Επιτελικό Κράτος: η πραγματική του διάσταση και η παραποίηση στην ελληνική πραγματικότητα
Γράφει ο Απόστολος Βλάχος, οικονομολόγος, επιχειρηματίας
Το επιτελικό κράτος αποτελεί μια θεμελιώδη έννοια στη σύγχρονη δημόσια διοίκηση. Στην ιδανική του μορφή συνιστά έναν οργανισμό με υψηλή απόδοση, προσαρμοστικότητα και λογοδοσία. Ωστόσο, η ελληνική κυβέρνηση, αν και υιοθέτησε τον όρο, στην πράξη εφάρμοσε ένα συγκεντρωτικό και ελεγκτικό μοντέλο διακυβέρνησης, που διαστρεβλώνει το πραγματικό του νόημα.
Στην ουσία του, το επιτελικό κράτος θα έπρεπε να διαθέτει τέσσερα κύρια χαρακτηριστικά:
- Υλοποίηση Πολιτικών: Ο κρατικός μηχανισμός λειτουργεί ως εκτελεστικός βραχίονας της πολιτικής ηγεσίας, σχεδιάζοντας και υλοποιώντας πολιτικές που ευθυγραμμίζονται με τις κυβερνητικές προτεραιότητες.
- Παραγωγή αποτελέσματος: Η εφαρμογή των πολιτικών γίνεται με τρόπο που διασφαλίζει τη μέγιστη αποτελεσματικότητα και τη βέλτιστη χρήση των διαθέσιμων πόρων.
- Επιδίωξη αποδοτικότητας: Το κράτος δεν λειτουργεί απλώς ως διεκπεραιωτής, αλλά ως μηχανισμός συνεχούς βελτίωσης, επιδιώκοντας την αποδοτικότητα στις δομές και τις διαδικασίες του.
- Ικανότητα λογοδοσίας: Κάθε κρατική δομή υπόκειται σε μηχανισμούς διαφάνειας και αξιολόγησης, ώστε να διασφαλίζεται η υπευθυνότητα των φορέων που διαχειρίζονται το δημόσιο συμφέρον.
Αντί για ένα κράτος που ενισχύει τη διοικητική του επάρκεια, η ελληνική κυβέρνηση έχει εφαρμόσει πρακτικά ένα συγκεντρωτικό μοντέλο, μετατρέποντας το γραφείο του πρωθυπουργού σε έναν κλειστό και πανίσχυρο μηχανισμό ελέγχου όλων των κρίσιμων τομέων της δημόσιας διοίκησης. Με αυτό τον τρόπο έχει ουσιαστικά εξαλείψει την αυτονομία των υπουργείων, των δημόσιων υπηρεσιών και της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Η συγκέντρωση εξουσίας σε λίγα πρόσωπα δημιουργεί ένα πρότυπο διοίκησης που βασίζεται σε άτυπα δίκτυα επιρροής, παρά σε μια θεσμική και οργανωμένη διαδικασία χάραξης και υλοποίησης πολιτικής. Το αποτέλεσμα είναι η δημιουργία ενός γραφειοκρατικού φραγμού που δεν επιτρέπει τη γρήγορη και αποδοτική λειτουργία του κράτους. Ταυτόχρονα, η λογοδοσία μειώνεται, καθώς η εξουσία συγκεντρώνεται σε κλειστούς βρόχους, χωρίς να υφίσταται πραγματικός έλεγχος και διαφάνεια.
Αυτό το στρεβλό περιβάλλον προκαλεί διαφόρων ειδών επιπλοκές στη λειτουργία της ελληνικής δημόσιας διοίκησης και της πολιτικής. Αρχικά οδηγεί σε αποδυνάμωση της θεσμικής αυτονομίας, με τα υπουργεία να λειτουργούν ως εκτελεστικά όργανα των εντολών του πρωθυπουργικού γραφείου. Κατ’ επέκταση η διαχείριση των εκάστοτε κρίσεων καθίσταται δυσκίνητη και αναποτελεσματική, δεδομένου ότι όλες οι αποφάσεις περνούν από ένα μόνο κέντρο εξουσίας. Επιπλέον, ο υπερσυγκεντρωτισμός πλήττει τη διαφάνεια και τη λογοδοσία, μειώνοντας τη δυνατότητα ανεξάρτητου ελέγχου και περιορίζοντας την κριτική αποτίμηση των κυβερνητικών επιλογών.
Σε επίπεδο κρατικής στελέχωσης, διαιωνίζεται το πρόβλημα της άκρατης κομματικοποίησης. Αποφασιστικό κριτήριο για την επιλογή προσώπων και τη νομή της εξουσίας παραμένει η κομματική αφοσίωση, αντί των αντικειμενικών κριτηρίων επάρκειας. Αυτό με τη σειρά του εμποδίζει τη δημιουργία και ανάδειξη ικανών στελεχών εντός του κρατικού μηχανισμού. Οι δημόσιες υπηρεσίες λειτουργούν ως παθητικοί εκτελεστές εντολών, χωρίς να καλλιεργείται μια κουλτούρα επαγγελματικής εξέλιξης και θεσμικής γνώσης.
Το στρεβλό επιτελικό κράτος παραμένει ογκώδες και διατηρεί υψηλό το κόστος λειτουργίας του. Αντί για μια δυσκίνητη και ακριβή γραφειοκρατία, θα έπρεπε να αξιοποιεί τις δυνατότητες του ιδιωτικού τομέα μέσω αναθέσεων έργων, που θα προϋποθέτουν συγκεκριμένα και μετρήσιμα αποτελέσματα τα οποία θα αντανακλώνται στο συνολικό λειτουργικό του κόστος.
Δυστυχώς στην Ελλάδα, η διαστρεβλωμένη εκδοχή του επιτελικού κράτους μάς κληροδότησε αντί για έναν μηχανισμό που σχεδιάζει, υλοποιεί και αξιολογεί πολιτικές, ένα συγκεντρωτικό σύστημα εξουσίας, που ελέγχει κάθε πτυχή της διοίκησης αδιαφανώς και αναποτελεσματικά. Αν δεν υπάρξουν ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις, το επιτελικό κράτος θα παραμείνει ένα ακόμη επικοινωνιακό σύνθημα, χωρίς ουσιαστικό όφελος για την κοινωνία και την οικονομία.
Απόστολος Βλάχος, Οικονομολόγος, Επιχειρηματίας
Κιν.: 6976407407, [email protected], www.apostolosvlachos.gr
