Παρουσίαση του βιβλίου “Αντικριστές Πολιτείες” του Ιωάννη Π.Α. Ιωαννίδη (από τον Βασίλη Τσιλιμίγκρα)
Όταν κάποτε ρωτήθηκε ο Γιώργος Σεφέρης πότε ένα έργο τέχνης μπορεί να θεωρηθεί επιτυχημένο, απάντησε ότι επιτυχημένο θεωρείται ένα έργο τέχνης που κατορθώνει να προκαλέσει τη σκέψη και να γεννήσει συναισθήματα στον δέκτη. Υιοθετώντας αυτή την άποψη μπορούμε να πούμε πως οι Αντικριστές πολιτείες του Ιωάννη Ιωαννίδη είναι απόλυτα επιτυχημένο έργο παρά τη φαινομενική δυσκολία προσέγγισης. Οπωσδήποτε προϋπόθεση για αυτό είναι ο επαρκής και απροκατάληπτος αναγνώστης που προσεκτικά, αργά και επανειλημμένα θα προσεγγίσει το πολυσύνθετο, μοντέρνο και συνακόλουθο με τη σύγχρονη, πολυσύνθετη, προκλητική, υπαινικτική αλλά και προβληματική κοινωνική πραγματικότητα που ο συγγραφέας βιώνει και προβάλλει με τη λογοτεχνία μέσα από τα ποιητικά και αφηγηματικά κείμενά του που συνολικά κινούνται, κατά την εκτίμησή μου, στο ρυθμό της ποίησης και της απόλαυσης.
Επειδή, κατά τον Πλάτωνα, «αρχή σοφίας ονομάτων επίσκεψης», δηλαδή η αρχή της σοφίας βρίσκεται στην εξέταση των λέξεων, εκτιμώ ότι η σημασιολογική προσέγγιση του τίτλου «Αντικριστές Πολιτείες» μας παραπέμπει σε πολιτείες-πόλεις που βρίσκονται αντιμέτωπες, που βρίσκονται απέναντι, που βλέπονται αντικριστά.
Για την κατανόηση του τίτλου πιο ουσιαστικά πρέπει να επισημάνουμε ότι ο τίτλος σηματοδοτεί και τον βασικό άξονα πάνω στο οποίο αρθρώνονται και συστοιχίζονται τα κείμενα του βιβλίου. Ο άξονας αυτός ορίζεται από τον ίδιο το συγγραφέα στην αρχή του κειμένου, μετά από τέσσερεις σελίδες ποικίλων πινάκων, γλυπτών, φωτογραφιών και εικόνων της φύσης άμεσα συνδεμένων με όσα « ιστορούνται» στο βιβλίο. Είναι τα dramatis personae, ο ποιητής ,δηλαδή, όπως ο ίδιος ο συγγραφέας λέει, «εκείνος που αφελείς και παραπληροφορημένοι θα αποκαλούσανε «ο ποιητής» ή αυτό που ονομάζει ο συγγραφέας-ποιητής Δεύτερη Φωνή. Αντικριστά στέκεται η μούσα, η αγαπημένη ή και ερωμένη του ποιητή, «εκείνη που αφελείς και παραπληροφορημένοι θα αποκαλούσανε μούσα», δηλαδή η Πρώτη Φωνή. Κατά τον Ευριπίδη Γαραντούδη οι Αντικριστές Πολιτείες είναι οι αντικριστές ζωές μας στον καθρέπτη της ποίησης. Ενδιάμεσος και απέναντι από τους δυο πρωταγωνιστές είναι ο Αφηγητής, αγνώστων λοιπών στοιχείων, κατά το συγγραφέα, που ως αποστασιοποιημένος και σε τρίτο πρόσωπο μεταγράφει προηγούμενα ποιητικά ή άλλα κείμενα που συμπληρώνει, εμπλουτίζει και προσεγγίζει πιο ρεαλιστικά την κοινωνία, τα συναισθήματα, τα γεγονότα τις ιδέες τα επιτεύγματα του ανθρώπου, παλιά και σύγχρονα. Οι δύο, λοιπόν, κύριοι ήρωες είναι ο ποιητής και η μούσα του, σε μια δυναμικά εξελισσόμενη σχέση, κινούμενοι ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία. Ο πρώτος είναι αυτός που αισθητοποιεί λεκτικά την έμπνευση που του δημιουργεί η