Το ψαρόνι (επιστημονική ονομασία στούρνος ο κοινός, αρχ. ελλ. ψαρ) είναι είδος πουλιού που ανήκει στο γένος Στούρνος, της οικογένειας Sturnidae. Τα είδη του γένους αριθμούν περίπου 55.
Τα ψαρόνια σήμερα βρίσκονται σε όλες τις βιογεωγραφικές περιοχές του κόσμου, με εξαίρεση την Ανταρκτική. Ζουν κυρίως στην Ευρώπη, την Ασία και τη Βόρεια Αφρική. Η φυσική περιοχή είναι από την Κεντρική Σιβηρία στα ανατολικά έως τις Αζόρες στα δυτικά, από τη Νορβηγία στα βόρεια μέχρι τη Μεσόγειο Θάλασσα στο νότο.
Οι βόρειοι και ανατολικοί πληθυσμοί μεταναστεύουν και περνούν χειμώνες στη δυτική και νότια Ευρώπη, βόρεια της Σαχάρας, την Αίγυπτο, τη βόρεια Αραβία, το βόρειο Ιράν και τις πεδιάδες της βόρειας Ινδίας.
Στην Ελλάδα έρχονται τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο. Συναντώνται ευρύτατα στη Μακεδονία, τη Θεσσαλία, και στην Πελοπόννησο. Προτιμούν τις αγροτικές περιοχές με λιβάδια, τα χωριά, αλλά και τα προάστια, που διαθέτουν πάρκα, οπωρώνες, ελαιώνες. Εμφανίζονται και σε δασικές εκτάσεις, σε έλη, σε παράκτιες περιοχές με αμμώδεις εκτάσεις, σε όχθες ποταμών και λιμνών καθώς και σε ερήμους ή και σε σκουπιδότοπους.
Γενικά, όλα τα Ψαρόνια είναι μεσαίου μεγέθους πουλιά με κοντά πόδια, κοντή ουρά και δυνατό μυτερό ράμφος. Το μήκος τους δεν ξεπερνάει τα 22 εκατοστά, το άνοιγμα των φτερών τους αγγίζει τα 40 εκατοστά, ενώ το βάρος τους μπορεί να φτάσει και τα 100 γραμμάρια. Τα πόδια είναι καφεκόκκινα, τα μάτια είναι σκούρα καφέ. Στην εποχή του ζευγαρώματος, το ράμφος είναι κίτρινο, το υπόλοιπο του χρόνου είναι μαύρο. Τα αρσενικά έχουν ένα μπλε σημείο στη βάση των ραμφών και τα θηλυκά έχουν κοκκινωπό-ροζ κηλίδες. Είναι παμφάγα πουλιά και διατρέφονται με ποικιλία σπόρων, καρπούς από τους οπωρώνες και φρούτα όπως μήλα, αχλάδια, μούρα, δαμάσκηνα, κεράσια, ελιές, αλλά και έντομα, σκουλήκια, αράχνες, ακρίδες, σαλιγκάρια κ. α.
Φυσικοί τους εχθροί είναι τα διάφορα αρπακτικά πουλιά όπως γεράκια, οι νυφίτσες, οι αλεπούδες κτλ.
Τα ψαρόνια αναπαράγονται τους Ανοιξιάτικους μήνες, από Μάρτιο μέχρι Ιούνιο. Γεννούν 2-3 φορές, από 4-6 αυγά γαλαζωπού χρώματος με άσπρα στίγματα.
Κατασκευάζουν τις φωλιές τους, σε κοιλότητες δέντρων, κτηρίων χρησιμοποιώντας κλαδάκια, ξερά χόρτα, φύλλα και φτεράκαι χρησιμοποιούν και φωλιές άλλων πουλιώνεκδιώκοντάς τα απ’ αυτές.
Τα αυγά επωάζονται και από τους δύο γονείς, κρατάει περίπου 13 ημέρες μέχρι να εκκολαφθούν οι νεοσσοί, οι οποίοι εγκαταλείπουν την φωλιά, μετά από 22-23 ημέρες, δημιουργώντας γρήγορα το δικό τους σμήνος.
