Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΚΡΗΝΩΝ ΑΠΟ ΟΘΩΜΑΝΟΥΣ ΩΣ ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΗ ΚΑΙ ΙΕΡΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΟΠΩΣ ΑΠΟΤΥΠΩΝΕΤΑΙ ΣΤΙΣ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ ΣΩΖΟΜΕΝΩΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΩΝ ΚΡΗΝΩΝ ΣΤΟ ΝΑΥΠΛΙΟ
Κρήνη ονομάζεται η κατασκευή ύδρευσης που χρησιμεύει στη συγκέντρωση, φύλαξη, λήψη και διανομή του νερού. Άλλες συνηθισμένες ονομασίες της είναι “βρύση”,”κρυόβρυση”, “πηγή”,”κρυοπηγή”, “κρουνός”, και “κεφαλάρι”. Η λέξη “κρήνη”, που είναι και η αρχαιότερη εξ’ αυτών, προέρχεται από τη ρίζα “κρας” του Ιωνικού και επικού τύπου “κάρη – κάρητος”, (κάρα =κεφάλι), εννοώντας κυρίως το κεφαλόβρυσο, το κεφαλάρι, απ’ όπου έβγαινε πολύ νερό. Η “βρύση” προέρχεται από το αρχαίο ρήμα “βρύω” (=αναβλύζω) και δηλώνει το μέρος που ρέει λίγο νερό.
Το υγρό στοιχείο, λίκνο της ζωής και λίκνο των πολιτισμών υπήρξε σταθερά αντικείμενο βαθειάς ανθρώπινης έγνοιας. Η κρήνη που το φιλοξενεί αναδεικνύεται σε σημαντικό στοιχείο της αρχιτεκτονικής παράδοσης του ανθρώπινου οικισμού, αλλά και της αισθητικής του χώρου. Οι κρήνες αποτελούσαν και αποτελούν σημεία αναφοράς μικρών ή μεγάλων πολεοδομικών ενοτήτων (γειτονιάς – συνοικιών – θέσεων – περιοχής). Η δημόσια κρήνη, ως έργο κοινωφελές, έγινε συνεκτικό υφάδι της κοινότητας , αλλά και συμβολικός χώρος κοινωνικής σύγκλισης, κυρίως των γυναικών. Υπέργεια, συνήθως υψηλή σχετικά κατασκευή, ορατή από μακριά και χτισμένη σε πλατείες και κεντρικές αρτηρίες , αναδείχθηκε σε εξέχον τοπογραφικό σημείο αναφοράς και αναφέρεται πολλές φορές, στο τοπωνυμικό μιας περιοχής. Η ονομασία της μπορεί να σχετίζεται με τη μορφή της, τον αριθμό των κρουνών, τον κατασκευαστή ή δωρητή της, την ποιότητα ή τις ιδιότητες των νερών της κ.λ.π.
Στο λαϊκό φαντασιακό η κρήνη, όπως άλλωστε και τα πηγάδια και άλλοι νερότοποι, είναι χώροι αμφίσημοι, φορτισμένοι θετικάκαι αρνητικά. Το νερό είναι πέρασμα, είναι και κατοικία, στοιχειώνει και στοιχειώνεται. Ο αρχέγονος φόβος, η αγωνία στέρησης ή αλλοίωσής του,γέννησαν τα αγαθοποιά πνεύματα που θα το προστατεύσουν, θα εξασφαλίσουν τη ζωοδότρα ροή και την καθαρότητά του. Εκεί επενεργούν ευεργετικά και σωτήρια οι νύμφες, ρητά μαρτυρημένες ήδη από τον Όμηρο, οι καλές νεράιδες της λαϊκής παράδοσης κι αργότερα , ακολουθώντας αρχαιότατα μυθοπλαστικά πρότυπα, θα εισβάλει καβαλάρης ο Αι Γιώργης να ελευθερώσει τα νερά της πηγής από το δράκοντα για να σώσει τη βασιλοκόρη.
