Η ανατομία και ερμηνεία των συνεπειών μιας ιστορικά και εθνικά τραγικής δολοφονικής ενέργειας (δολοφονία Καποδίστρια)
Παρουσίαση του βιβλίου του ιστορικού Δημήτρη Γιαννακόπουλου:
Η ΜΕΤΑΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ
Πολιτική ιστορία του ελληνικού κράτους από τη δολοφονία του Καποδίστρια μέχρι τον ερχομό του Όθωνα(1831-1833)
Στην ιστορία του Νεοελληνικού κράτους υπάρχουν πολλά ανεξερεύνητα και ελλιπώς ερμηνευμένα γεγονότα που δημιούργησαν αμφισβητήσεις αλλά και στρεβλές εκτιμήσεις. Στην ιστορία, βέβαια, αλλά και στην επιστήμη γενικότερα, δεν υπάρχει απόλυτη προσέγγιση της αλήθειας, γεγονός που επιτρέπει διαδοχικές προσεγγίσεις των γεγονότων που οδηγούν σε πληρέστερη κατανόηση του ιστορικού γίγνεσθαι σε συνάρτηση με νέες πηγές και νέες μεθόδους.
Μια περίοδος που δεν έχει φωτισθεί και ερμηνευθεί επαρκώς είναι αυτή της Μετακαποδιστριακής περιόδου, δηλαδή από τη δολοφονία του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια(27-9-1831)μέχρι την άφιξη του βασιλιά Όθωνα(18/30 -1-1833).
Σ’αυτήν την περίοδο αναφέρεται το βιβλίο του Δημήτρη Γιαννακόπουλου «Η Μετακαποδιστριακή περίοδος, πολιτική ιστορία του ελληνικού κράτους από τη δολοφονία του Καποδίστρια μέχρι τον ερχομό του Όθωνα (1831-1833).
Η περίοδος αυτή της «αναρχίας», όπως ονομάστηκε, επηρέασε καθοριστικά τις πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις στο νεοελληνικό κράτος και καθόρισε εν μέρει το χαρακτήρα και την εξέλιξη της νεοελληνικής διοίκησης. Μέσα στη γενική σύγχυση που προέκυψε από τη δολοφονία του Καποδίστρια ως την άφιξη του Όθωνα διαμορφώνονται γεγονότα, προβάλλουν ιδέες, πολιτικοί ανταγωνισμοί, παρεμβάσεις και συγκρούσεις που δημιουργούν δραματική ένταση και αποτυπώνουν την ανηλεή πολιτικοστρατιωτική πάλη μεταξύ των ποικίλων παραγόντων που συνωστίζονται και αλληλοαπωθούνται στον διεξαγόμενο αγώνα εξουσιαστικής κυριαρχίας και στην προσπάθεια ιδιοκτησιακής νομής του συγκροτούμενου τότε νεοελληνικού κράτους μέσα σε πρωτοφανή κοινωνικοπολιτική ρευστότητα αλλά και εκρηκτική ατμόσφαιρα που θα οδηγήσει σε έντονες στρατιωτικές συγκρούσεις (εμφύλιο πόλεμο;) και σε τεράστιο χάσμα μεταξύ στρατιωτικών και πολιτικών από τη μια και ενός λαού που αδιαφορεί ή κρατείται μακριά από ό,τι συμβαίνει απ΄την άλλη, ενώ όλοι οι επίδοξοι διεκδικητές της εξουσίας διαγκωνίζονται στο πλαίσιο της επίκλησης του συμφέροντος του λαού.
