Ένα χάλκινο άγαλμα από το Άργος
Στο αρχαίο και σύγχρονο Άργος, τη φιλτάτη πόλη της Ήρας, στην πατρίδα του πρωτοπόρου καλλιτέχνη, χαλκοπλάστη Αγελάδα και διδασκάλου πολλών αρχαίων καλλιτεχνών για την κατασκευή των χάλκινων αγαλμάτων, όπως του κορυφαίου γλύπτη, ζωγράφου και αρχιτέκτονα Φειδία, που είχε το γενικό πρόσταγμα της κατασκευής του Παρθενώνα, «επίσκοπος πάντων ήν Φειδίας», αλλά και του κορυφαίου Αργείου γλύπτη Πολυκλείτου, αποκαλύφθηκε ένα αρχαίο χάλκινο άγαλμα.
Ειδικότερα κατά την ανασκαφική έρευνα οικοπέδου στα ανατολικά, εκτός των τειχών, της αρχαίας πόλης, αποκαλύφθηκε εργαστήριο κατασκευής αγαλμάτων ελληνιστικής εποχής και ένα χάλκινο άγαλμα που απηχεί κλασσικό πρότυπο. Ο «θεϊκός» χαλκός (bronze) αποτελεί το πλέον κατάλληλο φυσικό υλικό για την απόδοση του γυμνού σώματος των αθλητών, των ηρώων και των θεών. Στον χαλκό αποδίδονται πλήρως οι μύες, οι νευρώσεις και οι φλέβες του κινούμενου ανθρωπίνου σώματος, που ξεπροβάλλουν ανάγλυφα και δυναμικά και δίνουν πνοή και ζωή στα απαράμιλλα κλασσικά έργα τέχνης.
Ως γνωστόν ο κορυφαίος Αργείος γλύπτης Πολύκλειτος, που είχε ως πρότυπο τη φύση, δημιούργησε το χάλκινο «Δορυφόρο» γνωστό και ως «Κανόνα», που αποτέλεσε το πρότυπο χάλκινο άγαλμα για την κατασκευή του τέλειου γυμνασμένου αθλητικού σώματος.
Η αργειακή πλαστική τέχνη με το γνωστό πολυκλείτειο κινημένο σχήμα, το δεξιό σκέλος πατάει στέρεα στο έδαφος, ενώ το αριστερό σε κάμψη προς τα πίσω, με ανασηκωμένο το πέλμα, στηρίζεται στα δάκτυλα και μεταβιβάζεταιη κίνηση σ’ ολόκληρο το γυμνό σώμα, αποτέλεσε το καλλιτεχνικό πρότυπο της αρχαίας ελληνικής πλαστικής, που απεικονίζεται στις μορφές της κλασσικής ζωφόρου του Φειδία με την πομπή των Παναθηναίων, πάνω στον Παρθενώνα.
Στο Άργος πριν από χρόνια, με την εύνοια της θεάς Τύχης, αποκαλύφθηκε από την αρχαιολογική σκαπάνη, ένα χάλκινο άγαλμα προστατευμένο μέσα στη στοργική αργειακή γη, με τον κόκκινο καθαρό πηλό, από τις αέναες προσχώσεις των μυθικών ποταμών Ίναχου και Χάραδρου. (Χρ. Πιτερός, οδός Καβάφη, ανασκαφή οικόπεδο Δ. Φουστούκου, ΑΔ 46 (1997), Χρονικά σελ.100-102, σχεδ.7, πιν.54, εικ.γ,δ,ε).
Ειδικότερα στον εξωτερικό χώρο του εργαστηρίου κατασκευής χάλκινων αγαλμάτων, αποκαλύφθηκε ιματιοφόρος ανδρική μορφή, εντός λάκκου σε ύπτια θέση, που διατηρείται αποσπασματικά από τους ώμους ως την κάτω οριζόντια απόληξη του ιματίου (μήκους 1,65μ και πλάτους Χ 0,90 μ. περίπου) και απηχεί κλασικό πρότυπο..
