Η Μικρασιατική καταστροφή του 1922 σηματοδοτεί τη μεγαλύτερη καταστροφή και αφανισμό του μικρασιατικού Ελληνισμού, όταν τα συντρίμμια από τις ανατολικές ακτές του Αιγαίου και της Ιωνίας έφτασαν στις ακτές της ηπειρωτικής Ελλάδος.
Πίσω από την ολέθρια συντριπτική αυτή καταστροφή βρίσκεται ο βαθύς εθνικός διχασμός με τα πολιτικά πάθη κατά την κρίσιμη αυτή χρονική περίοδο και τα πολλαπλά, μεγάλα, αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα, εκτός από την Τουρκία, και των χωρών της Αντάντ με προεξάρχουσα τη Γαλλία, την Ιταλία αλλά και την ίδια την Αγγλία, με τα οποία βρέθηκε σε σύγκρουση η πατρίδα μας. Αλλά εκτός των άλλων, η απόβαση του ελληνικού στρατού στη Μ. Ασία στην απέναντι πλευρά του Αιγαίου, με μία βιαστική και πρόωρη απόφαση του Ε. Βενιζέλου πριν από την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών, χωρίς τις εγγυήσεις και την από κοινού υποστήριξη όλων των συμμάχων χωρών της Αντάντ, και παρά τις έγκαιρες στρατηγικές επισημάνσεις Ελλήνων στρατιωτικών, αποτέλεσαν την αχίλλειο πτέρνα της καταστροφής.
Το 1992 με τη συμπλήρωση εβδομήντα χρόνων από την αποφράδα χρονιά της καταστροφής του 1922, στο σχετικό αφιέρωμα του περιοδικού «Απόπειρα λόγου και τέχνης» τεύχος 4, 1992, 25-26, της τότε δημοτικής παράταξης του Δήμου Ναυπλιέων, δημοσιεύσαμε το άρθρο μας «Κίος, μία ιστορική αναδρομή. (Ένα μνημείο και ένα ταφικό έθιμο)». Στο άρθρο μας αυτό αναφερθήκαμε στην αρχαία πόλη Κίο, στα παράλια της μικρασιατικής Προποντίδας, παρουσιάζοντας ένα μοναδικό άγνωστο αρχαίο ανάγλυφο στον γνωστό τύπο, στους αρχαιολόγους, των αρχαίων ψηφισματικών αναγλύφων, που αναφέρεται στη συμφωνία των δύο αρχαίων πόλεων, της Αθήνας και της Κίου, στο οποίο όμως δεν σώζεται το χαραγμένο κείμενο της συμφωνίας των δύο πόλεων.
Στο ανάγλυφο αυτό εικονίζεται η θεά Αθηνά με την ήρωα Κίο, οικιστή της αρχαίας πόλης της Κίου σε μία χειρονομία δεξίωσης, χαιρετισμού. Το ανάγλυφο αυτό, που χρονολογείται στα 406/5 π.Χ., είχε ανατεθεί στην ακρόπολη της Αθήνας, το οποίο μας σώθηκε αποσπασματικά.
Ένα άλλο όμοιο μαρμάρινο αντίγραφο είχε στηθεί προφανώς στην Αγορά ή στο κυρίως Ιερό της αρχαίας πόλης της Κίου.
Όπως προκύπτει από τους φορολογικούς καταλόγους των Αθηνών, χαραγμένους σε μαρμάρινες επιγραφές, η αρχαία Κίος ήταν μέλος της Αθηναϊκής συμμαχίας της Δήλου από το 479-416 π.Χ, μετά τους Περσικούς Πολέμους.
Εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι η Κίος συνδέεται με την Αργοναυτική εκστρατεία, διότι στο ασφαλές λιμάνι της πόλης άραξε το πλοίο της Αργούς με τους Αργοναύτες, μεταξύ των οποίων επέβαιναν ο Ηρακλής και ο Ύλας που χάθηκε και αρπάχθηκε από τις Νύμφες, όταν πήγε στην περιοχή της Κίου να πιεί νερό σε μια πηγή. Ο Ηρακλής είναι αξιοσημείωτο ότι στην Κίο λατρευόταν και ως οικιστής της πόλης της Κίου, όπως προκύπτει από νομίσματα της μέσης ελληνιστικής εποχής, του 2ου αι. π.Χ.
Οι πρόσφυγες κάτοικοι της Ν. Κίου εγκαταστάθηκαν στον αργολικό κόλπο στη χώρα καταγωγής του Ηρακλή και του Ύλα και κοντά στη Λέρνα που είναι γνωστή από δεύτερο άθλο του Ηρακλή με τη Λερναία Ύδρα και αμέσως δυτικότερα από το αρχαίο λιμάνι του Τημενίου Άργους, περιοχής Αγίου Παντελεήμονα, σε μια βαλτώδη περιοχή με βούρλα και τσακάλια που την διαμόρφωσαν σε μια ζηλευτή πόλη, διπλα στις εκβολές του Ερασίνου ποταμού που διαμορφώθηκε σε λιμάνι.