μούσα του. Είναι ο άνδρας και η γυναίκα που σε μια συνεχή διαλεκτική αντίστιξη συζητούν και σιωπούν, φαντάζονται και προσγειώνονται στην πραγματικότητα, συμφωνούν και διαφωνούν, προβληματίζονται και προτείνουν, αγωνιούν, στενοχωρούνται και χαίρονται, εξοργίζονται και φιλιώνουν πρόσκαιρα πάντα, σε μια συνεχόμενα μετέωρη ατμόσφαιρα που εμπνέει και καθοδηγεί, που στενοχωρεί και χαροποιεί, που προβληματίζει και επιβεβαιώνει, που απογοητεύει και γεμίζει αισιοδοξία χωρίς τέλος. Ακριβώς κοντά στο τέλος του βιβλίου, θα μπορούσε να υποθέσει κάποιος σε μια ριψοκίνδυνη εκτίμηση ότι ο συγγραφέας- ποιητής, ακυρώνει την ύπαρξη των αντικριστών πολιτειών. Στο κείμενό του Μονολογισμός: Αίνιγμα του 1523(αλλού του 1533 κι αλλού του 1553)(σ.166) γράφει: « Δεν υπάρχουν αντικριστές πολιτείες. Ό,τι ειπώθηκε ήταν ψέματα, ή ίσως το ίδιο αληθινά όσο οι αμέτρητες παπαρούνες που στεφανώνουν τον κυκλαδίτικο γκρεμό πάνω από την ατάραχη παραλία νωρίς τον Μάϊο,…».
Η διάκριση του άνδρα-ποιητή από τη γυναίκα-μούσα υλοποιείται στο επίπεδο της γραφής και με τη χρήση πλάγιας γραφής για την πρώτη φωνή(μούσα) και όρθιας γραφή για τη δεύτερη(ποιητής).
Τα βιβλίο αποτελεί ένα σύνολο κειμένων (με ενότητα νοηματική, έστω και χαλαρή σε κάποια σημεία)πεζών αλλά με ποιητική χροιά και στιχουργημένων που διεκδικούν το λογοτεχνικό χαρακτηρισμό της ποιητικής δημιουργίας και θα μπορούσε κανείς να τα χαρακτηρίσει πεζοτράγουδα ή πεζούς ρυθμούς οικειοποιούμενος τον πρωτοπόρο και ευρηματικό τίτλο του Ζαχαρία Παπαντωνίου σε ένα βιβλίο του. Το περιεχόμενο των Αντικριστών Πολιτειών αποτελείται από δέκα ενότητες (δύο ανύπαρκτες), με συγκεκριμένες ονομασίες που αντιστοιχούν στη λειτουργία τους στο βιβλίο, με 225 κείμενα.
Θα μπορούσα, επίσης, να χαρακτηρίσω το βιβλίο ως ένα υβριδικό πολυκειμενικό και πολυπραγματικό λογοτεχνικό έργο με αυτοβιογραφικό πυρήνα και ένα τεράστιο πλούτο λέξεων, γνώσεων, ιδεών, αξιών, αντιθέσεων, διαδρομών και ταξιδιών , αφηγήσεων και περιγραφών, εικόνων ονειρικών και ρεαλιστικών απεικονίσεων, προβλημάτων και προβληματισμών που απασχόλησαν και απασχολούν τον άνθρωπο σε όλες της εκφάνσεις της κοινωνικής ζωής του με την ευρύτερη δυνατή σημασία του όρου, και ποικίλων συναισθηματικών ακολουθιών και ανακολουθιών. Το σκηνικό στο οποίο κινούνται τα πρόσωπα το βιβλίου είναι δραματικό και ποιητικό, κάτι που ο συγγραφέας- ποιητής προαναγγέλλει στην αρχή του βιβλίου με τη διατύπωση «Dramatis Personae( Πρόσωπα του δράματος).Τελικά το βιβλίο απαρτίζεται από ένα σύνολο εναλλασσομένων πεζών και ποιητικών κειμένων στα οποία η πραγματικότητα υπάρχει αλλά περνάει στο ονειρικό- σουρεαλιστικό επίπεδο μέσα από τη λεξιλογική και γενικότερα γλωσσική έκφραση, την αισθητική και αισθηματική προσέγγιση σε μια συγκεκριμένη όμως, υπαρκτή ή ανύπαρκτη, πραγματικότητα.
