βασιλεία Μωάμεθ Β΄ του Κατακτητού : (κατά τον ανέκδοτον ελληνικόν Βαρβερινόν κώδικα 111 της Βατικανής Βιβλιοθήκης) Αφιέρωμα εις Γεώργιον Χατζιδάκιν .Εκδ.Τυπογραφείον Μυρτίδου Αθηναι 1952
*Λεβέντ Καγιάπιναρ, Η Δημογραφική Δομή της Δημητσάνας σύμφωνα με τα Οθωμανικά Αρχεία.www.Academia edu *Αλεξάνδρας Κραντονέλλη ,Ιστορία της πειρατείας στους πρώτους χρόνους της τουρκοκρατίας 1390-1538 Βιβλιοπωλείο ΕΣΤΙΑ ΑΘΗΝΑΙ 2015
*Κατερίνα Κορρέ ,Miσθοφόροι stradioti της Βενετίας,Πολεμική και κοινωνική λειτουργία 15-16ος αι .Διδακτορική Διατριβή .Ιόνιο Πανεπιστήμιο Τμήμα Ιστορίας..Κέρκυρα 2017
*Μιχ.Κορδώση ,Συμβολή στην Ιστορία και Τοπογραφία της περιοχής Κόρινθος τους μέσους χρόνους. Διδακτορική Διατριβή,.Εκδότης :Αθήνα: Καραβίας 1961
*Μιχ.Κορδώσης ,Η Φράγκικη καστελλανία της Κορίνθου τα κάστρα και η περιοχή τους . Πρακτικά Γ΄Παγκορινθακού Συνεδρίου, Κιάτο 2009, 224-225
*Σωκράτης Β.Κουγέας , Χρυσόβουλλον Κωνσταντίνου Παλαιολόγου Ελληνικά τ.1 σελ.394 Περιοδικό ελληνικό Εταιρία Μακεδονικών Σπουδών
*Σωκράτης Β.Κουγέας ,Αυτοκράτωρος Κωνσταντίνου του Παλαιολόγου χρυσόβουλλον :πρωτόγραφον [1449] Εκδότης: Εν Αθήναις : Εστία, 1929.
*Βασίλης Κρεμμύδας Το εμπόριο της Πελοποννήσου στον 18ον αι. [1715-1792]Με βάση τα Γαλλικά αρχεία .Εκδότης Αθήνα 1972.
*Χαράλαμπος Β.Κριτζάς Έκθεση Χαλκών ενεπίγραφων πινάκων Άργους .Υπουργείο Πολιτισμού ,Επιγραφικό Μουσείο. Εφορεία Αρχαιοτήτων Αργολίδας.ISBN 978-960-89862-6-8
*Αχιλλεύς Κύρου , Οι Έλληνες της Αναγεννήσεως και ο Δομήνιος Θεοτοκόπουλος .Εκδότης Αθήναι :Δημητράκος 1938
*Σπ.Λάμπρου ,Βραχέα Χρονικά.Μνημεία της ελληνικής Ιστορίας τ.Α Εκδότης: Εν Αθήναις : Γραφείον Δημοσιευμάτων της Ακαδημίας Αθηνών, 1932-
*Σπυρ.Λάμπρου ,Ιστορικά Μελετήματα Εκδότης: Εν Αθήναις : Τυπ. “Ο Παλαμήδης”, 1884.
