Πάρτε τη ζωή στα χέρια σας – Σώστε την Καραθώνα
του Παύλου Κουτρουφίνη*
« Θα περάσουν από πάνω μας όλοι οι τροχοί.Στο τέλος, τα ίδια τα όνειρά μας θα μας σώσουν» Ν. Καρούζος
Όταν το πολιτικό και κοινωνικό πεδίο είναι άρρωστο, τότε μιλάμε για την ανάγκη μιας πολιτικής θεραπείας με την Αριστοτελική έννοια της πόλης, της πολιτικής και συνεπώς του πολίτη. Η συλλογική συντονισμένη δράση με βούληση και σκοπό σημαίνει την διεκδίκηση πολιτικά, σημαίνει τη θεραπεία ψυχολογικά. Σημαίνει την επαναφορά του ελέγχου στο άτομο, τον οργανισμό, την κοινωνία. Σημαίνει τη διερεύνηση των διαθέσιμων επιλογών, την επινόηση νέων, τη βούληση, την επιλογή, τη δράση.
Με αυτό το κείμενο έχουμε σκοπό να ρίξουμε φως στην άμεση σχέση του περιβάλλοντος (του πρασίνου – θάλασσας) ως ελεύθερουπροσβάσιμου, κοινόχρηστου, δηλαδή του Δημόσιου χώρου και της ψυχικής υγείας των πολιτών – χρηστών. Συνεπώς είμαστε αναγκασμένοι να ανατρέξουμε σε επιστημονικές πηγές – μελέτες προκειμένου να αποδείξουμε ότι είμαστε ρεαλιστές με γνώμονα τη λογική που εξυπηρετεί την ανθρώπινη ανάγκη για υγιή, αξιοβίωτη ζωή κι όραμα ένα καλύτερο κόσμο για εμάς και τα παιδιά μας.
«Το βιοτικό επίπεδο των πολιτών είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τον τομέα της δημόσιας υγείας η οποία αποτελεί αγαθό το οποίο σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας WHO (World Health Organization)1, προσδιορίζεται από τη φυσική, ψυχολογική και κοινωνική ευεξία».
Στον δημόσιο διάλογο που έχει ανοίξει με αφορμή την πώληση ενός εκ των βασικών κοινωνικών αγαθών, δηλαδή του Δημόσιου Χώρου μετατρέποντας την Καραθώνα, από Δημόσιο χώρο σε ιδιωτικό με σκοπό το κέρδος σε βάρος της κοινής ωφέλειας, η προσοχή κυρίως στρέφεται σε μονοδιάστατες αναλύσεις που αφορούν στο οικονομικό σκέλος, για αυτό κι συνήθεις όροι είναι αυτοί, π.χ. της «επένδυσης» κ.λπ.
Στις μέρες μας επιχειρούνται λογιών – λογιών «λογικο-ποιήσεις» του παραλόγου. Δηλαδή ενώ επικαλούνται τη λογική είναι καταφανώς παράλογες οι δράσεις, οι ενέργειες προς την κατεύθυνση της ιδιωτικοποίησης, ενέργειες ενάντιες στις φυσικές ανθρώπινες ανάγκες των δημοτών, κι όχι μόνο, της Πόλης.
- ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΧΩΡΟΣ
«Ένας δημόσιος χώρος ορίζεται ως ο χώρος ο οποίος είναι μη ιδιωτικός και ανοιχτός προς όλους χωρίς περιορισμούς. Σε έναν ανοιχτό δημόσιο χώρο οι χρήστες κινούνται ελεύθερα».
«Οι δημόσιοι χώροι αποτελούν σημαντικό πλεονέκτημα για τις πόλεις μας. Παρέχουν στους ανθρώπους πολλές ευκαιρίες να συναντηθούν και να γνωριστούν με άλλα άτομα της κοινότητας. Είναι σημαντικοί γιατί παράγουν κοινωνικότητα».