Είναι εκπληκτικές οι μουσικές γνώσεις που παρουσιάζονται στα κείμενα, οι αρχαιολογικές αναφορές, η γνώση της Αναγεννησιακής μουσικής και ζωγραφικής αλλά και σύγχρονης πολεοδομίας και θεατρικής και κινηματογραφικής εξέλιξης. Κινείται σε όλο το εύρος της παγκόσμιας κοινότητας με μεγάλη άνεση, είναι ένας κοσμοπολίτης της σύγχρονης εποχής που μπορεί να συνθέτει, να τέμνει, να αναλύει και να σχολιάζει φαινόμενα, γεγονότα και εμβληματικά μουσικά ,ζωγραφικά και αρχιτεκτονικά έργα της Αναγέννησης και της σύγχρονης εποχής. Ταξιδεύει στην Ευρώπη, και μάλιστα στην κεντρική και νότια, που αποτέλεσε το εργαστήρι της τέχνης, της επιστήμης και της φιλοσοφίας, αλλά και στην Αμερική. Η Ελλάδα, ως χώρος διακοπών και όχι μόνο, δε θα μπορούσε να απουσιάζει, κυρίως τα νησιά και γενικότερα το Αιγαίο, που συνυπάρχει με τις Ισπανικές και Ιταλικές πόλεις.
Στα πλαίσια του περιεχομένου του βιβλίου τα θέματα που ο συγγραφέας καταγράφει, επεξεργάζεται και διερευνά λιγότερο ή περισσότερο, είναι προκλητικά ενδιαφέροντα και ποικίλα, από διάφορες περιοχές της ανθρώπινης ζωής και δημιουργίας, και προκαλούν σκέψη και προβληματισμό
Η ρομποτική και η τεχνητή νοημοσύνη αποτελούν θέμα απέναντι στο οποίο το οποίο ο συγγραφέας στέκεται κριτικά αλλά και με ειρωνεία κάποτε.
Απολογία: Θεωρία της τέχνης που πρόκειται να ξεπεραστεί (σ.39)
[Σ.τ.Ε. Το κείμενο έχει καταστραφεί, σώζονται μόνο τα παρακάτω αποσπάσματα.]
[…] Μέχρι το 2049 υπολογίστηκε πως θα έχει γραφεί το τέλειο βιβλίο με τις μέγιστες πωλήσεις. Αυτό ισχυρίζονται ειδικοί ερευνητές τεχνητής νοημοσύνης[…] Οι ειδικοί διαφοροποιούνται στις εκτιμήσεις κατά 44 χρόνια μεταξύ τους. Το τέλειο βιβλίο μπορεί να γραφτεί σε 12 χρόνια ή και σε 56. Μπορεί μάλιστα να γράφτηκε ήδη πριν από τρία χρόνια, αλλά θα αργήσουμε λιγάκι να το συνειδητοποιήσουμε. Δεν θυμάμαι με πλήρη ακρίβεια τα νούμερα και τις χρονιές, γιατί δεν είμαι τεχνητή νοημοσύνη[…]Δεν σκοπεύω να γράψω το τέλειο βιβλίο. Μάλιστα δεν σκοπεύω να πουλήσω τίποτε. Δεν υπάρχει κανένας λόγος η τεχνητή νοημοσύνη να συναγωνιστεί μαζί μου. Ας μην ανησυχεί(όχι ότι ανησυχεί). Δεν έχουμε τίποτε να μοιράσουμε. Εκείνη θα γράφει τέλεια βιβλία, που θα πουλάνε. Εγώ δεν έχει καμία σημασία τι θα κάνω. Ευτυχώς δεν θα έχει καμία σημασία. Να μην τη νοιάζει τι θα κάνω[…]
Ο προβληματισμός και η αξιολόγηση αφορά την παλιότερη και σύγχρονη κοινωνία. Καταγγέλλει τη απαξιωτική στάση της κοινωνίας απέναντι στους ρηξικέλευθους εργάτες της φιλοσοφίας , της τέχνης και της επιστήμης, κατακρίνει την απληστία ανθρώπων και επιστημόνων και ειδικά των CEO και των πολιτικών, έντεχνα προσαρμογή στους βασικούς άξονες οργάνωσης του κειμένου.
