Το βιβλίο της Αθανασίας Κοντοχρήστου «Ρομά. Τα ξεχασμένα θύματα στη ναζιστική θηριωδία»

Φωτογραφία: Γυναίκες και παιδιά Ρομά (Τσιγγάνοι) σε εγκλεισμό στο στρατόπεδο διέλευσης Ριβεσάλτ. Γαλλία, άνοιξη 1942 (πηγή: Εγκυκλοπαίδεια Ολοκαυτώματος) Ρομά ξεχασμένα θύματα των ναζί

Βιβλιοπαρουσίαση από τον Βασίλη Ν. Κορολή

Το βιβλίο της Αθανασίας Κοντοχρήστου «Ρομά. “Τα ξεχασμένα θύματα”. Από το περιθώριο της κοινωνίας στην ναζιστική θηριωδία» αποτελεί μια πολύ σημαντική συνεισφορά στον αγώνα ενάντια στις ρατσιστικές ιδέες και τις ευγονικές θεωρίες. Ρίχνοντας φως στο λιγότερο διαδεδομένο ναζιστικό έγκλημα, επίσης γνωστό και ως Ποράιμος, που έφτασε να εξοντώσει χιλιάδες μέλη των κοινότητων των Ρομά στις περιοχές που κατέλαβαν οι ναζί.

Το βιβλίο εντάσσεται στην σειρά “ως εν βραχεί ιστορείν” των εκδόσεων Ελευθεριακή Κίνηση. Παρόλο το μικρό του μέγεθος, ο αναγνώστης θα ανακαλύψει πληθώρα βιβλιογραφικών αναφορών, άρθρων και ιστορικών τεκμηρίων, συμπεριλαμβανομένων μαρτυριών από αυτόπτες μάρτυρες στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Γίνεται αναφορά στο έργο σύγχρονων ιστορικών μεταξύ άλλων του Μάικλ Ζίμερμαν (Michael Zimmerman), Βολφγκανγκ Βίπερμαν (Wolfgang Wippermann), Τζόρτζο Τζανίνι (Giorgio Giannini) και Τζοβάνα Μπουρσιέ (Giovanna Boursier) που μετά το 1970 επιχείρησαν να σπάσουν την σιωπή που κυριαρχούσε για δεκαετίες γύρω από την ξεχασμένη και άγνωστη γενοκτονία των Ρομά την περίοδο 1939-1945.

Εκκινώντας από μια εκτεταμένη ιστορία ρατσισμού και διακρίσεων από την άφιξή τους στην Ευρώπη, και συνδυασμένη αργότερα με την εξάπλωση ψευδοεπιστημονικών θεωριών που υψώθηκαν σε “επιστήμη”, οι Ρομά κρίνονται ως “ξένα σώματα”, “ζωές ανάξιες να ζούν,” και θα υποστούν κοινωνική απομόνωση, προγράμματα στείρωσης, μαζικές απελάσεις, εγκλεισμό σε στρατόπεδα εργασίας, μέχρι τη φρικαλεότητα της φυσικής τους εξόντωσης και των θαλάμων αερίων κατά τη διάρκεια της ναζιστικής Γερμανίας.

Η συγγραφέας τολμάει και εξετάζει το ζήτημα πολύπλευρα και διαχρονικά με πολύ οξυδερκή και βαθυστόχαστη ματιά, επισημαίνοντάς μας ότι ο αντιτσιγγανισμός παραμένει διάχυτος και ενεργός σήμερα στις ευρωπαϊκές κοινωνίες και ασφαλώς στην Ελλάδα του 21ου αιώνα.

Από τις πρώτες σελίδες μας κάνει ξεκάθαρο ότι η μαζική εξόντωση των Ρομά, όπως γράφει, είναι το “θλιβερό αποκορύφωμα αιώνιων προκαταλήψεων που η γερμανική κοινωνία – και γενικότερα η ευρωπαϊκή κοινωνία – έτρεφε απέναντι στους “μη παραγωγικούς και περιπλανώμενους τσιγγάνους”. Η συγγραφέας παίρνει ξεκάθαρη θέση – με τεκμηριωμένο τρόπο και ισχυρή επιχειρηματολογία – ότι ο στόχος των ναζί και των παρακρατικών υποστηρικτών τους ήταν η μαζική εξόντωση καί όχι απλά η καταδίωξη τους όπως υποστηρίζουν αρκετοί ιστορικοί όπως ο Γκύντερ Λεβί (Guenter Lewy) (που αρνούνται τον όρο γενοκτονία για την εθνότητα των ρομά).

