Έρωτας η πηγή των ελλήνων
εορτάζει μ’αετώματα με κίονες από φως
με καμπάνες φτάνει ως τα ύψη
γέρος που δείχνει το ευλογημένο λάδι
έφηβος υμνώντας το κρασί
εαρινός αμνός και θείος τράγος.
(Άσμα, Νίκος Καρούζος, 1962)
Ψάχνοντας να βρω τις εικόνες που θα μπορούσε να έχει μια προσωπικότητα σαν τον Νίκο Καρούζο από το μεγάλο προσκύνημα της Ευαγγελίστριας, έφτασα στους στίχους αυτούς. Βαθιά ψυχική εαρινή ανάσα του ποιητή που δεν άφησε ασυλλάβιστη την Ορθοδοξία, δίνοντας το μέτρο του εορτασμού καθώς μέσα του αλλά και έξω στην πόλη και στη χώρα, η κοινωνική εμπειρία ανανεώνει τον έρωτα των Ελλήνων που εορτάζει. Η άνοιξη, όπως και να την δούμε, σημαίνει την έναρξη των εορτασμών στην ελληνική παράδοση, αρχίζοντας από τη μεγάλη αυτή διπλή εορτή του Ευαγγελισμού και της 25ης Μαρτίου. Την Χαρμόσυνη Είδηση!Την Ευ-αγγελία!Δεν πρόκειται για τυχαία σύμπτωση. Η ταύτιση των δυο μεγάλων εορτών απαντά στον συμβολισμό μιας πορείας απελευθέρωσης που από τη μια κορυφώνεται με τους αιματηρούς αγώνες και την Ανεξαρτησία και από την άλλη με μια επίσης θριαμβευτική πορεία αίματος, Σταύρωσης και Ανάστασης.
Μεγάλα ή μικρά, τα προσκυνήματα στην Ελλάδα έχουν μια δυναμική πορεία μέσα στο χρόνο και μια ακόμη πιο δυνατή συμβολική διάσταση. Αποτελούν μέρος της γενικότερης κοινωνικής εμπειρίας που είναι τόσο παλιά, όσο παλιά είναι και η κοινότητα. Η επανάληψή της στο χρόνο και η μεγάλη συμμετοχή των πολιτών όλων των ηλικιών, επιβεβαιώνουν τη σημασία της για την κοινωνική συνοχή και την ταυτότητα που συγκροτείται και ανασυγκροτείται μέσα στο συγκεκριμένο πολιτισμικό πλαίσιο. Γι’ αυτό και ο στίχος του ποιητή, διαπερνώντας τα όρια του χρόνου, επαναλαμβάνει τα αιώνια σύμβολα του ελληνικού βιώματος: τα αετώματα, τους κίονες, τις καμπάνες, το ευλογημένο λάδι, το κρασί, τον εαρινό αμνό.
Ανάμεσα στα μεγάλα προσκυνήματα-πανηγύρια, αυτό της Ευαγγελίστριας στην Πρόνοια Ναυπλίου απέκτησε σταδιακά την αίγλη που ελκύει χιλιάδες προσκυνητές-πανηγυριώτες κάθε χρόνο. Επίτηδες χρησιμοποιώ και τις δυο καταστάσεις, καθώς έχουν ακουστεί διάφορες κριτικές κατά καιρούς πως το προσκύνημα μετατράπηκε σε… πανηγύρι! Κι όμως τα θρησκευτικά πανηγύρια, ιδιαίτερα σε τούτη τη γωνιά της γης και για χιλιάδες χρόνια, αποτελούσαν την μεγάλη στιγμή της επαφής με το θείο, της έκφρασης της εσωτερικής πίστης του ατόμου και της κοινότητας στο σύνολό της. Ταυτόχρονα, εκφράζεται ακριβώς η χαρά της κοινωνικής σύμπλευσης στον μεγάλο εορτασμό που πάντα είχε μια υλική διάσταση: φαγητό, μουσική, εμπόριο. Η μόνη αλλαγή που μπορεί κανείς να διαπιστώσει οφείλεται κυρίως στο εμπόρευμα! Η παλιά εμποροπανήγυρις συνδεόταν άμεσα με την αγροτική κοινωνία (ζώα, σπόροι, εργαλεία, κλπ), ενώ σήμερα τα ηλεκτρονικά προϊόντα κυριαρχούν. Η κάθε εποχή με τα δικά της! Η ουσία του προσκυνήματος-πανηγυριού παραμένει αναλλοίωτη και εξυπηρετεί την κοινωνική συνοχή και την ταυτότητα που τόσο ο παραδοσιακός όσο και ο εξελισσόμενος σύγχρονος λαϊκός πολιτισμός, πάντα οριοθετούσαν με την ίδια συμβολική δυναμική. Η δυνατότητα που θα μας δοθεί και πάλι να σκεφτούμε, να κρίνουμε, ίσως να αναθεωρήσουμε και να διορθώσουμε την πορεία μας στον κόσμο, την ύπαρξή μας! Το προσκύνημα της Ευαγγελίστριας είναι ένας σταθμός σε μια πλούσια βιωματική πορεία που γίνεται ακόμη πιο έντονη με τα χρώματα και τα αρώματα της Άνοιξης!
Δεν γνωρίζουμε πότε ξεκινά το πανηγύρι της Ευαγγελίστριας Ναυπλίου, αλλά η έρευνα θα μας το αποκαλύψει. Διαθέτουμε όμως γραπτές πηγές που πιστοποιούν τους εορτασμούς ήδη από την ίδρυση του Νέου Ελληνικού Κράτους. Έτσι, για παράδειγμα, σε εφημερίδες εποχής διαβάζουμε πως «Η εορτή του Ευαγγελισμού εωρτάσθη μεγαλοπρεπώς εν τω ναώ της εν Προνοία Ευαγγελιστρίας, εις όν συνέρρευσαν χιλιάδες προσκυνητών μετά πολλών και ποικίλων αναθημάτων» (1884). Η παλαιά εικόνα του Ευαγγελισμού (1856) κάθε χρόνο ξεκινά τη λιτάνευσή της από το μπαλκόνι τ’Αναπλιού, όπου βρίσκεται η θέση της στο εσωτερικό του Ι.Ν. και φτάνει μέχρι ένα σημείο της Πρόνοιας για να αρχίσει η αντίστροφη πορεία της ανάβασης. Οι μουσικές προπορεύονται και μάλιστα έχει ανακοινωθεί πως στην φετινή λιτανεία θα συμμετέχει και κερκυραϊκή μπάντα! Ένα πολύβουο ποτάμι κόσμου από πολλά μέρη της Πελοποννήσου και της Ελλάδας, αλλά και ξένων τουριστών, βρίσκονται στη διαδρομή της λιτανείας και βιώνουν τον εορτασμό ακόμη και αν δεν γνωρίζουν καλά το περιεχόμενό του, όσο τουλάχιστον οι ντόπιοι. Αυτή είναι η δύναμη του βιώματος και των συμβολισμών του εορτασμού.
Γ. Κόνδης