Αναφορές στις κρήνες υπάρχουνστον Όμηρο. Στην Οδύσσεια περιγράφεται η ειρηνική εικόνα γυναικών που πηγαίνουν για νερό πχ η κόρη του βασιλιά των Λαιστρυγόνων που κατεβαίνει μόνη της στην κρήνη ή άλλοτε πολλές γυναίκες μαζί, παρέα, μέχρι και είκοσι, στο ανάκτορο του Οδυσσέα. Η κρήνη, μπορεί να είναι τυκτή (κτιστή) καλλίρροος, καλλιρρέεθρος, και μελάνυδρος (μαυρονερούσα). Αποτελεί σήμα για ξένους και για ντόπιους,όπως εκείνη η κτιστή και καλλίρροος της Ιθάκης που συνάντησαν τυχαία στο δρόμο τους, ο Οδυσσέας με το χοιροβοσκό Εύμαιο. Κάποιες κρήνες μάλιστα αποκτούν πιοσυγκεκριμένη ταυτότητα, καθώς αναφέρονται με το ιδιαίτερο όνομά τους:η κρήνη Αρέθουσα στη Ιθάκη, η κρήνη Αρτακίη στη χώρα των Λαιστρυγόνων, η Υπέρεια και Μεσσηίδα στο Άργος κ.α. Στην Οδύσσεια συναντάμε και τα αγαθοποιά πνεύματα της κρήνης αλλά και το θρησκευτικό – συμβολικό περίβλημα της: Τις κρηναίες νύμφες, κόρες του Δία επικαλείται ο Εύμαιος, υπενθυμίζοντας τις θυσίες που τέλεσε για χάρη τους παλιά ο Οδυσσέας, ενώ στο περιβάλλον της μεγάλης ιθακήσιας κρήνης, αναφέρεται ιερό άλσος και βωμός των νυμφών.
Για πολλούς αιώνες οι φυσικές πηγές των λιμνών και των ποταμών αποτέλεσαν το μοναδικό τρόπο εφοδιασμού του απαραίτητου νερού, το οποίο μεταφέρονταν σε φλασκιά, ξύλινα δοχεία και αγγεία. Με την πάροδο των αιώνων οι φυσικές πηγές άρχισαν να διαμορφώνονται ως αρχιτεκτονήματα, τόσο για την καλύτερη εξυπηρέτηση των κατοίκων μιας περιοχής, όσο και για τη οικονομικότερη διαχείριση του νερού. Αρχικά υπήρχε μια μόνο διαμορφωμένη εκροή απ’ όπου έτρεχε το νερό, -συνήθως απευθείας πάνω στην πηγή, όπως είναι η αρχαϊκών χρόνων κρήνη Κασταλία στους Δελφούς και η κρήνη στο ναό του Απόλλωνα στην Ερέτρια.Αργότερα οι κρήνες άρχισαν να οργανώνονται συστηματικά με μια δεξαμενή στο πίσω μέρος τους και να διακοσμούνται με αρχιτεκτονικά στοιχεία.
Καθώς ο πληθυσμός της πόλης αυξανόταν, η φυσική πηγή έπρεπε να συμπληρωθεί με επιπλέον προμήθειες νερού που μεταφέρονταν από μακριά. Η Εννεάκρουνος των Αθηνών δεν τροφοδοτούνταν μόνο από την τοπική πηγή της Καλλιρρόης, αλλά επιπλέον από τον Υμηττό ή το Πεντελικό. Η πιο συνηθισμένη μέθοδος μεταφοράς νερού από μακριά ήταν με πήλινους αγωγούς, που ανά τακτά διαστήματα, είχαν ανοίγματα καθαρισμού κλεισμένα με καπάκι. Σε αυτό το πολύ απλό σύστημα προστέθηκε σιγά-σιγά και μια δεξαμενή, επειδή το τρεχούμενο νερό δεν επαρκούσε για τις καθημερινές ανάγκες και χρειαζόταν αποθήκευση.