Αυτή, λοιπόν, τη δύσκολη περίοδο και ιστορικά «αχαρτογράφητη», όπως εύστοχα επισημαίνει ο συνταγματολόγος καθηγητής κ. Βλαχόπουλος, ο κ. Γιαννακόπουλος προσπαθεί να διακρίνει και να ταξινομήσει τα γεγονότα, να φωτίσει και ερμηνεύσει επιλογές και πρακτικές και να καταλήξει σε έγκυρα συμπεράσματα με μεγάλη επιτυχία. Προσπαθεί να φωτίσει πρόσωπα και γεγονότα, να διερευνήσει τις εξελίξεις και τις σχέσεις πολιτικών και στρατιωτικών πρωταγωνιστών αλλά και των προστάτιδων δυνάμεων που δεν εννοούν να αφήσουν στην «τύχη» τη νέα αναδυόμενη και διεκδικούμενη ζώνη επικυριαρχίας τους, που σφράγισαν με τη ναυμαχία του Ναυαρίνου, καθοδηγώντας τις εξελίξεις σε εκείνο το σημείο, ώστε η άφιξη του Όθωνα να φαντάζει και να εμπεδώνεται στην κοινή γνώμη ως η μόνη σωτήρια λύση αλλά και να διασφαλίσουν τα οικονομικά τους συμφέροντα(δάνεια που είχαν δοθεί στην Ελλάδα) μη επιτρέποντας τη διανομή των εθνικών κτημάτων στους Έλληνες πολίτες του νεοσύστατου κράτους.
Ο κ. Γιαννακόπουλος με συστηματικότητα, επιστημονική μεθοδολογία, ενδελεχέστατη αξιοποίηση παλαιών και νέων ιστορικών πηγών επιχειρεί μια πληρέστερη παρουσίαση και ερμηνεία της ταραγμένης εκείνης περιόδου. Στις 312 σελίδες του βιβλίου του, μετά από τον πρόλογο του κ. Σπύρου Βλαχόπουλου, καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του ΕΚΠΑ που περιέχει ιδιαίτερα καίριες παρατηρήσεις, ο συγγραφέας προχωράει σε αναλυτική παρουσίαση των πηγών που χρησιμοποίησε. Στην εισαγωγή του προσπαθεί να ανιχνεύσει τις αιτίες των τραγικών εξελίξεων μετά τη δολοφονία Καποδίστρια. Περιγράφει την κυβερνητική πορεία του Καποδίστρια και τον ρόλο των αντιμέτωπων δυνάμεων στη διαμόρφωση του πολιτικού μέλλοντος του ελληνικού κράτους, την τάση εγκαθίδρυσης μοναρχικού πολιτεύματος με τη βοήθεια της Αγγλίας, εφόσον οποιαδήποτε δημοκρατική εκπροσώπηση του λαού δε γινόταν αποδεκτή από τη φιλελληνική αλλά απολυταρχική Ευρώπη. Επισημαίνει ότι η ελληνική ελίτ της Επανάστασης προσχωρούσε στην ιδέα μιας ελληνικής συνταγματικής μοναρχίας. Τονίζει την αντιπολιτευτική υπονομευτική δράση της Γαλλίας την οποία συνεπικουρούσε ο Ιωάννης Κωλέττης. Εξετάζει την εθνοσυνέλευση του Άργους , το ρόλο των Γάλλων, ων Άγγλων και των Ρώσων, τις συνθήκες ,τις πρακτικές και την πολιτική Καποδίστρια, των αντιμαχόμενων φατριών, των προστάτιδων δυνάμεων και την πολιτική εθνικοποίησης των εθνικών κτημάτων.
Στο κύριο μέρος του βιβλίου ασχολείται με το κυβερνητικό αδιέξοδο και το ρόλο της Διοικητικής Επιτροπής, τη λύση Αυγουστίνου Καποδίστρια ως προέδρου της Διοικητικής Επιτροπής, την Ε’ Εθνοσυνέλευση με έμφαση στο νομοθετικό της έργο και το πολιτικό σύνταγμα που ψήφισε (15-3-1832) που αποτελεί την πρώτη προσπάθεια των Ελλήνων να συντάξουν ένα καταστατικό χάρτη που θα προσδιόριζε την εξουσιαστική δομή της χώρας δεδομένου ότι ο Όθων είχε επιλεγεί ως βασιλιάς της Ελλάδας, την αντίθεση Συνταγματικών και Κυβερνητικών, τις πρώτες συμπλοκές Ρουμελιωτών και Πελοποννησίων και την προσπάθεια συμβιβασμού Κωλέττη και Αυγουστίνου. Αναφέρεται επίσης στην κυριαρχία των Συνταγματικών (αντικαποδιστριακών), στη στάση των προστάτιδων δυνάμεων και το ρόλο της επταμελούς Διοικητικής Επιτροπής. Ένα ακόμη κεφάλαιο που εξετάζει είναι ο δεύτερος εμφύλιος , όπως τον ονομάζει, η ακυβερνησία που προέκυψε και τελικά η επικράτηση της Γαλλικής πλευράς. Διερευνά την πολιτική σάτιρα του Αλέξανδρου Σούτσου και την επέμβαση του Τύπου στις εξελίξεις.