«Οι δημόσιοι χώροι ανήκουν σε όλους και παράγονται ουσιαστικά από όλους. Αποτελούν χώρους εξαιρετικής σημασίας για την διαμόρφωση των πόλεων και για τη καθημερινή ζωή των κατοίκων. Επιπλέον ο σχεδιασμός τους μπορεί να επηρεάσει άμεσα ή έμμεσα την ψυχική και σωματική υγεία των ανθρώπων».2
- ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας περιγράφει την ψυχική υγεία ως: “µια κατάσταση ευεξίας στην οποία το άτοµοπραγµατοποιεί τις δυνατότητές του/της, µπορεί να αντιµετωπίσει τα κανονικά άγχη της ζωής, µπορεί να εργαστεί παραγωγικά και γόνιµα, και είναι σε θέση να συνεισφέρει στην κοινότητά του/της”
∆εν νοείται υγεία χωρίς ψυχική υγεία. Στους πολίτες, η ψυχική υγεία προσφέρει τη δυνατότητα να αναπτύξουν το πνευµατικό και συναισθηµατικό τους δυναµικό και να αποκτήσουν και να εκπληρώσουν το ρόλο τους στην κοινωνία, στο σχολείο και στην επαγγελµατική τους ζωή. Στις κοινωνίες, η καλή ψυχική υγεία των πολιτών συµβάλλει στην ευηµερία, την αλληλεγγύη και την κοινωνική δικαιοσύνη. Αντίθετα, η κακή ψυχική υγεία συνεπάγεται ποικίλες δαπάνες, απώλειες και επιβαρύνσεις για τους πολίτες και τα κοινωνικά συστήµατα».3
Οι πιο κοινές µορφές κακής ψυχικής υγείας στην ΕΕ είναι οι αγχώδεις διαταραχές και κατάθλιψη. Μέχρι το έτος 2020 η κατάθλιψη είναι η σοβαρότερη αιτία ασθένειας στον αναπτυγμένο κόσμο.
Ιατρικές έρευνες έχουν συνδέσει τα ποσοτικά χαρακτηριστικά του πρασίνου με την καταπολέμηση σοβαρών επιδημιών ενώ τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του με την αντιμετώπιση ψυχικών ασθενειών.
Αξίζει να αναφερθεί η εγκατάσταση των Σανατόριων σε πλούσιες περιοχές πρασίνου, τα οποία αποτελούσαν και σημεία πνευματικής δημιουργίας (Takano κ.ά., 2002). Η προσφορά της βλάστησης, μεγάλων ποσοτήτων οξυγόνου… θέτουν τις βάσεις για την ανάπτυξη ενός υγιούς οικοσυστήματος το οποίο προσφέρεται στους κατοίκους των αστικών κέντρων για την αντιμετώπιση επιδημιών (Stigsdotter κ.ά., 2010) στρεσογόνων ασθενειών και την ευκαιρία ψυχικής ανάτασης και ψυχολογικής αποσυμφόρησης (Ohta κ.ά.,2007) από παράγοντες που επιδρούν στη δημόσια υγεία οι οποίοι είναι βιολογικοί, κοινωνικοί, οικονομικοί, περιβαλλοντικοί, πολιτιστικοί και πολιτικοί (de Vries κ.ά., 2003)»4.
Με όλα τα παραπάνω καταλαβαίνουμε ότι η άμεση αλληλεπίδραση οργανισμού- περιβάλλοντος είναι αναπόδραστη καθώς αυτό που όλοι κι όλες αντιλαμβανόμαστε ως Εαυτό δεν είναι τίποτε περισσότερο από ένα ανοιχτό σύστημα επαφών του οργανισμού με το περιβάλλον, τα σημεία των επαφών του οργανισμού με το περιβάλλον, είναι οι αισθήσεις μας.
- ΠΕΡΙΒΑΝΤΟΛΛΟΓΙΚΗ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗ
Ζούμε σε ένα κόσμο που αλλάζει ραγδαία, το φυσικό περιβάλλον υποβαθμίζεται, μαζί με αυτό υποβαθμίζεται η ζωή, το ευ ζην, κι επομένως αποψιλώνοντας τα δάση και κλείνοντας τις παραλίες, αποψιλώνουμε το ίδιο το νόημα της.
Ενώ ζούμε, λόγω της μονοδιάστατης αντίληψης περί ανάπτυξης με σκοπό το κέρδος, την περίοδο της κλιματικής αλλαγής είναι πραγματικά παράλογο να συζητούμε για την αποψίλωση του πράσινου – δημόσιου χώρου.
Δεδομένου λοιπόν, ότι η ψυχική υγεία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη σωματική υγεία, καθώς η κακή σωματική υγεία μπορεί να οδηγήσει σε κακή ποιότητα ζωής και ψυχολογική δυσφορία (Milleretal, 2009; Patra and Sarkar, 2013), είναι σίγουρο ότι η υποβάθμιση του περιβάλλοντος θα οδηγήσει αναπόφευκτα στην επιβάρυνση και επιδείνωση των ψυχικών διαταραχών (Claytonetal., 2014; Stain, etal., 2011).
Συνεπώς, η περιβαλλοντική υποβάθμιση και ειδικότερα η κλιματική αλλαγή αποτελούν σημαντικές συνιστώσες που επηρεάζουν την ανθρώπινη υγεία (σωματική και ψυχική), την ευημερία και ποιότητα ζωής.