Με τη δημοσίευση του μοναδικού αρχαίου αναγλύφου με την Αθηνά και τον ομώνυμο οικιστή Κίο της αρχαίας πόλης στο 1992, οι φιλοπρόοδοι κάτοικοι της Ν. Κίου δραστηριοποιήθηκαν, πήγαν στην αρμόδια τότε Εφορεία Αρχαιοτήτων Ακροπόλεως και προμηθεύτηκαν φωτογραφία του ιστορικού παραπάνω αναγλύφου, που τους συνδέει με το απώτερο αρχαίο παρελθόν της Κίου, από όπου κατάγονται.
Στη συνέχεια, επί δημαρχίας Γ. Μανινή, απευθύνθηκαν και συνεργάσθηκαν με τη γλύπτρια Θέλξη Θεοχάρη για την κατασκευή ενός μνημείου συμβόλου, ένα ομοίωμα αρχαίου μαρμάρινου καραβιού που προφανώς συμβολίζει την Αργώ, που προσάραξε στο λιμάνι της αρχαίας Κίου στην Προποντίδα με τον ήρωα Ηρακλή, τον Ύλα και τους άλλους σπουδαίους αργοναύτες, που συνδέει τις δύο πόλεις μέσα από την αρχαία ελληνική μυθολογική παράδοση, της Αρχαίας Κίου με την Νέα Κίο.
Πρόκειται για ένα εμπνευσμένο έργο που τοποθετήθηκε στην πλατεία της Ν. Κίου, σε μορφή συντριβανιού που συμβολίζει το θαλασσινό ταξίδι της Αργούς μέσα στον ιστορικό χρόνο, που διατηρεί την μυθολογική και την ιστορική μνήμη.
Πάνω στο μαρμάρινο καράβι της Αργούς τοποθετήθηκε ένα μαρμάρινο αντίγραφο του αρχαίου ψηφισματικού αναγλύφου που απεικονίζει την Αθηνά και τον οικιστή ήρωα Κίο της αρχαίας πόλης, που μας συνδέει με τα αρχαία ένδοξα ιστορικά χρόνια.
Ωστόσο πρέπει να επισημάνουμε ότι το αρχαίο ανάγλυφο της Αθηνάς με τον Κίο, από τα νερά του συντριβανιού διαβρώνεται και μελλοντικά οι δύο ανάγλυφες αρχαίες μορφές θα αλλοιωθούν. Πρέπει λοιπόν να ληφθεί μέριμνα ώστε να μην βρέχεται το ανάγλυφο όταν λειτουργεί το συντριβάνι.
Στο ανώτερο τμήμα του μαρμάρινου, από πεντελικό μάρμαρο, αναγλύφου έχει χαραχθεί η επιγραφή με το αρχικό σωζόμενο απόσπασμα της συμφωνίας μεταξύ Αθηνών και Αρχαίας Κίου σε τέσσερους στίχους: «Αθήνα παραινεί Κίοις/εισχωρείνεςσυμμαχίαν/μανίας ουχ αλλ’ αρετής φρονήμων/νήσου Δήλου ιερού μετασχείν Κίος».
Στην οπίσθια πλευρά του μαρμάρινου αναγλύφου έχει χαραχθεί επιτυχημένα ένα μοναδικό ποίημα του ποιητή Γ. Αθάνα, που μας προσγειώνει ποιητικά στη σημερινή πραγματικότητα, όταν οι Έλληνες κάτοικοι της Κίου, ως πρόσφυγες πλέον, εγκατέλειψαν ξαφνικά και βίαια την πατρίδα τους το 1922 και εγκαταστάθηκαν στη σημερινή Νέα Κίο. Η παλιά και αρχαία Κίος, είναι γνωστή πλέον με το τούρκικο όνομα Gemlik.
«Αι σεις από την ψαρόβαρκα/όμορφος είναι ο κόλπος/κι’ όμορφη εκεί στην κόχη του/η ασπροφορούσα πόλη!/Μια και έτυχε και πέρασα/πέστε μου τ’ όνομά της./ «Γκεμλέκ μου ξεφωνίσανε/μονόλογα οι ψαράδες /Τα κύματα όμως φλοίσβησαν/και σ’ άλλη γλώσσα είπαν:/ Η Κίος των Αργοναυτών/ η Κίος είναι ξένε/. (Γ. Αθάνας).
Στο κατώτερο τμήμα της πλευράς με το ποίημα υπάρχει εγχάρακτο το αρχαίο πλοίο της Αργούς.