Κατά την αρχαϊκή και την κλασική περίοδο, σπάνια βρίσκει κανείς ένα οργανωμένο σύστημα ύδρευσης, ένα υδραγωγείο δηλαδή, που μετέφερε το νερό από πολύ μακριά και κατέληγε σε κρήνες σε συγκεκριμένα σημεία της πόλης ή ακόμη και μέσα στα ίδια τα δημόσια ή τα ιδιωτικά οικοδομήματα. Τέτοιου είδους κατασκευές, εξαπλώθηκαν αρκετά στους μέσους και ύστερους ελληνιστικούς χρόνους και έφθασαν σε υψηλό βαθμό τελειότητας στα ρωμαϊκά χρόνια.Ορισμένα οικοδομήματα κρηνών γίνονται ολοένα και πιο περίτεχνα και τις περισσότερες φορές συνδυάζονται με ένα ολοκληρωμένο σύστημα άντλησης και αποθήκευσης νερού. Ανάλογα με τις εκάστοτε οικονομικές δυνατότητες της πόλης ή των ιδιωτών που τις προσέφεραν, ακολουθώντας την αρχιτεκτονική παράδοση ενός τόπου και τα υλικά που χρησιμοποιούνταν, υπάρχουν κρήνες με ένα πτερό (μονόπτεροι) σε ευθύγραμμη ή κυκλική διάταξη στον τύπο της εξέδρας, ή με ορθογώνιες ή ημικυκλικές κόγχες, απ’ όπου με λεοντοκρουνούς ή από απλούστερες εκροές έτρεχε διαρκώς το πολύτιμο νερό. Παραδείγματα κρηνών με ένα πτερό συναντά κανείς στην Ολυμπία ( η εξέδρα του Ηρώδη του Αττικού) και στο Άργος, όπου το μονόπτερο οικοδόμημα θεωρείται Νυμφαίο, δηλαδή ιερό των Νυμφών.
Στα ιερά και ιδιαίτερα στα Ασκληπιεία, οι κρήνες απαντούν το ίδιο πρώιμα όσο και στις πόλεις. Στο Ασκληπιείο των Αθηνών ανασκάφτηκε ένα νυμφαίο του 6ου αι. π.Χ., στο Ασκληπιείο στων Δελφών υπάρχει κρήνη του 5ου αι. π.Χ., στης Επιδαύρου μία δωρικού ρυθμούτου 3ου αι. π.Χ. και στο αντίστοιχο ιερό στην Κω υπάρχει κρήνη ελληνιστικών χρόνων. Εκτός όμως από τα Ασκληπιεία, κρήνες απαντούν και σε πολλά άλλα ιερά: Στο ιερό του Απόλλωνα Μαλεάτα στην Επίδαυρο, της Αλέας Αθηνάς στην Τεγέα, της Αθηνάς Χαλινίτιδος και του Ποσειδώνος στην Κόρινθο, στην Ερέτρια και στην Αυλίδα, στο Ηραίο της Σάμου, στην Ολυμπία κ. α.
Στα ελληνιστικά χρόνια, στο πλαίσιο μιας εκτεταμένης αστικοποίησης που επικράτησε στα χρόνια των επιγόνων, οι πόλεις εφοδιάστηκαν με νέα έργα που αφορούσαν υδραγωγεία ή την τροφοδοσία της πόλης με επαρκείς ποσότητες νερού και θα προετοιμάσει το έδαφος για τα επόμενα χρόνια, αυτά της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, οπότε κατασκευάζονται μεγαλόπρεπα υδραγωγεία που καταλήγουν σε δημόσιες ή ιδιωτικές κρήνες.
Στα ρωμαϊκά χρόνια οι αγωγοί μεταφοράς του νερού είναι κτιστοί και καλυμμένοι για την προστασία από τις μολύνσεις. Αργότερα θα επινοήσουν τους αγωγούς από μόλυβδο που θα επικρατήσουν στις περισσότερες περιοχές της αυτοκρατορίας. Στις πόλεις υπάρχουν σε πολλά σημεία μικρές κρήνες με ορθογώνιες δεξαμενές μπροστά τους, απ’ όπου οι κάτοικοι μπορούν εύκολα να προμηθευτούν το νερό.
Τα σημεία πρόσβασης στο νερό κατά την βυζαντινή περίοδο και στους χρόνους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, βρίσκονταν συνήθως σε ανοιχτούς, δημόσιους χώρους και προορίζονταν να καλύψουν τις βασικές καθημερινές ανάγκες ολόκληρων κοινωνικών ομάδων, χωριών ή γειτονιών.Οι ανάγκες υδροδότησης καλύπτονταν από πηγάδια, στέρνες και κρήνες, ενώ σπάνιες ήταν οι περιπτώσεις που τα σημεία πρόσβασης στο νερό εντάσσονταν σε ιδιωτικό χώρο για ένα νοικοκυριό.Η επικρατέστερη μορφή κρήνης,κατά τους Βυζαντινούς Χρόνους, φαίνεται πως ήταν η Φιάλη, δηλαδή μια ανοιχτή ημισφαιρική ή σπανιότερα πολύπλευρηλεκάνη ή περισσότερες υπερκείμενες.Οι Φιάλες, κτήρια μικρών σχετικά διαστάσεων είναι τα προσαρτημένα στους χριστιανικούς ναούς κτίσματα που στεγάζουν αναβρυτήρια, στα οποία τελείται ο αγιασμός των υδάτων κατά την εορτή των Θεοφανίων, αλλά και στην αρχή του κάθε μηνός. Οι Φιάλες, όπως τις γνωρίζουμε σήμερα, προέρχονται από τη μετεξέλιξη των Κρηνών Καθαρμού των Παλαιοχριστιανικών βασιλικών.
