Γράφουν οι Δρ Ματθαίος Μαθιουδάκης, Δημήτρης Δήμου
Δρ Ματθαίος Μαθιουδάκης: Εντεταλμένος Ερευνητής ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ / Ινστιτούτο Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών & Αμπέλου Χανίων (Συντονιστής Έργου)-([email protected])
Δημήτρης Δήμου: MSc-Ιολόγος Φυτών- τ. Δ/ντής ΔΑΟΚ Π. Ε Αργολίδας/ Πρόεδρος Συλλόγου Γεωπόνων Αργολίδας ([email protected])
Τη Δευτέρα, 18 Ιουλίου 2022, σε ημερίδα που πραγματοποιήθηκε στο ξενοδοχείο ΑΜΑΛΙΑ, παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα πρόσφατης έρευνας για την παρουσία ιοειδών σε εσπεριδοειδή, στην Αργολίδα.
Επίσης, παρουσιάστηκαν από την ομάδα του Ερευνητικού Έργου ΕΣΠΕΡασπίς, τα είδη των αφίδων που έχουν εντοπιστεί στην Κρήτη στα εσπεριδοειδή, τα μοντέλα παρακολούθησής τους και τα αποτελέσματα της αξιολόγησης εμπορικών σκευασμάτων της εταιρίας «AGROLOGY Παπαοικονόμου AEBEE» στη θρέψη εσπεριδοειδών.
Αναφορικά με τα ιοειδή, πρόκειται για τις πιο μικροσκοπικές οντότητες, για τα πιο απλά παθογόνα φυτών που γνωρίζουμε σήμερα. Είναι ορατά μόνο σε ηλεκτρονικό μικροσκόπιο και αποτελούνται από γενετικό υλικό κυκλικό RNA, μικρού μεγέθους (246-410 νουκλεοτίδια), μονόκλωνα μόρια RNA, χωρίς πρωτεϊνικό καψίδιο και κωδικοποίηση πρωτεϊνών.
Τα ιοειδή μεταδίδονται μηχανικά τόσο με τα εργαλεία κλαδέματος (ψαλίδια, πριόνια), όσο και με το σπόρο και με μολυσμένο πολλαπλασιαστικό υλικό (εμβόλια, δενδρύλλια), ενώ δεν μεταδίδονται με τις αφίδες. Σημειώνουμε ότι, ο ιός της Τριστέτσας των εσπεριδοειδών δεν μεταδίδεται με τα εργαλεία κλαδέματος, αλλά με μολυσμένο πολλαπλασιαστικό υλικό (εμβόλια, δενδρύλλια), καθώς με τα έντομα-φορείς, τις αφίδες.
Πάντως, αφού μολυνθεί ένα δένδρο από κάποιο ιοειδές χρειάζεται ένα ικανό χρονικό διάστημα ώστε να εμφανιστούν χαρακτηριστικά συμπτώματα όπως κιτρινίσματα, μειωμένη παραγωγή, μικροκαρπία, μικροφυλλία και γενική καχεξία η οποία δεν αλλάζει παρόλες τις σωστές καλλιεργητικές πρακτικές που μπορεί να εφαρμόζονται από την πλευρά των παραγωγών.
Το γνωστότερο ιοειδές που προσβάλλει τα εσπεριδοειδή είναι η Εξώκορτη (Citrus exocortis viroid) (Εικ.1). Το ιοειδές αυτό υπάρχει στην Αργολίδα, κυρίως σε δένδρα μεγάλης ηλικίας και χαρακτηρίζεται από την αποφλοίωση σε λωρίδες του φλοιού στο υποκείμενο τη νεραντζιά.
Με τον εντοπισμό του ιού της τριστέτσας των εσπεριδοειδών, τόσο στη Αργολίδα (Ιούνιος 2000), όσο και στις περισσότερες περιοχές της χώρας που καλλιεργούν εσπεριδοειδή, η κατάσταση έχει αλλάξει. Αυτό συμβαίνει, διότι ο συνδυασμός νεραντζιάς ως υποκειμένου με οποιοδήποτε εσπεριδοειδές ως εμβόλιο όπως πορτοκαλιά, μανταρινιά, λεμονιά, grape fruit κ.τλ, είναι ευαίσθητος στην Τριστέτσα.