«Οι ψυχικές επιπτώσεις κατηγοριοποιούνται, βάσει της έντασης και της αμεσότητας του αντίκτυπου που έχουν, ως εξής (Doherty and Clayton, 2011; Obrienetal., 2014; Padhyetal., 2015; Stainetal., 2011; Wanders and Wada, 2015; Doherty and Clayton, 2011):άμεσες, έμμεσες, ψυχοκοινωνικές.»5
- ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΩΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟ ΜΕΣΟ
«Μεγάλο λοιπόν ενδιαφέρον έχει συγκεντρώσει η έρευνα σχετικά με την θεραπευτική συμβολή του περιβάλλοντος στην αποκατάσταση της ψυχικής υγείας του πληθυσμού (Prüss-Ustünetal, 2016; Poulsenetal., 2016; Reseretal., 2011; Morris, 2003; Barton, 2009).
Τα ευρήματα πολλών μελετών τονίζουν τα οφέλη της επαφής με το φυσικό περιβάλλον και την αξιοποίηση της φύσης ως θεραπευτικό μέσο τόσο των σωματικών όσο και των ψυχικών παθήσεων (Malleretal., 2006; Marselleetal., 2012).
Οι έρευνες εστιάζουν στους παράγοντες που μεσολαβούν και συνδράμουν στον ευεργετικό ρόλο της φύσης και διερευνούν την άμεση, αιτιώδη σχέση της παρατήρησης ή έκθεσης σε φυσικό περιβάλλον και της συναισθηματικής, ψυχικής και γνωστικής ανάκαμψης του ατόμου (Morris, 2003; Nutsfordetal., 2016; Swim, 2011)»5.
Ενώ η ελεύθερη πρόσβαση σε κοινόχρηστους χώρους μειώνει την ένταση των κοινωνικών ανισοτήτων, ευθέως ανάλογα η ιδιωτικοποίηση σημαίνει την πρόσβαση εκείνων που δύνανται συνεπώς εντείνει το κοινωνικό φαινόμενο των ανισοτήτων, κι αυτό είναι πολιτική επιλογή.
- ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΛΛΗ ΛΥΣΗ (T.I.N.A.) – Μαθημένη αβοηθησία
Η Ελληνική κοινωνία πορεύεται με βάση αυτή τη ρήση. Γνωστό μότο της πολιτικής κι ολιγαρχικής εξουσίας που έφερε την κοινωνία των πολιτών στο σημερινό αδιέξοδο, και με αυτό ως αφορμή νέμεται το δημόσιο πλούτο, ιδιωτικοποιεί παραλίες, νησίδες, βουνά, αποψιλώνει τα δάση, ματαιώνοντας την ελπίδα για μια αξιο-βίωτη ζωή. Η συνεχής ματαίωση της Ελληνικής κοινωνίας αδιάκοπα εδώ και δεκαπέντε χρόνια, «δεν γίνεται τίποτα», «δεν υπάρχει άλλη λύση», «τώρα είναι αργά», «μαζί τα φάγαμε» έχει εγκαταστήσει αυτή την ψυχολογική στάση της παραίτησης, της παθητικότητας, της αυτό-ενοχοποίησης, της αυτό-τιμωρίας, της απελπισίας. Έχει λάβει διαστάσεις κοινωνικού φαινομένου η μαθημένη αβοηθησία. Οι πολίτες πιστεύουν πια ότι η μοίρα τους είναι προκαθορισμένη και δε μπορούν να κάνουν τίποτα για να την αλλάξουν. Εξαιτίας αυτού, μαθαίνουν ότι δε μπορούν να ελέγξουν ό,τι συμβαίνει, δηλαδή πάνω στις περιβαλλοντικές διεργασίες. Μεσοπρόθεσμα, αυτή η μάθηση καταστρέφει το κίνητρό τους για αλλαγές.
«Είναι ένα φαινόμενο στο οποίο η επαναλαμβανόμενη έκθεση σε ανεξέλεγκτους στρεσογόνους παράγοντες έχει ως αποτέλεσμα τα άτομα να μην χρησιμοποιούν οποιεσδήποτε επιλογές ελέγχου που μπορεί αργότερα να γίνουν διαθέσιμες. Ουσιαστικά, τα άτομα λέγεται ότι μαθαίνουν ότι δεν έχουν συμπεριφορικό έλεγχο των περιβαλλοντικών γεγονότων, γεγονός που, με τη σειρά του, υπονομεύει το κίνητρο να κάνουν αλλαγές ή να προσπαθήσουν να αλλάξουν καταστάσεις. Το φαινόμενο περιγράφηκε για πρώτη φορά το 1967 από τους Αμερικανούς ψυχολόγους J. BruceOvermier (1938-) και Martin E.P. Seligman (1942-)».6
Δεν αποτελεί σύμπτωση ότι η Ελλάδα κατέχει την θλιβερή πρωτιάπαγκοσμίως στην κατάθλιψη και τις αγχώδεις διαταραχές (6.2% του γενικού πληθυσμού) ενώ στην δεύτερη θέση κατατάσσεται η Παλαιστίνη. Κάτι που διαπιστώνεται από την υπερμεγέθη αύξηση (περίπου 30%) της χρήσης αντικαταθλιπτικών κι αγχολυτικών σκευασμάτων στην χώρα μας.