Κατά τους χρόνους της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ο σουλτάνος και τα μέλη της σουλτανικής οικογένειας, ανώτατοι αξιωματούχοι έχτιζαν κρήνες και η προσφορά υψηλών χρηματικών ποσών για την κατασκευή τους συνέτεινε ώστε οι κρήνες να αποτελέσουνένα σπουδαίο κεφάλαιο στην αρχιτεκτονική οθωμανική παράδοση.
Μετά την άλωση της Πόλης, ο Μωάμεθ ο Β’ επισκεύασε υδραγωγεία και στέρνες που υπήρχαν στη Βασιλεύουσα από τους ρωμαϊκούς και βυζαντινούς χρόνους. Κυρίως όμως, ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής είναι αυτός που φρόντισε να κατασκευαστούν υδραγωγεία, στα οποία συγκεντρωνόταν το νερό από τους γύρω λόφους, για να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες του πληθυσμού, που συσσωρευόταν μέσα στα τείχη της.
Κατά τον 16ο αιώνα, η Υψηλή Πύλη ευνοούσε την κατασκευή δημοσίων κρηνών και όχι την ιδιωτική ύδρευση των σπιτιών, για την οποία απαιτούνταν σουλτανική άδεια. Η πολιτική αυτή κατέστησε τη δημόσια βρύση των οθωμανικών χρόνων το κομβικό σημείο της κάθε γειτονιάς και φυσικά αναπόσπαστο στοιχείο της. Κοσμούσαν εξωτερικούς δημόσιους χώρους, όπως για παράδειγμα πλατείες, συνήθως κοντά σε τζαμί, περιτριγυρισμένη με δέντρα που σκίαζαν τον τόπο γύρω της, η δημόσια βρύσηαποτελούσε σημείο συνάντησης, αλλά και κοινωνικής συνεύρεσης στις βαλκανικές και μικρασιατικές πόλεις μέχρι τελευταία.Την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προκύπτει, από καταγραφές στα ιεροδικαστικά τεφτέρια,ότι η ποσότητα του νερού που χρησιμοποιούσε ο καθένας υπολογιζόταν σε μασούρια. Ένα μασούρι είχε τέσσερις βελόνες και τέσσερα μασούρια αποτελούσαν ένα κρουνό. Αν και δεν είναι σαφές σε τι ποσότητα νερού αντιστοιχούσαν οι παραπάνω μονάδες μέτρησης, καθένας ήταν υποχρεωμένος να πληρώσει για τις επιδιορθώσεις και τις επεκτάσεις των υδραγωγείων το ποσόν, που αναλογούσε στην ποσότητα νερού που κατανάλωνε.
Για τους Μουσουλμάνους, η δωρεά χρημάτων για την κατασκευή βρύσης ή μιας νέας παροχής νερού θεωρούνταν, ιερή πράξη, πράξη φιλανθρωπίας, αλλά και ιερό καθήκον διατήρησης μνήμης κυρίως των Σιιτών οπαδών του Μωαμεθανισμού, που αποκλεισμένοι στα υψώματα του Κερμπελά ή Καρμπάλα πέθαναν από τη δίψα.