*Σπυρ. Λάμπρου ,Παλαιολόγεια και Πελοποννησιακά τ.Δ ,Αθήναι 1930
*Wallace E.Mc Leod ,Κυβέρι και Θερμήσι American School of Classical Studies at Athens is collaborating with JSTOR to digitige ,preserve,and extend access in Hesperia
*Jean Lognon et Peter Topping ‘’Documents sur le régime des terres dans la principauté de Morée au XIVsiecle.Paris Mouton &CO LA HAYE MCMLXIX
*Μανουσος.Ι.Μανούσακας , Εκκλήσεις (1453-1535) των Ελλήνων λογίων της Αναγεννήσεως προς τους ηγεμόνες της Ευρώπης για την απελευθέρωση της Ελλάδος Εκδότης: Θεσσαλονίκη : Αριστοτέλειων Πανεπιστήμιον Θεσσαλονίκης, 1965
*Τάκη Μαύρου, Παλαιά επώνυμα στη σύγχρονη Αργολίδα,Δελτίον Ιστορικών Μελετών Ναυπλίου
*Ιωάννη Μπιμπή ,Ιερά Μονή Αγνούντος Ν.Επιδαύρου ,Αθήνα 1996
*Miller W., The Latins in the Levant: of Frankish Greece (1204 -1566 ] Εκδότης: Cambridge : New York : Speculum Historiale ; Barnes & Noble, 1964
*Νικηφόρος Μοσχοπούλος, Ή ‘Ελλάς κατά τόν Έβλιά Τσελεμπή. Εκδότης: Εν Αθήναις: Εταιρεία Βυζαντινών Σπουδών, 1940; Εν Αθήναις : Εταιρεία Βυζαντινών Σπουδών, 1938
*Κωνσταντίνος Ντόκος Breve descrizione del Regno di Morea Αφηγηματική Ιστορική πηγή Επίσημο έγγραφο της Β Βενετοκρατίας στην Πελοπόννησο EΩΑ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΑ Ι-[1993]
* Sayyed Mohammad Taghi Shariat –Panahi Ottoman Corinthia Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας ISBN 978-960-9439-39-8
*Βασίλειος Παναγιωτόπουλος, πληθυσμός και οικισμοί της Πελοποννήσου 13-18ος αι.Ιστ. Αρχ. Εμπ.Τράπεζας της Ελλάδος Αθήναι 1985
*Κωνσταντίνος Σάθας Μνημεία Ελληνικής Ιστορίας Τ.1 Paris 1880.,Τ. 2 Paris 1880 ,Τ. 6 Paris 1884.,Τ.7 Paris 1888.,Τ. 8 Paris 1888.
*Κωνσταντίνος Σάθας, Έλληνες στρατιώται εν τη Δύση και Αναγέννησις της Ελληνικής Τεχνικής Αθήναι 1885
*Ελένη Σακελλαρίου,Η αγροτική οικονομία στο Αγιονόρι και στον Άγιο Βασίλειο, Ιστορικογεωγραφικά Τ.13-15, Γιάννενα-Θεσσαλονίκη 2014
*Kenneth Setton THE PAPACY AND THE LEVANT [1204-1571]Vol.II .The Fifteenth century .The American Philosophical Society –Indipendence Square-Philadelphia 1978
*Leopoldo Tanfani ,Niccola Acciaiuoli Studi storici fatti principalmente sui documemti delli archivi Fiorentini. Firenze 1863
*Ευάγγελος Τόλης , Δημογραφικές όψεις του Πόρου 19ος αι. Πανεπ. Ιωαννίνων Φιλοσοφική Σχολή Τμήμα Ιστορίας Αρχαιολογίας Διδακτορική διατριβή. Ιωάννινα 2012
*Νικόλαος Φαράκλας, ΑΔΗΜΟΣΙΕΥΤΑ τ.Β σ.24 ,ΑΘΗΝΑ 2015 , ISBN[SET]978-618-81983-0-2,T.B.978-618-81983-2-6 *Γεώργιος Χώρας ,Ιστορία της Μονής Ταξιαρχών Επιδαύρου ,Έκδοση της Ιεράς Μονής Παμμεγίστων Ταξιαρχών Επιδαύρου,Αθηναι 1991
*Donald Quataert, Η Οθωμανική Αυτοκρατορία.Οι τελευταίοι αιώνες,1700-1922.Μεταφρ.Μαρίνος Σαρηγιάννης..
*Diana Wright, Melville-Jones, John (2008). The Greek Correspondence of Bartolomeo Minio: Volume 1: Dispacci fromNafplio, 1479–1483. Padua: Unipress. Κategory Archives: Wright Diana 1The Greek Correspondence of Bartolomeo Minio
*Charles Hopf Chroniques Greco Romanes – Inedites ou peu connues publiees avec notes et tables genealogiqe.