Τέλος εξετάζει την επέμβαση του Γαλλικού στρατού στο Άργος και τη σφαγή που ακολούθησε, τις αιτίες και τις αφορμές, τις συνέπειες και τον πολιτικό αντίκτυπο που είχε και επιχειρεί διάφορες ερμηνευτικές προσεγγίσεις με βάση τις πηγές που αξιοποίησε. Ολοκληρώνει την ιστορική του αφήγηση με τις αντιπαραθέσεις των πολιτικών αντιπάλων μέχρι την άφιξη του Όθωνα εξαιτίας της οποίας, όπως διαπίστωνε ο Αλέξανδρος Ραγκαβής, «…η Ελλάς απεξεδύετο το υπερήφανον αυτής δημοκρατικόν ένδυμα…».
Στο επίμετρο ο συγγραφέας συνοψίζει τα συμπεράσματά του διατυπώνοντας την παραδοχή ότι δεν υπάρχει ίσως άλλη περίοδος της Ελληνικής πολιτικής ιστορίας με τόση πολυπλοκότητα γεγονότων σε πολύ μικρό χρόνο και ούτε τόσο αδιευκρίνιστη. Παραδέχεται ότι υπάρχουν ακόμη και σήμερα αναπάντητα ερωτήματα, «όπως ποιοι υπονόμευσαν το συντακτικό χαρακτήρα της Δ’ «κατά συνέχειαν» Εθνοσυνέλευσης της Πρόνοιας, ποιοι υπέδειξαν στον Γαλλικό στρατό την ανοιχτή σύγκρουση με τους Έλληνες και ποιος ήταν ο πραγματικός ρόλος του Ιωάννη Κωλέττη πίσω από τη γνωστή εικόνα του ως ασταθούς πολιτικού.
Επίσης καταγράφει το φανατισμό, τον τοπικισμό (Μωραϊτες-Ρουμελιώτες -Κωλέττης),την ανάμειξη του στρατού στη σύγκρουση των αντιμαχόμενων παρατάξεων, τον υπονομευτικό και συμφεροντολογικό ρόλο των αντιπρέσβεων των προστάτιδων δυνάμεων, την αποδοχή του ανήλικου βασιλιά, την εμφυλιοπολεμική σύγκρουση που ευνόησε τη συνταγματική (αντικαποδιστριακή ) πλευρά, την ανάσχεση του εκσυγχρονισμού και την ιδιοτελή διαχείριση των οικονομικών του κράτους και το ότι «Παρά το γεγονός ότι υψώνονταν και υπερκομματικές φωνές που συνιστούσαν μετριοπάθεια και συμβιβασμό, πνίγονταν από τον πατριωτικό τοπικισμό του Κολοκοτρώνη και την εγωκεντρική κυβερνητική αντίληψη του Κωλέττη. Και οι δύο προσωπικότητες πίστευαν- ή έτσι διέδιδαν- ότι με τις εμμονές τους διασφάλιζαν μια νόμιμη παράδοση της εξουσίας του έθνους στον επερχόμενο ηγεμόνα. Στο παρασκήνιο, βεβαίως, εκτυλισσόταν αδυσώπητος ανταγωνισμός». Τέλος αξιοσημείωτη είναι η τελική παράγραφος των συμπερασμάτων αυτής της πολύ επιτυχημένης προσπάθειας για διερεύνηση αυτής της περιόδου. «Συνολικά θεωρούμενη, η μετακαποδιστριακή περίοδος δεν μπορεί παρά να αντιμετωπιστεί ως αφετηρία της στρεβλής πορείας του ελληνικού κράτους. Εγκαινίασε τη νοσηρή κομματικοποίηση της δημόσιας ζωής , με κυριότερα χαρακτηριστικά τη φθοροποιό δράση των ευρωπαίων προστατών στα εσωτερικά ζητήματα και την καθιέρωση αδίστακτων πρακτικών κυβερνητικής εκτροπής, προκειμένου να ικανοποιηθούν τα συμφέροντα όσων θα νέμονταν κάθε φορά την εξουσία ».