Ο Χουσεΐν ιμπν Αλί, κοινώς γνωστός ως Χουσεΐν-γιος της Φάτιμα, κόρης του Μωάμεθ, και του Αλί ιμπν Αμπού Τάλιμπ-,εγγονός του Προφήτη Μωάμεθ, ηττήθηκε και σκοτώθηκε από στρατιωτική δύναμη του Ομεϋάδη χαλίφη, Ζιγιάντ Α, κοντά στην πόλη Καρμπάλα (του σημερινού Ιράκ). Η έκβαση της αναμέτρησης βοήθησε στη σταθεροποίηση της δυναστείας των Ομεϋαδών, που είχε την έδρα της στη Δαμασκό. Ο τάφος του Χουσεΐν, που θεωρείται μάρτυρας από τους Σιίτες, βρίσκεται στην Καρμπάλα και είναι γι΄αυτούς, ο ιερότερος τόπος στον κόσμο, ενώ η επέτειος της μάχης, αποτελεί ημέρα δημόσιου πένθους. Οι Σιίτες τιμούν την επέτειο της μάχης της Καρμπάλα την «Ημέρα της Ασούρα», όπως ονομάζεται η ανάμνηση της μάχης, με παραστάσεις «θείου πάθους» (γνωστές οι σκηνές με τους πιστούς να αυτομαστιγώνονται), ακόμα και σήμερα. Χαλιφάτο ήταν το πολιτικό-θρησκευτικό κράτος, που διαμορφωνόταν από τη μουσουλμανική κοινότητα, τη γη και τους διαφορετικούς λαούς που είχε υπό την κυριαρχία της η ισλαμική αυτοκρατορία, κατά τους αιώνες που ακολούθησαν τον θάνατο του προφήτη Μωάμεθ το 632). Προτεραιότητες αυτής της κεντρικής διακυβέρνησης ήταν η επιβολή του νόμου (σαρία), η άμυνα και η επέκταση της επικράτειας του Ισλάμ, και η γενική επίβλεψη σε οικονομικά θέματαΟ χαλίφης ηγεμόνας μουσουλμανικής ούµα (κοινότητας) είναι ηγεμονικός, μουσουλμανικός, κληρονομικός τίτλος που σημαίνει «υπηρέτης του θεού» ή «διάδοχος του Προφήτη του»..
Ιερό πρόσωπο για τους Σιίτες είναι και ο Χασάν ιμπν Αλί, κοινώς γνωστός ως Χασάν, που ήταν ο μεγαλύτερος αδελφός του Χουσεΐν ιμπν Αλί. Οι μουσουλμάνοι τον σέβονται ως εγγονό του ισλαμικού προφήτη Μωάμεθ. Ο Χασάν διεκδίκησε το χαλιφάτο μετά το θάνατο του πατέρα του, αλλά παραιτήθηκε μετά από 6 ή 7 μήνες προς χάριν του Μωαβία Α΄, ιδρυτή του Χαλιφάτου των Ομεϋαδών. Ο Χασάν ήταν γνωστός για τις δωρεές του στους φτωχούς, την καλοσύνη του στους δούλους και για τις γνώσεις, την ανεκτικότητα και τη γενναιότητά του.
Ο Αλί ιμπν Αμπού Τάλιμπ(εξελληνισμένα Αλής) είναι, για τους Σουνίτες, ο τέταρτος και τελευταίος από τους Χαλίφες Ρασιντούν («ορθά καθοδηγούμενους» Χαλίφες), ενώ για τους Σιίτες είναι ο πρώτος Ιμάμης, εξάδελφος του προφήτη Μωάμεθ, που κυβέρνησε μόνο για 4 χρόνια, από το 656 έως το 661, όταν και δολοφονήθηκε. Στάθηκε όλη τη ζωή του, πιστός στον Προφήτη και στα διδάγματά του.
Ο Σουνιτισμός ή Σουνισμός και ο Σιισμός είναι οι δύο κύριοι κλάδοι του Ισλάμ. Οι Σουνίτες που αναφέρονται και ως «ορθόδοξοι ισλαμιστές» δίνουν έμφαση στην σούνα (παράδοση) του προφήτη Μωάμεθ. Επίσης, θεωρούν ότι η διαδοχή του Μωάμεθ δεν χρειάζεται να είναι κληρονομική, γεγονός που αποτελεί την κύρια αιτία τριβών και συγκρούσεων με τους Σιίτες Μουσουλμάνους.Ο Σουνιτισμός είναι το πολυπληθέστερο από τα δύο κύρια ισλαμικά δόγματα.
