Δεν βλέπουμε κάτι άλλο στις μέρες μας από χαμογελαστούς υποψηφίους των επερχόμενων εκλογών! Δεν διαβάζουμε κάτι άλλο στις μέρες μας από τις κριτικές, στη συντριπτική τους πλειοψηφία «εμφυλιοπολεμικές», για το τι θα έπρεπε να δούμε στην Επίδαυρο, για το πώς θα έπρεπε να σταματήσουν τους Κροάτες χούλιγκανς, για το πώς η Ελλάδα είναι η μοναδική χώρα στον κόσμο που καταγέται, που ερημοποιείται, που….. Δεν ακούμε τίποτα άλλο από απίθανες, ανιστόρητες και απαίδευτες «απόψεις» για όλα και για τίποτα!
Στην ουσία, υπάρχει μια πραγματική απειλή για την κοινωνία μας και αυτή είναι απλά η ερημοποίηση της σκέψης. Οι ανερμάτιστες «εκθέσεις ιδεών» βαφτίζονται πολιτικά κείμενα με άποψη! Οι ατεκμηρίωτες αερολογίες βαφτίζονται απόψεις με κύρος! Οι παιδικού χαρακτήρα σωτηριολογικές υποδείξεις για τα κοινά βαφτίζονται κατασταλαγμένες λύσεις με ερευνητική βαρύτητα! Μέσα σε όλη αυτή την διαδικασία πνευματικής ερημοποίησης, ορισμένοι επιμένουν να ερευνούν, να σκέπτονται, να αναλύουν και να προτείνουν άποψη και όχι λύση, με τη δυνατότητα του διανοητή, την καλλιέργεια της προσωπικότητάς τους και την δύναμη της παιδεία τους.
Ο Δημήτρης Σεβαστάκης είναι ένας από τους ελάχιστους ακόμη «μη πατενταρισμένους» προοδευτικούς που στήνει με το λόγο και το έργο του, φράχτες για να σταματήσει την πνευματική ερημοποίηση. Το άρθρο που ακολουθεί και σας προτείνω να διαβάσετε είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα που έχει γράψει και στα οποία, με τρόπο περίτεχνο όπως γνωρίζει να κάνει, συνδυάζεται η πολιτική με τη θεατρική κριτική και τη διαφήμιση. Ο ίδιος ο τίτλος (Οπισθοδρομική πρωτοπορεία) δεν θα μπορούσε να γραφεί παρά από έναν ελεύθερο διανοητή που οι μοναδικές του δεσμεύσεις πηγάζουν από την αδογμάτιστη διαπραγμάτευση του πραγματικού!
(το κείμενο δημοσιεύτηκε στην εφ. ΤΑ ΝΕΑ, 30-7-2023)
Γ. Κόνδης
Οπισθοδρομική πρωτοπορία
Ένα από τα τεχνάσματα και όχι μόνο στην Επίδαυρο, που χρησιμοποιεί το μάρκετινγκ της λεγόμενης πρωτοπορίας του θεάματος και των τεχνών εν γένει, είναι να δημιουργεί «κίνημα». Να χωρίζει τους θεατές σε αποκαθηλωτές και οπαδούς. Με αυτή τη μεθοδευμένη και έξυπνη διχοτόμηση αποκρύπτεται το πραγματικό πρόβλημα. Το έργο δεν κρίνεται από τα δομικά και μορφολογικά στοιχεία του, δεν κρίνεται από την δύναμή του, αλλά από την οπαδική στράτευση που προκαλεί. Το έργο κρίνεται από την ένταση με την οποία καταμερίζονται και φανατίζονται οι αναγνώστες /θεατές του. Έτσι, ευφυέστατα, βρίσκεται εκτός κριτικής, εκτός απόλαυσης, εκτός απόρριψης. Ασφαλές, σχεδόν «δημοσιοϋπαλληλικά» διεκπεραιωμένο, κάθεται στο θρόνο της δωρεάν διαφήμισης. Είναι ένα δισκοπότηρο, ένα λατρεμένο και μισητό Γκράαλ, με εικονολάτρες, εικονομάχους, πρωτίστως θρησκόληπτους. Από την κριτική πρόσληψη, στην παθιασμένη επιστράτευση. Να, ο Καιάδας για τον Μπένγιαμιν, τον Μπρεχτ, τον Μπαχτίν, τον Αντόρνο, τον Ήγκλετον.