Μια ενδιαφέρουσα έρευνα δείχνει ότι τα φτερά που μαζεύονται καθ’ όλη τη διάρκεια της επώασης από το γύρω περιβάλλον, τοποθετούνται στη φωλιά ή πέριξ αυτής όχι με τυχαίο τρόπο αλλά με απόλυτα συγκεκριμένο.
Είναι γνωστό πως κάποια φτερά, λόγω δομής, αντανακλούν το φως με συγκεκριμένο τρόπο. Η έρευνα λοιπόν καταδεικνύει την προσεχτική επιλογή του θηλυκού και από ποιου πτηνού παίρνει τα φτερά, ποιο είναι το είδος φτερών, από ποια πλευρά τα τοποθετεί αλλά και σε ποια θέση τα βάζει.
Μια απλή ερμηνεία που έχει δοθεί, είναι πως το θηλυκό, τοποθετώντας αυτά τα σημάδια, επιδεικνύει ετοιμότητα, υγεία και εμπειρία προς το αρσενικό, αφού όλα αυτά απαιτούνται για να φέρει εις πέρας την παραπάνω διαδικασία παράλληλα με την δύσκολη διαδικασία της επώασης.
Τα δυο φύλα παρουσιάζουν πολύ μικρές αποκλίσεις και στον χρωματισμό του ράμφους, καθώς το αρσενικό παρουσιάζει μια μπλε-γκρι απόχρωση στη βάση του κάτω ράμφους, ενώ τα θηλυκά έχουν την κάτω βάση του ράμφους κιτρινόλευκη. Τα ενήλικα αρσενικά Ψαρόνια έχουν μαυριδερό φτέρωμα με μεταλλική πράσινη και βιολετιά όψη. Οι κηλίδες γίνονται πιο διακριτικές και το ράμφος κιτρινίζει την Άνοιξη, που αρχίζει η αναπαραγωγική περίοδος, ενώ τα πόδια τους γίνονται ροδοκόκκινα.
Το προσδόκιμο ζωής τους αγγίζει τα 15 χρόνια περίπου.
Τα ψαρόνια πετούν μαζί κατά χιλιάδες σε έναν σχηματισμό που ονομάζεται «μουρμουρητό» (murmuration) και σχεδόν κρύβουν τον ουρανό.
Η πτήση των ψαρονιών είναι ένα ιδιαίτερο αξιοθέατο. Τα πουλιά συγκεντρώνονται σε τεράστια σμήνη αρκετών χιλιάδων πουλιών και ταυτόχρονα συγχρονίζονται, κάνοντας όλες τις στροφές με ομοιόμορφο και σύγχρονο τρόπο.
Τα ψαρόνια συγκεντρώνονται μαζί για να είναι ασφαλή και οι περίτεχνοι στροβιλισμοί τους δημιουργούν σύγχυση στα αρπακτικά που τα απειλούν.
Το πιο περίπλοκο και εντυπωσιακό μέρος του “χορού” συμβαίνει όταν ένα αρπακτικό – πχ ένα γεράκι – επιτίθεται στο σμήνος. Ανάλογα με την πυκνότητα του σμήνους και την ταχύτητα του αρπακτικού πτηνού, οι αντιδράσεις των ψαρονιών μπορούν να πάρουν πολλά μοτίβα διαφυγής. Για παράδειγμα, μπορούν να πετάξουν προς τα έξω για τη δημιουργία ενός κενού χώρου ή να πετάξουν γρήγορα προς μία κατεύθυνση, δημιουργώντας μία εικόνα που μοιάζει με κύμα.
Θεωρείται από τα πιο έξυπνα είδη πουλιών μιας και εκτός από το ζωηρό και φλύαρο κελάηδήμά του με ποικιλία δυνατών, υψηλών και παρατεταμένων ήχων, παρουσιάζει την ικανότητα να μιμείται τα κελαηδήματα άλλων πουλιών όπως του σπουργίτη, της καρακάξας, και διάφορους ήχους όπως σειρήνας, αλλά και άλλων ζώων όπως γατών, σκύλων, κατσικιών κτλ. Κελαηδά συνήθως καθισμένο σε δέντρο κουνώντας ταυτόχρονα με χαρακτηριστικό τρόπο τις φτερούγες του.
Έχει αναφερθεί ότι στη αιχμαλωσία έχουν αναπτύξει τη ικανότητα να μιμούνται την ανθρώπινη φωνή, όπως και οι παπαγάλοι.