Σούφι είναι εκείνες οι πρώτες ασκητικές κοινότητες του Ισλάμ, οι οποίες εγκατέλειψαν τα εγκόσμια, πρεσβεύοντας ότι το ανθρώπινο πεπρωμένο εξαρτάται από την ανεξιχνίαστη θέληση του Θεού. Σε αυτές τις κοινότητες επικράτησε αρχικά το ασκητικό στοιχείο του μυστικισμού, ενώ με την πάροδο του χρόνου ο ασκητισμός θεωρήθηκε ως προκαταρκτικό στάδιο για την επίτευξη της πνευματικής ζωής. Ο μυστικισμός πήρε την θέση του ασκητισμού ως στόχος και επιδίωξη. Οι κοινότητες των Σούφι επηρεάστηκαν άμεσα από τις αρχαιότερες παραδόσεις και φιλοσοφίες της Ανατολής και της λεκάνης της Μεσογείου, όπως ο Νεοπλατωνισμός, ο Γνωστικισμός, ο Βουδισμός και ο Χριστιανισμός. Όλες αυτές οι διδασκαλίες έπαιξαν το ρόλο τους στην τελική διαμόρφωση της σουφικής διδασκαλίας, αφού σύμφωνα με τους Σούφι «όλες οι Παραδόσεις οδηγούν στην μια και μόνη αλήθεια». Είναι γνωστό από πολλές πηγές ότι στις τάξεις των Σούφι συντάχθηκαν οι πιο σοφοί άντρες της εποχής τους. Η ανθρώπινη ύπαρξη αισθάνεται την ανάγκη υπέρβασης των νοητικών σχημάτων, των θρησκευτικών κανόνων και νόμων προς βιωματική συνάντηση του θείου. Η τάση αυτή που εντοπίζει την αληθινή ευσέβεια όχι στην τυπική εφαρμογή κανόνων λατρείας, αλλά στην «αγαπητική προσέγγιση του Θείου», ονομάζεται σουφισμός. Αντίθετα από τους Σελτζούκους σουλτάνους, που συνήθως χρηματοδοτούσαν οχυρωματικά έργα, καραβάν σεράγια και τζαμιά αυτοί έχτιζαν δερβίσικες στοές και ταφικά μνημεία. Τα νέα αυτά κτήρια μεταμόρφωναν την ιεραρχία του αστικού τοπίου, καθώς ενθάρρυναν την ανάμειξη των ντόπιων πληθυσμών με τις ομάδες των νεόφερτων σε ένα κλίμα ευσέβειας, που περιείχε όμως το σπέρμα του πολιτικού ελέγχου της πόλης.
Στο Σούφι Ισλάμ που αποτελεί σημαντικό κεφάλαιο της ιστορίας του Μωαμεθανισμού στη Μέση Ανατολή, Μικρά Ασία και Βαλκάνια, πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την Οθωμανική περίοδο ανήκει η σέκτα των Μπεκτασήδων (Bektaşi) δερβίσηδων. Οι μπεκτασήδες «παντρεύουν» στοιχεία της Ορθόδοξης χριστιανικής πίστης με το Σιϊτισμό αλλά και το ορθόδοξο Ισλάμ (Σουνιτισμός). Μαζί με τους Μεβλεβί και τους Νακσμπαντί θεωρούνται ως οι πλέον γνωστές κατευθύνσεις του σουφισμού την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κατά την επικράτηση της τελευταίας στα Βαλκάνια και την Ανατολία. Ενώ οι Μεβλεβί και Νακσμπαντί είχαν περισσότερη επιρροή σε αστικές τάξεις τεχνιτών, εμπόρων και ευγενών, οι Μπεκτασί είχαν περισσότερη απήχηση στα φτωχά κοινωνικά στρώματα χωριών και κοινοτήτων της Αυτοκρατορίας, τα οποία αποτελούνταν από αγρότες και κτηνοτρόφους.
Ιδρυτής τού μπεκτασικού τάγματος υπήρξε ό Χατζή Μπεκτάς Βελή από το Τουρκεστάν, «άγιος» τηςΑνατολής τού 13ου αιώνα. Σύμφωνα με την παράδοση, ό Χατζή Μπεκτάς, αφού γύρισε τις επαρχίες της Ανατολής εγκαταστάθηκε στο Καρά-χογιούκ, στα περίχωρα της Κήρ-Σεχίρ, που μετά το θάνατότου πήρε το όνομά του (Χατζή Μπεκτάς Κιοί). Προτού πεθάνει όρισε τους αποστόλους του, τους όποιους έστειλε προς διαφορετικές κατευθύνσεις για να διαδώσουν και να συνεχίσουν την διδασκαλία του. Την τελική μορφή του τάγματος έδωσε ο Μπαλήμ Σουλτάν, ο «δεύτερος Άγιος», δύο γενιές περίπου νεώτερος από τον Χατζή Μπεκτάς, σύμφωνα μετην παράδοση. Ο Μπαλήμ Σουλτάν θεωρείται προστάτης των μοναχών του τάγματος. Οι άγαμοι αυτοί μοναχοί αποτελούσαντην ιεραρχία της μπεκτασικής οργανώσεως. Οι υπόλοιποι οπαδοί του τάγματος που καλούνταν μουχίμπ (δηλ. φίλοι), αποτελούσαν τα μέλη τα οποία συναθροίζονταν καιεξασκούσαντην λατρεία τους στον πλησιέστερο μπεκτασικό τεκέ όπου κατοικούσαν οι πνευματικοί ηγέτεςτης θρησκευτικής κοινότητας.Οι Μπεκτασήδες αφομοίωσαν επίσης μεγάλο μέρος από τους χριστιανικούς πληθυσμούς της Μικράς Ασίας, και της ’Οθωμανικής αυτοκρατορίας γενικότερα, διευκολύνοντας συχνά τη μεταστροφή τους στο Μωαμεθανισμό.Στη Μπεκτασική λατρεία παρατηρούνται συνήθειες που μπορούν να παραλληλιστούνμε εκείνες της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Τέτοιες είναι: το βάπτισμα σαν σημάδι καθαρισμού από τις αμαρτίες, η παράλειψη της περιτομής, τήρηση κατά κανόνα της μονογαμίαςκαι η συνήθεια να μην καλύπτουν το πρόσωπο οι γυναίκες των Μπεκτασήδων κ.α.