Η εμπρόσθια χάλκινη πλευρά του αγάλματος και μεγάλο τμήμα της κάτω δεξιάς πλευράς δεν διατηρούνται. Γίνεται φανερό ότι ο χαλκός είχε αποκοπεί για να επαναχρησιμοποιηθεί για την κατασκευή άλλου αγάλματος.
Μετά την προσεκτική αποκάλυψη από τους κορυφαίους εργατοτεχνίτες των ανασκαφών του Άργους, κατά την διαδικασία μετακίνησης του αγάλματος, που υπερέβαινε τα διακόσια κιλά βάρος και λόγω της διάβρωσης του χαλκού από την υγρασία του υπεδάφους, ανά τους αιώνες, το άγαλμα διαχωρίστηκε σε τρία μεγάλα κομμάτια: Τμήμα Α που αντιστοιχεί στο ανώτερο σωζόμενο τμήμα του αγάλματος, τμήμα Β της αριστερής πλευράςμε τις κατακόρυφες πτυχές του ιματίου, και τέλος το τριγωνικό τμήμα Γ που αντιστοιχεί στην οπίσθια κάτω πλευρά του αγάλματος. Καθένα από τα τρία κομμάτια του αγάλματος, που συνανήκουν, διατηρούν εσωτερικάτο αντίστοιχο τμήμα του εσωτερικού πήλινου μοντέλου του αγάλματος, που διατηρήθηκε ενσωματωμένο κατά το μεγαλύτερο τμήμα, καθώς επίσης και τα αντίστοιχα μεταλλικά τμήματα του εσωτερικού σκελετού, τις δύο μεταλλικές ράβδους πάνω στις οποίες «χτίστηκε» σταδιακά το πήλινο πρόπλασμα, μοντέλο, από τον τεχνίτη, και κατασκευάσθηκε στη συνέχεια το χάλκινο άγαλμα στο χυτήριο, με την τεχνική του «χαμένου κεριού». Είναι αξιοσημείωτο ότι στη μοναδική περίπτωση του χάλκινου αγάλματος του Άργους, διατηρείται η εσωτερική ανατομία κατασκευής του χάλκινου αγάλματος και διασαφηνίζονται σημαντικές λεπτομέρειες κατασκευής για τα χάλκινα αγάλματα, μετά τη σημαντική ανακάλυψη και δημοσίευση των αγαλμάτων του Ριάτσε. Πρόκειται για ένα πολυσύνθετο διατηρημένο άγαλμα, μνημείο της αρχαίας ελληνικής πλαστικής και η μελέτη, συντήρηση και ανάδειξη του προϋποθέτουν εξειδικευμένο τεχνικό εξοπλισμό, τεχνικούς, συντηρητές και άλλες ειδικότητες σε στενή συνεργασία των υπηρεσιών του ΥΠΠΟ, Εφορεία Αρχαιοτήτων Αργολίδας, Διεύθυνσης Συντήρησης Αρχαίων και Νεοτέρων Μνημείων και του αρχαιολόγου/μελετητή, για την σταδιακή αντιμετώπιση του αγάλματος στα πλαίσια ενός τεχνικού προγράμματος.
Η παρουσίαση, ανακοίνωση του χάλκινου αγάλματος του Άργους έγινε πρόσφατα από τον υπογράφοντα στο 22ο Διεθνές Συνέδριο «BronzeCongress» που διοργανώθηκε στην Αθήνα, από 14-18 Οκτωβρίου, κατά την πρωινή συνεδρίαση της 15ης Οκτωβρίου.