Είναι θαρραλέο πουλί και μοιάζει να μην ενοχλείται από τη ανθρώπινη παρουσία.
Πώς όμως αυτό το είδος που ενδημούσε στην Ευρώπη έφτασε κάποτε στην Αμερική;
Το 1890, στη Νέα Υόρκη, ένας εκκεντρικός τύπος ονόματι Ευγένιος Σίφελιν (EugeneSchieffelin), ο οποίος λάτρευε κάθε τι πετούμενο και ήταν ταυτόχρονα και λάτρης του μεγάλου ποιητή και θεατρικού συγγραφέα ΟυίλλιαμΣαίξπηρ, εισήγαγε στην Αμερική όλα τα πτηνά που αναφέρονται στα έργα του και τα οποία δεν απαντούσαν στον Νέο Κόσμο. Έτσι απελευθέρωσε κάμποσα ψαρόνια στο Σέντραλ Παρκ. Το 1930 πληθυσμοί των εν λόγω πτηνών είχαν φτάσει στο Μισισιπί και έως το 1950 είχαν κατακτήσει όλες τις αμερικανικές πολιτείες.
Ατυχώς, στις 4 Οκτωβρίου του 1960,το τετρακινητήριο Lockheed L-188 Electra της EasternAirlines, από τη Βοστώνη με προορισμό τη Φιλαδέλφεια, καρφώνεται στα αβαθή του λιμανιού του Ουίνθροπ, λίγα λεπτά μετά την απογείωσή του,. Εξήντα δύο άνθρωποι χάνονται. Η αιτία της πτώσης του αεροσκάφους ήταν ένα σμήνος από ψαρόνια που έπληξαν τους τρεις από τους τέσσερις κινητήρες του.
Τα πουλιά που προέρχονται από μακριά δεν είναι πάντα ευπρόσδεκτα, ιδιαίτερα στις πόλεις λόγω του θορύβου που δημιουργούν αλλά και των ατυχημάτων.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα το οποίο έλαβε και ευρεία δημοσιότητα αποτελεί η Ρώμη όπου οι κάτοικοι έκλειναν τα παράθυρα τα βράδια, ώστε να μην ακούνε το κροτάλισμα των πουλιών, το οποίομπορεί να ξεπεράσει και τους ήχους των διερχόμενων αυτοκινήτων ενώ ο τεράστιος όγκος περιττωμάτων από τα πτηνά κάλυψε μεγάλο ποσοστό του κέντρου της Ρώμης, από δρόμους και πεζοδρόμια μέχρι παγκάκια και μνημεία. Τα πουλιά παρέμειναν εκεί για περισσότερο χρόνο από τον συνήθη αφού οι κλιματολογικές συνθήκες δεν ευνοούσαν την μετανάστευση, με αποτέλεσμα να προκαλούνται διάφορα ατυχήματα ειδικά όταν η έντονη βροχή και τα πεσμένα φύλλα δημιούργησαν ένα επικίνδυνο και ιδιαίτερα ολισθηρό μείγμα με τα περιττώματα, με αποτέλεσμα μέσα σε μόλις μία ώρα να καταγράφονται δεκάδες ατυχήματα, πτώσεις μοτοσικλετιστών και διαστρέμματα πεζών.
Οι δημοτικές αρχές αναγκάστηκαν να κλείσουν διάφορους δρόμους κατά μήκος του Τίβερη για να καθαριστούν και να περαστούν με άμμο.
Παράλληλα, έπαιζαν από μεγάφωνα ήχους αρπακτικών και ψαρονιών σε κίνδυνο, προκειμένου να τα αποθαρρύνουν από το να παραμένουν στην πόλη, ενώ επιστρατεύτηκαν και πέντε γεράκια από το Τέξας για να τα τρομοκρατήσουν. Ωστόσο, τα πέντε γεράκια απέτυχαν στην αποστολή τους λόγω του μεγάλου μεγέθους του σμήνους.
Την κατάσταση αποφόρτισε «η φυσική διαδικασία», καθώς με την πτώση της θερμοκρασίας, τα πουλιά συνέχισαν το αποδημητικό τους ταξίδι νότια προς την Αφρική.
Μαρία Βασιλείου
Βιολόγος-Ωκεανογράφος, Μs