Όπως εξηγεί η Αθανασία Κοντοχρήστου οι Ρομά είναι η μεγαλύτερη εθνοτική μειονότητα της Ευρώπης δίχως όμως εθνοτική συνείδηση καθότι αποτελείται από πολλές διαφορετικές ομάδες. Όπως έχουν επισημάνει συγγραφείς όπως ο Χρήστος Κάτσικας στο συλλογικό έργο “Εκτός τάξης το διαφορετικό” – που εκδόθηκε το 1999 ο προσδιορισμός κάποιου ατόμου ως Ρομά δεν είναι απλά και μόνο ζήτημα αυτοπροδιορισμού. Οι ευρωπαϊκές κοινωνίες αλλά και οι κρατικοί κατασταλτικοί μηχανισμοί συνέβαλαν στην διαμόρφωση της ταυτότητας των Ρομά περιθωριοποιώντας και στιγματίζοντάς τους.

Στην περίπτωση της ναζιστικής Γερμανίας όπως εξηγεί η συγγραφέας του βιβλίου, αυτό συνέβη όπως αναφέρθηκε και παραπάνω σταδιακά και παράλληλα με την διάδοση μέσα στην γερμανική κοινωνία των ευγονικών ψευτο επιστημονικών φυλετικών θεωριών του Αρτύρ ντε Γκομπινώ (Arthur de Gobineau), του Χιούστον Στιούαρτ Τσάμπερλεν (Houston Stewart Chamberlain), και του Χανς Φρίντριχ Καρλ Γκύντερ (Hans F.K. Günther στα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Ρομά ξεχασμένα θύματα των ναζί

Τότε ξεκίνησε η συμβολική αναπαράσταση όλων αυτών των διαφορετικών ομάδων ως “ξένο σώμα”, ως “ανάξιων πρωτόγονων υποκειμένων” και ως “τσιγγάνικης μάστιγας”  που λόγω της υποτιθέμενης έμφυτης τάσης τους για απάτη και έγκλημα συνιστούν μόνιμη απειλή για την  καθαρότητα του γερμανικού αίματος. Η διαδικασία αυτή όπως αναφέρει η συγγραφέας ξεκίνησε πολύ πρίν την επικράτηση των Ναζί (αρχικά στο κρατίδιο της Βαυαρίας) με την καταγραφή (σε ειδικά βιβλία καταγραφής τσιγγάνων)  από τον κρατικό μηχανισμό της ασφάλειας ενός μεγάλου μέρους αυτών των ανθρώπων  που κατοικούσαν στην Γερμανία θέτοντας τις βάσεις ώστε να μπορέσουν αργότερα να τους στοχοποιήσουν καλύτερα. Μετά την επικράτηση των Ναζί, ακολούθησε η  ταξινόμηση – μέσα από ανθρωπομετρικές εξετάσεις – όλων αυτών των ανθρώπων σε 5 ομάδες ανάλογα με το ποσοστό τσιγγάνικου αίματος που είχαν. Η συγγραφέας κάνει τις απαραίτητες συσχετίσεις και αναλύσεις δίνοντας στον αναγνώστη μια πλήρη εικόνα για την γενεολογία της ναζιστικής θηριωδίας που ως γνωστόν στράφηκε με μανία ενάντια σε κάθε διαφορετικότητα.

Μέσα σε λίγες σελίδες εξηγεί γιατί οι λίγοι επιζήσαντες αλλά και οι απόγονοί των Ρομά δεν κατάφεραν να διεκδικήσουν αποζημιώσεις για τα εγκλήματα που έγιναν εις βάρος τους. Όπως χαρακτηριστικά γράφει πέραν του γεγονότος ότι είχαν να αντιμετωπίσουν τεράστιες γραφειοκρατικές διαδικασίες λόγω έλλειψης πιστοποιητικών (γέννησης, καταγωγής κ.α) η νοσταλγία είναι πολυτέλεια για τους Ρομά.