Το επιτυχημένο και εμπνευσμένο αυτό μνημείο της γλύπτριας Θέλξης Θεοχάρη αποτελεί ένα «λαλούν» μνημείο με τέχνη και ευγλωττία, που ανταμείβει τους θεατές, τους κατοίκους και τους επισκέπτες, τους σαγηνεύει τη φαντασία και τους ταξιδεύει ευχάριστα από την σημερινή πραγματικότητα, βαθειά μέσα στον ιστορικό χρόνο και το μύθο των μακρινών ηρώων Αργοναυτών. Ωστόσο από το εμπνευσμένο σημαντικό αυτό μνημείο απουσιάζει το όνομα-υπογραφή της γλύπτριας Θ. Θεοχάρη και της Αργούς, καθώς και η χρονολογία κατασκευής του έργου. Οι σύλλογοι της Ν. Κίου και εκλεγμένοι εκπρόσωποι της Ν. Κίου πρέπει να φροντίσουν για την αποκατάσταση αυτής της παράλειψης.
Επίσης η αρχαία πόλη της Κίου είχε κόψει και αρχαία νομίσματα τα οποία είναι άγνωστα στους κατοίκους της Νέας Κίου. Κρίνουμε απαραίτητο από την πλευρά μας να παρουσιάσουμε δύο σημαντικά αρχαία νομίσματα της Κίου, που χρονολογούνται μεταξύ 330 – 302 π.Χ. Πρόκειται το πιθανότερο για χρυσούς στατήρες.
Τα νομίσματα αυτά εικονίζουν πρώρα αρχαίου πολεμικού πλοίου, αρχαία τριήρη. Στο εικονιζόμενο εμπρόσθιο τμήμα του καραβιού ξεπροβάλλει το έμβολο του πολεμικού πλοίου, με το οποίο γινόταν ο εμβολισμός και η καταβύθιση των εχθρικών πλοίων, το προέμβολο, τις επωτίδες πουπροστατεύουν τα κουπιά. Στο μεγαλύτερο νόμισμα πάνω στην πρώρα είναι τοποθετημένο οριζόντια το ρόπαλο του ήρωα Ηρακλή, σύμβολο του οικιστή της Κίου. Τα δύο αυτά νομίσματα έχουν δημοσιευθεί στο σημαντικό βιβλίο του L. Basch, (Lucien Basch, Le Musee imaginaire de la marine antique, Athen 1987, σελ. 275, 299, εικ. 583, 634).
Είναι αξιοσημείωτο ότι στα δύο αυτά νομίσματα της Κίου αναγράφεται το όνομα: «ΑΓΝΩΝΙΔΗΣ». Προφανώς πρόκειται για τον επώνυμο άρχοντα της πόλης της Κίου, που έκοψε τα νομίσματα. Τα νομίσματα αυτά απεικονίζουν τα αρχαία πολεμικά πλοία της Κίου, που διασφαλίζουν την ελευθερία και την ανεξαρτησία της πόλης.
Τέλος επισημαίνουμε ότι σημαντικός είναι για την πόλη της σημερινής Κίου στην Προποντίδα, το σημερινό Gemlike (gemi= πλοίο gemlike=ναυπηγείο;) o διάλογος με τους σημερινούς κατοίκους και η περιγραφή της πόλης που έχει δημοσιεύσει ο σημαντικός συγγραφέας Αλέξανδρος Μασσαβέτας. («Αλ. Μασσαβέτας, Μικρά Ασία, το παλίμψηστο της ιστορικής μνήμης, εκδόσεις Πατάκη, σελ. 248 – 254»).
Η Κίος της Προποντίδας κατά την ανταλλαγή των πληθυσμών εποικίσθηκε από τους μουσουλμάνους που κατάγονταν από την Μακεδονία: την Κοζάνη, τη Φλώρινα, τη Γουμένισσα κ.λ.π. οι οποίοι γνωρίζουν ελληνικά. Οι δύο λαοί Έλληνες και Τούρκοι στις δύο απέναντι ακτές που τις ενώνει το Αιγαίο πρέπει να ζουν και συμβιώνουν ειρηνικά προς όφελος και των δύο λαών.
YΓ. Πρότασή μας είναι οι πολιτιστικοί σύλλογοι της Νέας Κίου και οι εκλεγμένοι εκπρόσωποι να απευθυνθούν στο Μουσείο Ακροπόλεως και να ζητήσουν να τους παραχωρηθεί ένα εκμαγείο-αντίγραφο του αναγλύφου το οποίο να υπάρχει για πάντα στη Νέα Κίο. Ο δπευθυντής του Μουσείου της Ακρόπολης κ. Ν. Σταμπολίδης θα ανταποκριθεί με προθυμία.
* Χρήστος Πιτερός
Επίτιμος προϊστάμενος αρχαιολογικών χώρων, μνημείων και αρχαιογνωστικής έρευνας