Στον πανέμορφο κήπο της τέχνης της αφήγησης, της περιγραφής και της ποίησης του Γιάννη Ιωαννίδη ,των γνώσεων και των σκέψεων, της αισθητικής και του προβληματισμού δε λείπουν και οι έξυπνες, θα έλεγα, ιστορικές αναφορές, όπως αυτή για τον Ιωάννη Καποδίστρια:
Αφήγηση: Εκατό τοις εκατό πραγματική ιστορία με απλοποιήσεις (σ.97,99) «Όμως δεν είχε δικό του μεταφορικό μέσο. Αναγκαστικά λοιπόν με το πλοίο των εχθρών του θα τον μετέφεραν, θα τον αποβίβαζαν στη χώρα του, θα τον εγκαθιστούσαν κυβερνήτη. Το είχε δουλέψει μέσα του επισταμένως μέσα του. Τα φαινόμενα απατούν. Ιδού , μόλις πάταγε το πόδι του στην ξηρά, α, με τι μάνητα θα τους αντιπάλευε, με τι τρομακτική αφοσίωση θα τους εκτόπιζε, με τι στοχοπροσήλωση θα τους απωθούσε όλους αυτούς τους ξένους!…Έγκριτος σχολιαστής περιγράφει το λιμάνι της αποβίβασης ως εξής: «πόλις όλως τουρκική τας μεν οδούς είχε στενάς, ανωμάλους και βορβορώδεις, τας δε οικίας ξυλοκτίστους, πολυθύρους, σεσαθρωμένας και παντί αρρύθμους». Ο κυβερνήτης της οιονεί χώρας κατέλυσε στην οικία Ξένου. Όνομα και πράμα και μισογκρεμισμένη, είχε ανάγκη επισκευών. Κι όμως ,με την πρώτη πράξη του την ίδια κιόλας μέρα φάνηκε πως θα έβαζε επιτέλους σε τάξη τα πράγματα: Θα κατατρόπωνε τους εχθρούς , τους ξένους. Απάλλαξε των καθηκόντων τους τους δύο ντόπιους φρουράρχους[πρόκειται για τους Γρίβα και Φωτομάρα]. Τρωγόντουσαν σαν τα σκυλιά μεταξύ τους, σωστά έπραξε, δεν άξιζαν καλύτερα. Έβαλε στη θέση τους εμπίστους, αφοσιωμένους στην ιδέα της νέας , υπό κατασκευή χώρας, έναν Ιταλό και έναν Βαυαρό, δυο ξένους.[Πρόκειται για τον Ιταλό συνταγματάρχη Πιζάν, πολιτάρχη και τον Βαυαρό συνταγματάρχη Κ. Ευδεκ, Φρούραρχο].
Θα ήταν ηχηρή παράλειψη χωρίς την αναφορά στην εκτίμηση για την ποίηση . Παρά την άποψη ότι «τα ποιήματα δεν κρατάνε πολύ έξω από την κατάψυξη/ούτε ένα απόγευμα(ειδικά τον Δεκέμβριο)(σ.184-185) είναι διθυραμβική η εκτίμησή του. Συμπληρώνοντας την αναφορά στο περιεχόμενο πρέπει να επισημάνω τη μοναξιά του ποιητή, την αίσθηση απώλειας και τις ματαιωμένες διαρκώς ή ελλειπτικές συναντήσεις σε μια επίπονη προσπάθεια διάσωσης της σχέσης του με τη μούσα.
Ένα ακόμη χαρακτηριστικό στο οποίο πρέπει μα σταθεί κανείς στο βιβλίο αυτό είναι η γλώσσα με το πλούσιο λεξιλόγιο, την ιδιάζουσα εκφραστική δύναμη, τη χαρακτηριστική αξιοποίηση εκφράσεων, αντιθέσεων, περιγραφών και αφηγήσεων και τη σουρεαλιστική αξιοποίηση του λόγου που γοητεύουν τον αναγνώστη, τον προκαλούν να σκεφθεί, να αναλύσει και να κατανοήσει αλλά και να χαρεί το ουσιώδες και το σημαντικό στην ανθρώπινη ζωή.
