Ιωάννα Παπαντωνίου: Ένα συνέδριο-αντίδωρο για την παρουσία και το έργο της μεγάλης ενδυματολόγου

Εικόνα: Η Ιωάννα Παπαντωνίου στο Λαογραφικό Μουσείο της Πιάνας Αρκαδίας συνομιλεί με τις γυναίκες του χωριού. Πιάνα, 27.7.1977. Φωτογραφικό Αρχείο Ιδρύματος «Βασίλη Παπαντωνίου»

Ιωάννα Παπαντωνίου: Ένα συνέδριο-αντίδωρο για την παρουσία και το έργο της μεγάλης ενδυματολόγου (8-10 Δεκεμβρίου Μουσείο Μπενάκη)

Η εικόνα αντιστοιχεί ίσως σε χίλιες λέξεις, αλλά χρειάζεται προσπάθεια στην ανάγνωσή της και συναίσθημα στην κατανόησή της. Η Ιωάννα Παπαντωνίου σε μια σπάνια φωτογραφία, αλλά καθόλου σπάνια αναζήτηση στοιχείων για το παραδοσιακό ένδυμα και τις τεχνικές που το διαμορφώνουν. Με άλλα λόγια, η σκηνογράφος και ενδυματολόγος σε μια από τις επιτόπιες έρευνες, που αποτελούν την πεμπτουσία της ερευνητικής διαδικασίας σε όλες τις επιστήμες και ιδιαίτερα στις ανθρωπιστικές, ώστε η ανθρώπινη εμπειρία να αποτελέσει τη βάση των σκέψεων, των οπτικών και των θεωρητικών συστημάτων με τα οποία η επιστημονική σκέψη και η αισθητική παιδεία θα προσεγγίσουν ζητήματα πολιτισμού. Είναι χαρακτηριστική η στάση της ερευνήτριας ανάμεσα σε γυναίκες που παρουσιάζουν τις εμπειρικές τους γνώσεις για την κατασκευή (το ράψιμο) ενός ενδύματος. Η μεζούρα κρεμασμένη στο λαιμό, έτοιμη να μετρήσει τις  διαστάσεις όπως είναι έτοιμη να κάνει κάθε καλή μοδίστρα. Μπροστά της ένα πατρόν ή ίσως ένα σκαρίφημα του υπό διαμόρφωση αντικειμένου. Δίπλα, καθισμένη η συνεργάτιδα κρατάει σημειώσεις και μπροστά μια φωτογραφική μηχανή, απαραίτητη στην ερευνήτρια για να αποτυπώσει σημεία ή σύνολα που δύσκολα περιγράφονται ή για να διευκολυνθεί η έρευνα. Στο πλάι δυο ηλικιωμένες γυναίκες του χωριού με την παραδοσιακή ποδιά, τα σκουρόχρωμα ρούχα τους, τις παραδοσιακές φορεσιές διπλωμένες στα χέρια για να τις παρουσιάσουν στην ερευνήτρια και τη χαρά της συνάντησης αποτυπωμένη στα πρόσωπα, παρ’ ότι δεν κοιτάζουν τον φακό, καθώς κατανοούν και χαίρονται που ένα κομμάτι της ζωής τουςθα διατηρηθεί στη μνήμη των ανθρώπων, ως καθημερινότητα και ως τέχνη.

Η φωτογραφία τραβήχτηκε στις 27 Ιουλίου 1977 στο Λαογραφικό Μουσείο τηςΠιάνας Αρκαδίας, ένα μικρό χωριό με ελάχιστους σήμερα κατοίκους το οποίο όμως αποτελεί μέρος ενός μεγάλου λαϊκού πολιτισμού, που καταγράφεται από την ερευνήτρια Ιωάννα Παπαντωνίου για να αποτελέσει μέρος της εμπειρίας που θα την βοηθήσει να μας μεταφέρει ένα τεράστιο έργο πολιτισμού από ολόκληρη τη χώρα και το εξωτερικό.

Πέρασαν περίπου 50 χρόνια από τη λήψη της φωτογραφίας αυτής και το έργο που παρουσιάζει σήμερα το «Ίδρυμα Βασ. Παπαντωνίου», δηλαδή το πρώην Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα που ιδρύθηκε από την Ιωάννα Παπαντωνίου, αποτελεί μια από τις σημαντικότερες παρακαταθήκες πολιτισμού σε εθνικό επίπεδο. Όχι μόνο γιατί η πορεία της ίδιας της Ι.Παπαντωνίου αποτελεί από μόνη της ένα ξεχωριστό πολιτιστικό κεφάλαιο, αλλά γιατί είχε κυρίως τη θέληση, τη φαντασία και την διορατικότητα να διαφοροποιήσει τους τομείς δραστηριότητας. Λαογραφικό μουσείο, μουσείο παιδικού παιχνιδιού, εκθέσεις με πολυποίκιλες πολιτισμικές διαστάσεις (Νύφες, Ενδύεσθαι, Διαφήμιση, κ.ά), εκδόσεις!

Η Ελληνική Εταιρεία Ενδυμασιολογίας αποτελεί έναν από τους σημαντικούς τομείς αυτής της διαφοροποιημένης δραστηριότητας, ο οποίος σήμερα ενσωματώνει πλήθος επιστημονικών προσεγγίσεων για το ένδυμα, χαρίζοντας μια ιδιαίτερη δυναμική στην έρευνα. Τεχνικές, οικονομία, μόδα, κοινότητες, πρόσωπα, φύλα, καλλιτεχνία και Τέχνη, αποτελούν μερικά από τα σημαντικά ενδιαφέροντα που συνθέτουν αυτή την δυναμική.

Δεν θα μπορούσε επομένως, η εικοσαετία αυτής της πορείας να μην αποτελέσει σημείο αναφοράς τόσο για το πρόσωπο, όσο και για τα αποτελέσματα του πλούσιου  έργου που δωρίζει στη χώρα και τους πολίτες της. Το αντίδωρο σε ολόκληρη αυτή την προσπάθεια που αρχίζει ήδη το 1956 και συνεχίζεται σήμερα, είναι το τριήμερο Συνέδριο της Ελληνικής Εταιρείας Ενδυμασιολογίας που θα φιλοξενηθεί στο Μουσείο Μπενάκη  για τρεις ολόκληρες ημέρες και συνενώνει τις ερευνητικές προσπάθειες δεκάδων ερευνητών από διάφορες αφετηρίες, τιμώντας την παρουσία και το έργο της μεγάλης προσωπικότητας στο χώρο της σκηνοθεσίας και ενδυματολογίας, την Ιωάννα Παπαντωνίου. Παράλληλα, η μεγάλη συμμετοχή που υποχρεώνει τους διοργανωτές να μειώσουν το χρόνο των εισηγήσεων, συγκλίνει στην υλοποίηση ενός στόχου-ονείρου της Ιωάννας Παπαντωνίου, την ίδρυση ενός Μουσείου Πολιτισμού του Ενδύματος που θα επιτρέψει να κατανοήσουμε καλύτερα γιατί «ο άνθρωπος είναι το μόνο πλάσμα που με δική του απόφαση μπορεί να αλλάξει την όψη του» (Ι.Παπαντωνίου, Ενδύεσθαι, σ.15).

Μπορείτε να έχετε το πρόγραμμα, τις περιλήψεις του Συνεδρίου και χρήσιμες πληροφορίες στον ιστότοπο της ΕΕΕ: https://www.20yearscostume.gr/

Γ. Κόνδης