Με όλα αυτά, το σημείο του εσωτερικού μας ελέγχου (επιλέγω-δρω) έχει μεταφερθεί, τοποθετείται έξω απ’ τον εαυτό, στα χέρια εκείνων που «γνωρίζουν καλύτερα», των «ειδικών», των τεχνοκρατών,έτσι περιγράφεται η ψυχο-κοινωνική καθυπόταξη. Μοιραίοι κι άβουλοι αντάμα περιμένουμε ένα θαύμα.
- ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΗ
« Θα περάσουν από πάνω μας όλοι οι τροχοί. Στο τέλος, τα ίδια τα όνειρά μας θα μας σώσουν» Ν. Καρούζος
Όταν το πολιτικό και κοινωνικό πεδίο είναι άρρωστο, τότε μιλάμε για την ανάγκη μιας πολιτικής θεραπείας με την Αριστοτελική έννοια της πόλης, της πολιτικής και συνεπώς του πολίτη. Η συλλογική συντονισμένη δράση με βούληση και σκοπό σημαίνει την διεκδίκηση πολιτικά, σημαίνει τη θεραπεία ψυχολογικά. Σημαίνει την επαναφορά του ελέγχου στο άτομο, τον οργανισμό, την κοινωνία. Σημαίνει τη διερεύνηση των διαθέσιμων επιλογών, την επινόηση νέων, τη βούληση, την επιλογή, τη δράση.
Όταν αποδεδειγμένα δεν υπάρχει η πολιτική βούληση του Φορέα (του Δήμου εν προκειμένω) για την διεκδίκηση, την απένταξη του Δημόσιου χώρου της Καραθώνας από το ΤΑΙΠΕΔ, με σκοπό την δημιουργία χώρων πρασίνου, άθλησης, πολιτιστικών δρώμενων, γιατί όχι και μιας παιδικής οικολογικής κατασκήνωσης με έμφαση την οικολογική διαπαιδαγώγηση και συνείδηση, εκπληρώνοντας τις ανάγκες των πολιτών από τη μια, αλλά και τον σκοπό της ύπαρξης του ίδιου του Φορέα (γιατί, για ποιο λόγο να υπάρχει όταν οι ενέργειές του δεν έχουν σκοπό την εκπλήρωση των αναγκών των πολιτών παρά των εργολάβων/επενδυτών;)
Τότε, δημιουργείται η ανάγκη για την δημιουργία ενός συλλογικού συμμετοχικού φορέα που θα συμπυκνώνει όλα τα παραπάνω,ένας φορέας ο οποίος να μπορεί να εκπροσωπήσει τη βούληση, την επιλογή και τη δράση με στόχο και σκοπό.
Το παραπάνω είναι ευθύνη όλων των εμπλεκομένων εκ θέσεως (εκλεγμένων βουλευτών, δημοτικών, τοπικών συμβούλων αλλά και πάσης φύσεως συλλόγων της πόλης) αλλά κι ημών των ιδίων.
Πάρτε τις ζωές σας, στα χέρια σας. Είναι ζήτημα υγείας!
* Ο Παύλος Κουτρουφίνης είναι ψυχοθεραπευτής Gestalt, ζει κι εργάζεται στην πόλη του Ναυπλίου.
Βιβλιογραφία
- WHO, Preamble to the Constitution of the World Health Organization, 1946
- Λιάτσου Λιάνα, « ΔΗΜΟΣΙΟΙ ΧΩΡΟΙ & ΥΓΕΙΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ» ΔΗΜΟΣΙΟΙ ΧΩΡΟΙ & ΥΓΕΙΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ (uoi.gr) – ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ
- ΠΡΑΣΙΝΟ ΒΙΒΛΙΟ Βελτίωση της ψυχικής υγείας του πληθυσµού. Προς µια στρατηγική σχετικά µε την ψυχική υγεία για την Ευρωπαϊκή Ένωση (europa.eu) Βρυξέλλες, 14.10.2005
- Ελένη Αγγέλη, 2017, ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ – ΠΑΝ. ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ – pdf (uth.gr) «Οι επιδράσεις του πρασίνου στο δημόσιο χώρο & παράγοντες που επηρεάζουν τη χρήση του στον αστικό χώρο».
- Πέτσιου Σπυριδούλα, 2017, «Περιβάλλον και ψυχική υγεία: Διερεύνηση της επίδρασης του περιβάλλοντος στην εμφάνιση και θεραπεία ψυχικών νοσημάτων» – Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.
- APA Λεξικό Ψυχολογίας American Psychological Association.