Πριν χρόνια, σε ένα εικαστικό χάπενινγκ στην Αθήνα, ο Βέλγος καλλιτέχνης Τιερί ντε Κορντιέ, εξέθετε ένα πολύ μέτριο έργο που απεικόνιζε τον Σταυρό να «ποτίζεται» από ένα ανδρικό μόριο. Ο τότε ανερχόμενος λαϊκιστής κ. Καρατζαφέρης, δημιούργησε σκηνή και με πολεμική ανοησία ανέβασε επικοινωνιακά το έργο στα ουράνια. Ελευθερόφρονες και θιγμένοι πλακώνονταν στα μαρμαρένια αλώνια του Υπουργείου Πολιτισμού που αναγκάστηκε να αποκαθηλώσει το έργο. Παρακαλάνε καλλιτέχνες να τύχουν εμπαθούς αντιμετώπισης του κοινού, ώστε να δικαιώσουν τους χορηγούς τους. Η αποκαθήλωση, το σκάνδαλο, είναι η ευπρόσδεκτη εμπορική πράξη για το σύστημα της επιχορηγούμενης πρωτοπορίας.
Πολλοί διαπρεπείς σταρ του Χόλυγουντ άρχισαν να ζωγραφίζουν και να εκθέτουν. Νεοφώτιστοι και αδίδακτοι, λάμπουν μέσα από έργα που μιμούνται συμπαθητικά γνωστούς καλλιτέχνες. Ο Τζόνυ Ντεπ, ο Πιρς Μπρόσναν, ο Σιλβέστερ Σταλόνε μηρυκάζουν τον Γουόρχολ, Πικάσο, Μπασκιά, κυρίως όμως αποκαλύπτουν έναν καλόγουστο, ανυποψίαστο και περιποιημένο ερασιτεχνισμό. Το φαινόμενο με τους χολιγουντιανούς ηθοποιούς που γίνονται παρεμπιπτόντως ζωγράφοι βασίζεται στο ίδιο υπόστρωμα στο οποίο επενδύει το μάρκετινγκ της «πρωτοπορίας»: την πάντα φιλόξενη άγνοια. Σε όλα τα φαινόμενα που περιγράφω, η αρχιτεκτονική του έργου, η πλαστικότητα, η οργάνωση, η ένταση δεν αποτελούν τον κεντρικό πυρήνα της κριτικής πρόσληψης. Ιδίως μεταπολεμικά αυτό αποτέλεσε το κύριο χαρακτηριστικό όχι μόνο της εικαστικής σκηνής, αλλά και της ακαδημαϊκής/διδακτικής εκδίπλωσής της. Όλα χωράνε σε μια αχανή πολιτιστική βουλιμία που βαφτίστηκε από τους αμήχανους θεωρητικούς, μεταμοντερνισμός. Η διεθνής τάση θα μπορούσε να ονομαστεί πιο τίμια: αποεντοπισμός. Κρύβω με έξυπνες παραλλαγές και αντιπερισπασμούς το ερμηνευτικό και φιλοσοφικό ερώτημα, εξαφανίζω τη γλώσσα δια της οποίας υποστασιοποιείται το καλλιτεχνικό όν.
Η πολιτική σκηνή καταφεύγει συχνότατα σε τέτοια τεχνάσματα απόκρυψης. Μπορεί πολύ εύκολα να αντιγράψει μια πολύ δομημένη και πειθαρχημένη γλώσσα που είναι η διαφήμιση. Το διαφημιστικό έργο έχει αυστηρά καθορισμένο χρόνο, έχει ρυθμό, οργανώνει τέλεια την πληροφορία (ώστε να είναι καταληπτή από τον καταναλωτή) και προς τούτο τοποθετεί την εικόνα, το φωτισμό, το λόγο, την υποκριτική, το ηχητικό χαλί, σε μια εξαιρετικά σχεδιασμένη σύνθεση. Η διαφήμιση είναι υψηλή τέχνη και επιτομή πολλών τεχνών, αντιληπτικών στρατηγικών και διαβημάτων. Μερικές φορές η πολιτική μεταχειρίζεται τις εξαιρετικά δομημένες διαφημιστικές τεχνικές, αλλά ενίοτε της αρκεί μόνο ο θόρυβος. Από τον σουρεαλισμό και την παραληρηματική γραφή (του Μπρετόν και του Φιλίπ Σουπώ) η πολιτική μπορεί να τρυπώσει άνετα και στον καρατζαφερισμό. Η ιστορία και η θεωρία των τεχνών, συνήθως παραλείπουν την πολιτική, ενώ η τελευταία έστω και από άγνοια, είναι ο πιο πιστός ακόλουθός τους. Η αμοιβαιότητα φαίνεται άλλωστε από το είδος της πολιτικά χρηματοδοτούμενης τέχνης.
Δημήτρης Σεβαστάκης