Ωστόσο, όπως αναφέρεται τόσο στη βιβλιογραφία, όσο και από την εμπειρία άλλων χωρών, τα νέα υποκείμενα που έχουν χρησιμοποιηθεί, λόγω της ανθεκτικότητας που παρουσιάζουν στην Τριστέτσα, δυστυχώς δεν παρουσιάζουν ανθεκτικότητα, όταν προσβληθούν από κάποιο ιοειδές. Έτσι, ένα άλλο πρόβλημα πρέπει να αντιμετωπιστεί στην πράξη. Ωστόσο, αν το πρόβλημα αυτό συνδυαστεί με την ευαισθησία που παρουσιάζουν τα νέα υποκείμενα στα ασβεστούχα εδάφη, που χαρακτηρίζουν τις περισσότερες περιοχές, τόσο της Αργολίδας όσο και άλλες περιοχές της χώρας, τότε έχουμε να κάνουμε με ένα συνδυασμό με ολέθρια αποτελέσματα.
Όμως, από το 2020 ένα Ερευνητικό Έργο με τίτλο «Ανάπτυξη καινοτόμων τεχνολογιών παρακολούθησης ιολογικών ασθενειών-φορέων εσπεριδοειδών και αξιολόγηση εμπορικών σκευασμάτων ενεργοποίησης μηχανισμών άμυνας» (ΕΣΠΕΡασπίς) ξεκίνησε και μια από τις Ενότητες Εργασίας του στοχεύει στον εντοπισμό διάφορων ιοειδών σε περιοχές της χώρας, στις οποίες τα εσπεριδοειδή έχουν καθοριστικό ρόλο στην οικονομία τους.
Το Έργο ΕΣΠΕΡασπίς (Τ2ΕΔΚ-00431, MIS 5074531) και οι στόχοι του, υλοποιείται στα πλαίσια της δράσης «ΕΡΕΥΝΩ-ΔΗΜΙΟΥΡΓΩ-ΚΑΙΝΟΤΟΜΩ» (Β΄ Κύκλος) του Επιχειρησιακού Προγράμματος Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα & Καινοτομία (ΕΠΑνΕΚ 2014-2020) συγχρηματοδοτούμενο από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης) και Εθνικούς πόρους.
Στην Αργολίδα πραγματοποιήθηκαν δύο εκτεταμένες δειγματοληψίες, το 2020 και το 2021 (Άνοιξη-Φθινόπωρο) σε συνεργασία με τον ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ (Ινστιτούτο Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου, Χανιά-Κρήτη) και της ΔΑΟΚ Αργολίδας (Τμήμα Ποιοτικού & Φυτοϋγειονομικού Ελέγχου).
Στην εικόνα παρουσιάζονται οι περιοχές, όπου έγιναν οι δειγματοληψίες:
Κατόπιν εργαστηριακής εξέτασης 170 συνολικά δειγμάτων στο εργαστήριο Φυτοπαθολογίας του Ινστιτούτου Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών & Αμπέλου, με το Δρα Ματθαίο Μαθιουδάκη (Εντεταλμένο ερευνητή) ως Συντονιστή και Επιστημονικά Υπεύθυνο του Έργου,
βρέθηκαν τέσσερα (4) από τα κύρια ιοειδή, που προσβάλλουν τα εσπεριδοειδή (Εικ. 3, 4).