Κλείνοντας την αναγκαία διαφωτιστική προσέγγιση του βιβλίου, πρέπει να επισημάνω πως το βιβλίο σχεδόν αρχίζει και ολοκληρώνεται με το ίδιο κείμενο: « Αφήγηση: Επώδυνη απομάκρυνση από την Gare Centrale»(σ. 21 και 186) αξιοποιώντας το σχήμα κύκλου και περιλαμβάνοντας σ’ αυτό τον προκλητικό, μυστηριώδη, υπαινικτικό, απρόβλεπτο και θαυματουργό κοινωνικό άνθρωπο, προϋπόθεση για μια πολιτεία που « έπρεπε να είναι όμορφη (απόλυτα όμορφη), ιδιωτική(απόλυτα ιδιωτική) κι ευπρόσιτη(απόλυτα ευπρόσιτη). Ευπρόσιτη κυριολεκτικά και ευπρόσιτη σε κάθε επιθυμία του…».
Στο βιβλίο αυτό ο συγγραφέας παρουσιάζοντας το σύγχρονο κόσμο αντικριστά προς τον παλιότερο επιχειρεί να ενσωματώσει και να συνθέσει τις δυο πραγματικότητες που περικλείουν εκτός των άλλων ιδέες κλασικές, επιθυμίες ανεκπλήρωτες, δημιουργίες με σύγχρονες χαοτικές καταστάσεις που όμως συγκροτούν το ταξίδι της ζωής ξεχωριστό για τον καθένα, κοινό για τους πολλούς ή όλους ολοκληρώνοντας και αφομοιώνοντας όλα τα χαρακτηριστικά του κόσμου που βιώνουμε όλοι σήμερα είτε θετικά είτε αρνητικά.
Ο συγγραφέας είναι ο τύπος του επιστήμονα και του διανοούμενου του 21 ου αιώνα που επιλέγει τη λογοτεχνική γραφή και την πεζολογική ποίηση και αφηγηματολογία, για να παρουσιάσει τον παλιότερο και σύγχρονο κόσμο με την πολύτιμη επιστημονική και πνευματικοκαλλιτεχνική σκευή του, γεγονός που καθιστά αιτούμενο αλλά και πραγματικότητα τον νέο άνθρωπο που μπορεί να ζει ειρηνικά , ελεύθερα, ηθικά και δημιουργικά πραγματώνοντας αυτό που σημαίνει η λέξη Κόσμος, δηλαδή κόσμημα, στολίδι, ομορφιά, στο γρήγορο πέρασμα του ανθρώπου από τη ζωή.
Ας σταθούμε, λοιπόν, αντικριστά-απέναντι στις Αντικριστές Πολιτείες του Γιάννη Ιωαννίδη και ας στοχαστούμε απολαυστικά για τη ζωή μας.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ 1η: Ο κ.Γιάννης Ιωαννίδης, με παγκόσμια φήμη, είναι καθηγητής στην Ιατρική σχολή του πανεπιστημίου Stanford και καθηγητής Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο ίδιο πανεπιστήμιο. Εκτός των βιβλίων που αφορούν την ιατρική έχει γράψει και δέκα(10) λογοτεχνικά βιβλία με τελευταίο τις Αντικριστές Πολιτείες(2024)
ΣΗΜΕΙΩΣΗ 2η: Το βιβλίο Αντικριστές Πολιτείες παρουσιάστηκε στο Αργος, την Τρίτη το βράδυ, 18 Μαρτίου 2025, στο πολιτιστικό κέντρο «Μέγας Αλέξανδρος». Οργανωτές της εκδήλωσης ήταν ο Ιατρικός Σύλλογος Αργολίδας, ο Σύνδεσμος Φιλολόγων Αργολίδας (ΣΦΑ) και ο Δήμος Άργους Μυκηνών. Ομιλητές ήταν ο Νίκος Μπουμπάρης και ο Βασίλης Τσιλιμίγκρας. Αποσπάσματα από το βιβλίο διάβασε ο συγγραφέας Ιωάννης Ιωαννίδης.
Άργος 23 Μαρτίου 2025
Βασίλης Τσιλιμίγκρας