Οι Γενίτσαροι(επίλεκτα σώματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας) καλούνταν συχνά τέκνα του Χατζή Μπεκτάς (Haci Bektas ogullari) και είχαν ένα μόνιμο Σεΐχη Μπεκτασή στο στρατόπεδό τους. Αποτελούσαν δηλαδή ένα είδος στρατιωτικής αδελφότηταςτης οποίας τα μέλη ήταν ταυτόχρονα μοναχοί και στρατιώτες. Μέσα απότη στενή σχέση που αναπτύχθηκε ανάμεσαστα δύο τάγματα, οι Μπεκτασήδες — πουλειτουργούσαν σαν ένα είδος ιερέων στις μονάδες των νεοεξισλαμισθέντων στρατιωτών— διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στον στρατό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μέχρι το 1826. Όταν ό Μαχμούτ ό Β’ εξολόθρευσε τούς Γενίτσαρους η δίωξη περιέλαβε και τους Μπεκτασήδες: πολλοί τεκέδες τους καταστράφηκαν εκείνη τηνεποχήενώ οι θρησκευτικοί αρχηγοί τους εκτελέστηκαν ή εξορίσθηκαν.
Μερικές επιγραφές που σώζονται σε Οθωμανικές Κρήνες του Ναυπλίου παραπέμπουν στο σημαντικό γεγονός τηςμάχης της Καρμπάλα, στα «ιερά πρόσωπα», αλλά και στην σχέση των Μπεκτασήδων Δερβίσηδων με τους Γενίτσαρους.
Η κρήνη επί της οδού Ιατρού
Η κρήνη επί της οδού Ι. Καποδιστρίου
Η κρήνη στην οδό Ι. Καποδιστρίου, έναντι του ιερού της εκκλησίας του Αγ. Σπυρίδωνα
Η κρήνη επί της οδού Σταϊκοπούλου
Ως προς τους χρήστες, οι κρήνες διαιρούνται σε δύο κατηγορίες:σ’ αυτές που χρησιμοποιούσε το κοινό και σε εκείνες που εκμεταλλεύονταν αποκλειστικά οι νερουλάδες, οι σακάδες (saka), οι οποίοι μετέφεραν το νερό στα σπίτια. Απαγορευόταν συνήθως στους νερουλάδες και ιδιαίτερα σ’ αυτούς που χρησιμοποιούσαν άλογα για τη μεταφορά του νερού, να γεμίζουν τα δερμάτινα ασκιά τους από δημόσιες βρύσες, γιατί καταρχήν έπρεπε να εξασφαλιστεί το νερό του τοπικού πληθυσμού, για τον οποίο είχε κατασκευαστεί βρύση.
Ως προς την τροφοδοσία, χωρίζονταιεπίσης σε δύο κατηγορίες: στην πρώτη ανήκαν όσες τροφοδοτούνταν με νερό ιδιωτικών πηγών, που ανήκαν σε άτομα (μούλκια) ή βακούφια και στη δεύτερη όσες έπαιρναν νερό από το υπάρχον υδρευτικό σύστημα, που ανήκε στο δημόσιο.