Συγκεκριμένα εντοπίστηκαν τα παρακάτω:
- Ιοειδές της εξωκόρτιδας των εσπεριδοειδών (CEVd)
- Ιοειδές του νανισμού του λυκίσκου (καχεξίας ή ξυλοπόρωσης) (HSVd)
- Ιοειδές της ρηγμάτωσης του φλοιού των εσπεριδοειδών (CBCVd)
- Ιοειδές του νανισμού των εσπεριδοειδών (CDVd)
Η ανίχνευση των ιοειδών ανά ξενιστή (είδος) παρουσιάζεται στη Εικ. 5
Στα δείγματα πορτοκαλιάς ανιχνεύτηκαν τα παρακάτω ιοειδή (Εικ. 6)
Η ανίχνευση ιοειδών σε μανταρινιά Κλημεντίνη και στα υβρίδια Nova και Page παρουσιάζεται στην Εικ. 7
Συμπεράσματα
Με τα νέα δεδομένα, δηλαδή της ανίχνευσης ιοειδών σε υψηλά ποσοστά στα τυχαία δείγματα που λήφθηκαν μπορούν να ερμηνευτούν ορισμένες εικόνες των δένδρων που παρατηρούνται στο χωράφι. Τέτοιες είναι, η μειωμένη παραγωγή, η μικροκαρπία, ο νανισμός αλλά και η μειωμένη ανάπτυξη των δένδρων, παρόλη την εφαρμογή λιπάνσεων, φυλλολιπάνσεων, αρδεύσεων και άλλων καλλιεργητικών πρακτικών που εφαρμόζονται (Εικ. 8).
Το γεγονός ότι στα δείγματα που ελέχθησαν δεν διαπιστώθηκε η παρουσία ιοειδών στην πρώιμη ποικιλία New Hall, δίνει ξεχωριστό ενδιαφέρον για την ποικιλία αυτή.
Ωστόσο, η έρευνα θα συνεχιστεί για το φυλλογενετικό έλεγχο της παρουσίας των ιοειδών. Αυτό σημαίνει ότι αν σε ένα κτήμα εντοπιστεί ένα μόνο ιοειδές τότε αυτό έχει μεταδοθεί με τα εργαλεία (ψαλλίδια, πριόνια) που έχουν χρησιμοποιηθεί για τις διάφορες καλλιεργητικές πρακτικές , ενώ εάν εντοπιστούν περισσότερα του ενός ιοειδή αυτό ερμηνεύεται ότι το πολλαπλασιαστικό υλικό δηλαδή τα δενδρύλλια που φυτεύτηκαν ήταν μολυσμένα από το φυτώριο.
Επισημαίνουμε ότι, οι καλλιεργητικές πρακτικές έχουν καθοριστικό ρόλο στη διάδοση των ιοειδών. Συγκεκριμένα, επειδή τα ιοειδή, όπως αναφέρθηκε, μεταδίδονται με τα κλαδευτικά εργαλεία (ψαλίδια, πριόνια), μπορεί να ερμηνευτεί η διάδοση των ιοειδών μέσω των πρακτικών αυτών. Έτσι, η απολύμανση των εργαλείων έχει καθοριστικό ρόλο στη μη διάδοσή τους. Συγκεκριμένα πρέπει να χρησιμοποιούνται διάφορα απολυμαντικά που υπάρχουν στο εμπόριο και με τα οποία πρέπει να απολυμαίνονται τα χρησιμοποιούμενα εργαλεία, ενώ μπορεί να χρησιμοποιηθεί και διάλυμα χλωρίνης σε διάλυση 10% (100ml χλωρίνης διαλύονται σε 10 κιλά νερό).
Επισημαίνουμε, ότι δεν υπάρχουν χημικά σκευάσματα (φάρμακα) για την αντιμετώπιση των ιοειδών.
Αναφέρεται η ανησυχητική διασπορά των παθογόνων αυτών στις διάφορες ποικιλίες, ενώ κάποιες από αυτές εμφανίζουν μεγαλύτερη αντοχή ή λιγότερη ευπάθεια.
Τέλος, το υψηλό ποσοστό ανίχνευσης ιοειδών, τόσο στην Αργολίδα, όσο και στα Χανιά, όπου ανιχνεύτηκε και το πέμπτο ιοειδές της κύρτωσης των φύλλων (CBLVd), επιβάλλει την ανάγκη εφαρμογής νέων, αυστηρών πρωτοκόλλων ελέγχου του πολλαπλασιαστικού υλικού στα φυτώρια της χώρας, για περιορισμό διασποράς των ιοειδών.
Έτσι, είναι αναγκαία η άμεση εφαρμογή νέας στρατηγικής ελέγχου στα φυτώρια, αναφορικά και με μελλοντική αναδιάρθρωση της καλλιέργειας των εσπεριδοειδών, όπως συζητείται.
Εικόνες από την ημερίδα