Πρόκειται για μια μοναδική αρχαιολογική ανακάλυψη, που ρίχνει φως και διασαφηνίζει τον τρόπο κατασκευής των αρχαίων χάλκινων αγαλμάτων. Σε πρώτη φάση έχουν ολοκληρωθεί οι αναλύσεις του αγάλματος κατά το χρονικό διάστημα 2019-2023. Ωστόσο, η αρχαιολογική μελέτη από τον υπογράφοντα ανασκαφέα και μελετητή του αγάλματος, σύμφωνα με τη χορηγηθείσα πενταετή άδεια μελέτης από το ΥΠΠΟΑ 2022 – 2027, βρίσκεται σε αρχικό στάδιο. Η μόνη μέχρι σήμερα χορηγηθείσα άδεια μελέτης στον υπογράφοντα, στη Μουσειακή Αποθήκη του Άργους διάρκειας τριών εβδομάδων έγινε κατά το έτος 2022. Κατά τα δύο παρελθόντα έτη 2023, 2024, παρά τα απανωτά πρωτοκολλημένα αιτήματά μας, από την αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων Αργολίδας δεν μας χορηγήθηκε η άδεια συνέχιση της μελέτης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, επί τρία έτη, να μην έχει ολοκληρωθεί η απαραίτητη πλήρης καταγραφή του αγάλματος με το πλήθος των χάλκινων και πήλινων θραυσμάτων του αγάλματος με αποτέλεσμα και η μελέτη να καθυστερεί. Η μεροληπτική υπηρεσιακή παρεμπόδιση στον υπογράφοντα, ενώ κάθε χρόνο χορηγούνται άδειες μελέτης σε άλλους μελετητές, στρέφεται ευθέως κατά της προστασίας και ανάδειξης των αρχαιοτήτων, όπως άλλωστε προβλέπεται από τον Οργανισμό Λειτουργίας του ΥΠΠΟ και τον Αρχαιολογικό Νόμο.Η στενή συνεργασία των αρχαιολόγων μελετητών και των αρμοδίων υπηρεσιών του ΥΠΠΟ είναι αναγκαία, αυτονόητη και προβλέπεται από την ισχύουσα νομοθεσία.
Η σύγχρονη ολιστική αρχαιολογική έρευνα των αρχαίων μνημείων και η ανάδειξή τους, ως γνωστόν, είναι έργο «πολλών ανθρώπων» και ειδικοτήτων και όλων των συναφών υπηρεσιών.Άλλωστε το μοναδικό αυτό χάλκινο άγαλμα του Άργους προβλέπεται να εκτεθεί στην νέα επανέκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου Άργους, που θα λειτουργήσει το 2027 και πρέπει μέχρι τότε να έχουν ολοκληρωθεί όλες οι απαιτούμενες πολλές εργασίες ανάδειξης, η αρχαιολογική μελέτη, η χρονοβόρα συντήρηση από τους συντηρητές του χάλκινου αγάλματος και λοιπές εργασίες φωτογράφησης κ.λ.π., προκειμένου να γίνει δυνατή η καλύτερη ανάδειξη και έκθεση του αγάλματος στο Μουσείο, που θα αποτελεί σημαντικό κίνητρο για τους επισκέπτες του Αρχαιολογικού Μουσείου Άργους και τους φοιτητές των Πανεπιστημίων.Επίσης η σύνταξη οικονομικού προϋπολογισμού και τεχνική μελέτη ανάδειξης του αγάλματος έχουν καθυστερήσει, παρά τα έγκαιρα αιτήματά μας. Άλλωστε ο αρχαιολόγος μελετητής και ερευνητής είναι δημόσιος λειτουργός και δεν είναι μάνατζερ, ούτε σπόνσορας για την χρηματοδότηση ενός μοναδικού αγάλματος, που αποτελεί μνημείο της Ελληνικής Πολιτείας.
Άλλωστε, όπως είναι γνωστό, η επιστήμη της αρχαιολογίας είναι μια ανθρωπιστική επιστήμη, η οποία έχει ως πρώτη προτεραιότητα τον άνθρωπο και την αυτονόητη προστασία και ανάδειξη των μνημείων, που διαμορφώνουν την συνείδηση και την ταυτότητα ενός έθνους. Η συνεχής στενή συνεργασία και συναινεση των αρμοδίων υπηρεσιών είναι αυτονόητες . Ο γράφων, ως δημόσιος λειτουργός πάντα έβαζε το κοινό συμφέρον πάνω από το προσωπικό. Τέλος κανείς μας δεν πρέπει να ξεχνάει ποτέ την σοφή ρήση του Ιπποκράτη: «Ο βίος βραχύς η δε τέχνη μακρά».
* Χρήστος Ι. Πιτερός, επίτιμος προϊστάμενος αρχαιολογικών χώρων, μνημείων και αρχαιογνωστικής έρευνας