Χρίστος Ι. Κώνστας: Το Περιουσιολόγιο της Ι.Μ. Ταλαντίου Αραχναίου

Υπάρχουν τόποι που είναι τυχεροί. Παρά την ερήμωση που γνώρισαν στην ιστορική τους διαδρομή είτε από πολέμους, είτε από τη μετανάστευση, ποτέ δεν ξεριζώθηκαν από την ψυχή των παιδιών τους που βρέθηκαν σε άλλους τόπους. Είναι τόποι τυχεροί, γιατί τα παιδιά τους ξαναγύρισαν και, ως αντίδωρο για τα παιδικά τους χρόνια, εκπληρώνουν μια καλά και βαθιά μέσα τους φυλαγμένη υπόσχεση: να αναδείξουν το πέρασμά του τόπου τους από την ιστορία, να μνημονεύσουν και να αφήσουν γραμμένα τα μέρη και τους ανθρώπους που τα κατοίκησαν και τους έδωσαν μορφή. Χρίστος Ι. Κώνστας

Αυτή είναι η πρώτη σκέψη που έκανα διαβάζοντας και προλογίζοντας το βιβλίο του Χρίστου Ιω. Κώνστα για το Γκέρμπεσι (Μιδέα), το 2018. Πρόκειται για μια έρευνα που ενώ αφορά στην τοπική κοινωνία, ξεφεύγει από τα στενά όρια ενός «χωριού» και εντάσσει την τοπική ιστορική διαδρομή στη γενικότερη κοινωνική και οικονομική ιστορία. Ο Χρ. Ιω. Κώνστας κατάφερε με κόπο, πολύ προσωπικό χρόνο και προσπάθεια, να αποδώσει στην έρευνα ένα σημαντικό άγνωστο κομμάτι της. Το παρήγορο, σε τέτοια θέματα, είναι πως ο υποψιασμένος ερευνητής έχει συνείδηση του «ερευνητικού ατελεύτητου». Στοιχείο που τον παροτρύνει διαρκώς να ερευνά και να αποδίδει νέα στοιχεία των πεδίων ενδιαφέροντός του.«Το περιουσιολόγιο της Ιεράς Μονής Ταλαντίου στο Αραχναίο της Αργολίδας» που κυκλοφόρησε πριν λίγες εβδομάδες και θα παρουσιαστεί σύντομα, είναι η απόδειξη αυτής της ερευνητικής συνείδησης και αποτελεί μια νέα συμβολή με πολλαπλές συνιστώσες.

Ένα πρώτο «τεχνικό» στοιχείο της έρευνας είναι η ανάδειξη, και πάλι, της σημασίας των Γενικών Αρχείων του Κράτους  ως σημαντικής πηγής πληροφοριών για την ιστορική, κοινωνική και οικονομική τροχιά των τοπικών κοινωνιών και τη σύνδεσή τους με την εθνική ιστοριογραφία. Από την άποψη αυτή, η έρευνα του Χρ. Ιω. Κώνστα συμβάλει στην προσπάθεια ενίσχυσης των ΓΑΚ Αργολίδας με κάθε τρόπο. Σημειώνω επίσης τα λόγια του συγγραφέα που έχουν ιδιαίτερη σημασία για κάθε έρευνα: «πριν από είκοσι περίπου έτη είχα την πρώτη επαφή με τα ψηφιακά αρχεία των Γενικών Αρχείων του Κράτους (ΓΑΚ). Ερευνώντας τόπους και γεγονότα της Αργοναυπλίας, συναπαντήθηκα με το περιουσιολόγιο της Μονής Ταλαντίου του έτους 1837». Χρίστος Ι. Κώνστας

Το «συναπάντημα» είναι μια από τις βασικές συνιστώσες στην έρευνα. Το τυχαίο γεγονός της εύρεσης ενός αρχείου έχει καθορίσει πολλές και σημαντικές έρευνες κάθε επιστημονικού πεδίου και μας έχει προσφέρει σημαντικές πληροφορίες οι οποίες λειτουργούν ως διέξοδος στη συνέχιση των ερευνών.

Ο Χρίστος Ιω. Κώνστας επέλεξε την χρονολογική παρουσίαση του αρχειακού του υλικού δίνοντας την ευκαιρία στους αναγνώστες να προσανατολιστούν καλύτερα στο χρόνο και τα γεγονότα. Έτσι, μπορούμε να προσθέσουμε στις γνώσεις μας μέρη της κοινωνικής και οικονομικής ιστορίας της περιοχής από το 1700 έως και το 1960! Στο δεύτερο μέρος της συμβολής της έρευνας, εντάσσεται το πλήθος των πληροφοριών που αφορά στη σημασία της εκκλησιαστικής/μοναστηριακής περιουσίας, όπως αυτή διαμορφώθηκε στο πέρασμα των αιώνων και όπως αυτή, ακόμη και σήμερα, γίνεται αντικείμενο συζητήσεων και διεκδικήσεων. Εκτός, από την οικονομική-ιδιοκτησιακή πλευρά του θέματος, αναδεικνύονται επίσης και οι σχέσεις μεταξύ κατοίκων και Ι.Μ.Ταλαντίου οι οποίες φτάνουν, συγκυριακά, στο επίπεδο σύγκρουσης μεταξύ τους. Χρίστος Ι. Κώνστας

Μαθαίνουμε λοιπόν πως το 1761 γίνεται από τον Αγά της περιοχής με βάση τις πρόνοιες της οθωμανικής διοίκησης, η παραχώρηση μεγάλης έκτασης στην Ι.Μ.Ταλαντίου και στη συνέχεια με την ελληνική επανάσταση και τη δημιουργία του ζητήματος των Εθνικών Γαιών, οι ακτήμονες κάτοικοι της περιοχής διεκδικούν με κάθε τρόπο μέρος των καλλιεργήσιμων γαιών. Η έρευνα καταγράφει με λεπτομέρειες τις δικαστικές διαμάχες και τις αντίστοιχες δικαστικές αποφάσεις (1838, 1857, 1924), ανάμεσα στους κατοίκους και τους εκπροσώπους της Μονής. Στις λεπτομέρειες αυτές περιλαμβάνονται και πίνακες τοποθεσιών, στρεμμάτων και χαρακτηρισμών ως καλλιεργήσιμων ή μη εκτάσεων, εξαιρετικά οργανωμένων ώστε ο αναγνώστης να έχει μια καλή εικόνα των γεωργικών αποδόσεων της περιοχής. Μάλιστα, εάν έπρεπε να αλλάξω τον τίτλο της έρευνας θα έγραφα: «Η ιστορία του κτήματος ‘Αμαριανός’ ως αρχείο τοπικής ιστορίας του Αραχναίου». Το κτήμα «Αμαριανός» είναι μια τεράστια έκταση η οποία έρχεται και επανέρχεται στη δημοσιότητα μέσα από τις διεκδικήσεις των ακτημόνων και τις ιδιοκτησιακές αντιστάσεις της Μονής. Από το 1761 έως τη δεκαετία του 1930 όταν η Επιτροπή Απαλλοτριώσεων μοιράζει ένα μεγάλο μέρος σε ακτήμονες της περιοχής (Αραχναίο, Μιδέα), αλλά και έως το 1968 όταν ολοκληρώθηκε η δικαστική εξαγωγή των κλήρων, δηλαδή η τελική διανομή του. Η ιστορία του μεγάλου ζητήματος των Εθνικών γαιών και των κοινωνικών αγώνων για την διεκδίκησή τους, αναδύεται μικροϊστορικά μέσα από την έρευνα του Χρίστου Ιω. Κώνστα. Ενδιάμεσα, σχέσεις εξουσίας, οικονομικών δοσοληψιών και σφετερισμού δικαιωμάτων, χαρακτηρίζουν τις σχέσεις των κατοίκων και της Μονής και στηρίζουν με ενδιαφέροντα τρόπο τη σημασία της έρευνας.

Ίσως κάποιοι να πιστεύουν πως οι έρευνες αυτές απευθύνονται αποκλειστικά σε επιστήμονες οι οποίοι ενδιαφέρονται για τα θέματα αυτά. Δεν υπάρχει πιο λανθασμένη άποψη! Ο απλός αναγνώστης μπορεί να βρει πλήθος πληροφοριών για τον τόπο του και κυρίως μπορεί να κατανοήσει καλύτερα τις συνθήκες μέσα στις οποίες αναπτύχθηκε η κοινωνία και η οικονομία του τόπου του, καθώς και τις δυνατότητες που είχαν οι φορείς εξουσίας. Μεταξύ αυτών η Εκκλησία και η ιδιαίτερα η μοναστηριακή της συνιστώσα. Εξάλλου το κείμενο είναι τόσο απλά και καλά γραμμένο ώστε να είναι προσιτό σε κάθε αναγνώστη. Τέλος, θα θυμίσω πως κάπως έτσι δημιουργείται μέσα μας η διάθεση να διατηρήσουμε κάθε τεκμήριο της ιστορίας μας, μικρό ή μεγάλο, αναδεικνύοντας τα χνάρια του περάσματός μας στον κόσμο ετούτο. Συγχαρητήρια στον συγγραφέα και καλοτάξιδο το νέο του πόνημα.

Γ. Κόνδης