Ολοκληρώνοντας την παρουσίαση του βιβλίου πρέπει να τονίσουμε τον κόπο που απαίτησε αυτή η προσπάθεια προσέγγισης μιας δύσκολης και σκοτεινής περιόδου της νεοελληνικής ιστορίας, τη νηφάλια αναζήτηση των αιτίων, την επιδίωξη κατανόησης και ερμηνείας πρακτικών και αντιλήψεων, την εμπεριστατωμένη διερεύνηση των γεγονότων, την κατανόηση του ρόλου των Καποδιστριακών και Συνταγματικών και των ισχυρών προσώπων της περιόδου (Κολοκοτρώνης , Κωλέττης και άλλοι) και « τον προστατευτικό ρόλο» των προστάτιδων δυνάμεων.
Αυτή, όμως, η προσπάθεια των δυνάμεων μας οδηγεί σε μια σκεπτικιστική προσέγγιση του όλου Ελληνικού προβλήματος και της σχέσης της Ελλάδας και των ξένων δυνάμεων. Η ανάμειξη αυτών των ξένων δυνάμεων συνεχίστηκε και στη μικρασιατική καταστροφή , στον τραγικό εμφύλιο μετά τη λήξη του Β’ παγκοσμίου πολέμου, όταν το αόρατο και ορατό χέρι προστασίας των μεγάλων δυνάμεων βύθισε την Ελλάδα στο πένθος, στο μίσος , στην καταστροφή, στις αντεκδικήσεις και την οπισθοδρόμηση. Προέκταση αυτής της πρακτικής αποτέλεσε το πραξικόπημα του 1967 και η επταετής χουντική διακυβέρνηση με τελική προς το παρόν κατάληξη την περίοδο των μνημονίων 2010-2018. Και επειδή δεν ανήκω σ’αυτούς που επιρρίπτουν άδικα ευθύνες για την πορεία της χώρας, πρέπει να τονίσω την φανομενική(;) αδυναμία των πολιτικών και στρατιωτικών παραγόντων της μετακαποδιστριακής περιόδου να διεκδικήσουν για τον Ελληνικό λαό ένα δημοκρατικό σύνταγμα και ένα σύγχρονο κράτος. Η προέκταση αυτού του συλλογισμού με μεγαλύτερη ένταση βεβαιώνει την αδυναμία(;) γενικά του πολιτικού και στρατιωτικού προσωπικού των τελευταίων εβδομήντα χρόνων να διεκδικήσει, σε αρκετές περιπτώσει, την πραγματική ανεξαρτησία της χώρας και να αποφύγει την υποτακτική υποχώρηση στους ισχυρούς. Επίσης, πιστοποιεί ότι δεν μπόρεσε να αποκτήσει, σε αρκετές κρίσιμες περιπτώσεις, αυτό που ο Κάλβος προϋποθέτει στην ωδή του προς την ελευθερία: «θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία».
Σημείωση:- Το βιβλίο παρουσιάστηκε το Σάββατο, 16 Δεκεμβρίου 2023, στη αίθουσα της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης «Ο ΠΑΛΑΜΗΔΗΣ», στο Ναύπλιο. – Αξίζει να διαβάσει κανείς αυτό το βιβλίο για μια καλύτερη γνώση και προβληματική για τη νεοελληνική ιστορία γενικότερα.
Άργος 18 Δεκέμβρη 2023