Ως προς την αρχιτεκτονική τους μορφή διακρίνονται σε:
- Εντοιχισμένες βρύσες: ενταγμένες στους τοίχους κτιρίων, κήπων και αυλών είχαν τη δεξαμενή του νερού στο πίσω μέρος του τοίχου.
- Γωνιακές βρύσες: χτισμένες σε γωνιές δρόμων, είχαν στην αρχή μια επιφάνεια ως πρόσοψη, ενώ αργότερα απέκτησαν δυο και τρεις.
- Σεμπίλια: περίπτερα που στην πρόσοψή τους είχαν καγκελόφραχτα ανοίγματα, απ’ όπου ειδικοί υπάλληλοι, οι σεμπιλτζήδες, διένειμαν στους διαβάτες μέσα σε κούπες νερό, σερμπέτια, χυμούς φρούτων.Συνήθως τα σεμπίλια βρίσκονταν στις εισόδους τζαμιών, στις γωνιές κεντρικών και πολυσύχναστων δρόμων.
- Βρύσες σε πλατείες (meydancesme): αυτόνομη κτηριακή κατασκευή που θύμιζε κιόσκι, ήταν ελεύθερη από τις τέσσερις πλευρές και συνδύαζε τις περισσότερες φορές βρύση και σεμπίλι,όπου δερβίσηδες πρόσφεραν νερό στους περαστικούς. Κυρίως όμως από τις μεγάλες κάνουλες αυτής της κατηγορίας των κρηνών ήταν δυνατόν να εφοδιαστούν με νερό τόσο οι περαστικοί, όσο και ο γύρω εγκαταστημένος πληθυσμός.
- Βρύσες προσευχής (namazgahcesme): δίπλα σε αυτές τις βρύσες είχανκατασκευαστεί ταράτσες που χρησίμευαν ως τόποι προσευχής. Βρίσκονταν κοντάσε δρόμους καραβανιών, σε σταθμούς (menzil) για να μπορούν οιταξιδιώτες να εφοδιαστούν με νερό, να ποτίσουν τα άλογά τους και ταμεταφορικά τους ζώα, αλλά και να ασκήσουν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Μπορούσαν να προσευχηθούν, αφού πρώτα είχαν πλυθεί στηβρύση, όπως το απαιτούσε το λειτουργικό της μουσουλμανικήςθρησκείας.
- Εσωτερικές βρύσες: Τις βρίσκουμε σε κεντρικές αίθουσεςπαλατιών και πολυτελών κατοικιών. Το νερό τους εξυπηρετούσετις ανάγκες των ενοίκων και από την άλλη η συνεχής ροή τουέντυνε μουσικά το χώρο και μετρίαζε την ένταση του ήχου από τις κουβέντες των παρακαθήμενων, χαρίζοντας συγχρόνως δροσιά.
- Κολονάτες βρύσες: εμφανίστηκαν το 18ο αιώνα καιαντικατέστησαν τις βρύσες των πλατειών. Οφείλουν την ύπαρξήτους σε δυτικές επιρροές και θυμίζουν έντονα τις βρύσες στις πλατείες των μεγάλων δυτικών πόλεων με τα μνημειώδηαγάλματα.
- Σέλσεμπιλ: πρόκειται για ένα είδος στεγασμένου σιντριβανιούστους κήπους πολυτελών κατοικιών, το οποίο είχε μόνο διακοσμητικό χαρακτήρα.
Επιμέλεια κειμένου: Μαρία Βασιλείου
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ
- “ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΈΣ ΚΡΗΝΕΣ ΤΗΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ”, ΑΘΗΝΑ 1999,Σαργιανός Σ. και Γκουκγούσης Π.
- ΚΡΗΝΕΣ: ΤΑ ΝΑΫΔΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ
- “ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ” της Κυριακής, της 14ης Απριλίου 2002,
- ΑΘΗΝΑ 2002, Χρήστου Μπουλώτη, Πολυξένης Αδάμ-Βελένη, Σταύρου Μαμαλούκου, Ευαγγελίας Μπαλτά, Γεωργίου Ν. Αικατερινίδη
- Οι Κρήνες του Ναυπλίου, «Η ύδρευση της πόλης μέσα από την ιστορία των οθωμανικών κρηνών» ΔΕΥΑΝ ,ΝΑΥΠΛΙΟ 2022, ΘΕΟΔΟΣΗΣ Σ. ΣΠΑΝΤΙΔΕΑΣ
ΑΡΧΕΙΑ
- ΑΡΓΟΛΙΚΗ ΑΡΧΕΙΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ
