«Τελικά, άλλος ταρίχευσε τον Καποδίστρια και όχι ο Β. Βοναφίν!»
Πρόσφατα δημοσιεύθηκε στην «Καθημερινή» (5-10-2021) άρθρο από τη δημοσιογράφο Π. Μπουλούτζα με θέμα «Αυτός ανέστησε τον Καποδίστρια! Η ιστορία του πρώτου φαρμακείου της χώρας, το οποίο λεγόταν «Σωτήρ», στο Ναύπλιο – θα γίνει μουσείο».
Σύμφωνα με το δημοσίευμα ο Δήμος Ναυπλιέων και ο Πανελλήνιος Φαρμακευτικός Σύλλογος (Π.Φ.Σ.) στο τέλος του Σεπτεμβρίου 2021 συμφώνησαν καταρχήν, καθώς και την υπογραφή μνημονίου στη συνέχεια, για την ανασύσταση του πρώτου φαρμακείου «Ο Σωτήρ» που ίδρυσε το 1828 στο Ναύπλιο ο ιταλικής καταγωγής φαρμακοποιός Βονιφάτιος Βοναφίν και θα λειτουργήσει ως Μουσείο.
Το υπό σύσταση πρώτο φαρμακείο – Μουσείο θα στεγασθεί στην πλατεία Τριών Ναυάρχων, στο διώροφο νεοκλασικό κτίριο επί της οδού Βασιλ. Κων/νου, που κτίσθηκε γύρω στα 1870-1880 από το Β. Βοναφίν, στη θέση παλιότερου κτιρίου με σαχνισιά, όπου λειτουργούσε το πρώτο φαρμακείο από το 1828.
Ως γνωστό ο Βοναφίν υπήρξε σημαντική φυσιογνωμία της πόλης κατά τον 19ο αι. Το κτίριο αυτό λειτούργησε ως φαρμακείο από το 1828 ως το 1972.
Για την ανασύσταση και λειτουργία του πρώτου φαρμακείου – Μουσείου ο Δήμος Ναυπλίου θα αναλάβει την αναπαλαίωση και αποκατάσταση του νεοκλασικού κτιρίου, ενώ ο Πανελλήνιος Φαρμακευτικός Σύλλογος (Π.Φ.Σ.) θα εκπονήσει τη μουσειολογική – μουσειογραφική μελέτη αλλά και τις εργασίες για τη δημιουργία του μουσείου.
Το νεοκλασικό κτίριο περιήλθε στην κυριότητα του Δήμου Ναυπλιέων το 2017 και το κόστος αγοραπωλησίας ανήλθε στο ποσό των 585.000 ευρώ. Το κτίριο αυτό από το 1913 είχε περιέλθει δια διαθήκης της συζύγου – χήρας του Β. Βοναφίν, στην συνιδιοκτησία των τριών ενοριών του Ναυπλίου, Αγίου Νικολάου, Γεννήσεως της Θεοτόκου και Αγίου Γεωργίου.
Πρόκειται για μία ευτυχή συγκυρία που είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας του Δήμου Ναυπλιέων και του Π.Φ.Σ. με κινητήρια δύναμη το συνεχές και αδιάλειπτο ενδιαφέρον και κινητικότητα των πολιτών του Ναυπλίου, που έχουν διαμορφωμένη βαθειά ιστορική συνείδηση για την ιστορία, την προστασία και την ανάδειξη των διαχρονικών μνημείων της μοναδικής αυτής πόλης και πρώτης πρωτεύουσας του Νεοελληνικού Κράτους.
Ως προς το αμφιλεγόμενο πρόβλημα για το πού έγινε η ταρίχευση του Ι. Καποδίστρια, αλλά και ποιος τελικά τον ταρίχευσε αποτελεί καθαρά ιστορικό θέμα και αντικείμενο έρευνας των ιστορικών ερευνητών. Υποθέσεις, εικασίες αλλά και μυθοπλασίες που διαμορφώνονται συνήθως μέσα στον ιστορικό χρόνο για σημαντικά και καθοριστικής σημασίας ιστορικά πρόσωπα, πρέπει να υφίστανται τη βάσανο της επιστημονικής έρευνας.
Κατά τη δολοφονία του Ι. Καποδίστρια περίπου στις 6:30 π.μ. της 27ης Σεπτεμβρίου 1831 η σορός του Κυβερνήτη, όπως προκύπτει από αυτόπτες μάρτυρες, μεταφέρθηκε από τους στρατιώτες του πυροβολικού στο Κυβερνείο ακολουθούμενούς από πλήθος κόσμου.
Όπως συγκεκριμένα αναφέρει ο Ν.Α. Ράικος, Ρώσος, στρατιωτικός, αυτόπτης μάρτυρας και συνεργάτης του Ι. Καποδίστρια:
«Αφιχθέντες προ του ναού οι στρατιώται είδον τινές των παρισταμένων εκεί, ανήγειραν τον Κυβερνήτη νεκρόν ήδη και τον εναπέθετον επί του φορείου…Υπό τον οίκον του Κυβερνήτου ίστατο ο λόχος του πυροβολικού, ου οι στρατιώται είχον μεταφέρει τον νεκρόν από του ναού. Η θέα των αιματοφύρτων αυτών στολών που προξενεί θλιβερά εντύπωση, εν τω προθαλάμω και επί της κλίμακας το αίμα «εκάπνιζε» εισέτι ….».
Την άποψη αυτή την αναφέρει σαφώς και ο Μ. Λαμπρυνίδης στην μοναδική ιστορική, διαχρονική μελέτη για την πόλη του Ναυπλίου «Ναυπλία 1898, σελ. 292», που αποτελεί την ιστορική «Βίβλο» της πόλης και διαμορφώνει διαχρονικά την ιστορική συνείδηση των κατοίκων.
«Ο νεκρός του Ι. Καποδίστρια μετεκομίσθη ευλαβώς εκ του Ναού του Αγίου Σπυρίδωνος εις το Ανάκτορον αυτού, συνοδευόμενος υπό πλήθους λαού ολοφυρομένου επί τη απωλεία και καταρωμένου τους αυτουργούς…».
Μετά από μικρό χρονικό διάστημα το πρωί της 27ης Σεπτεμβρίου, ο Λαμπρυνίδης αναφέρει ότι έγινε νεκροψία υπό των ιατρών, Σ. Καρβελά, Δ. Τράιμπερ, Α. Παπαδοπούλου – Βρετού και Ν. Μαράτου, κατά την οποία διαπιστώθηκε το τραύμα στο πίσω μέρος της κεφαλής του Κυβερνήτη από το πυροβόλο όπλο, μπιστόλι και η πληγή στη βουβωνική χώρα από το μαχαίρι.
Επίσης, ο Λαμπυρνίδης αναφέρει συγκεκριμένα «εκεί δε (στο Κυβερνείο) μετά την νεκροψίαν εταριχεύθη υπό του φαρμακοποιού Βονιφατσίου Βοναφίν και απετέθη εις την αίθουσαν της υποδοχής….» χωρίς όμως να αναφέρει τις ιστορικές πηγές του.Σημειωτέον ότι δεν είναι γνωστή σχετική μαρτυρία του Β.Βοναφίν. Η ταρίχευση της σορού του Καποδίστρια έγινε κατά την δεύτερη ημέρα 28 Σεπτεμβρίου 1831.
Από τα παραπάνω αναγραφόμενα από τον Λαμπρυνίδη στη «Ναυπλία» όλοι είχαμε μέχρι πρόσφατα αποδεχθεί ότι η ταρίχευση του Καποδίστρια έγινε από τον φαρμακοποιό Β. Βοναφίν. Ωστόσο εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι η ταρίχευση είναι χειρουργική επέμβαση και επιστημονικά δεν αποτελεί αντικείμενο ενός φαρμακοποιού.
Το 1979 ο φαρμακοποιός, ποιητής και λάτρης του Ναυπλίου Θεόδ. Κωστούρος δημοσίευσε τη μυθιστορηματική βιογραφία «Βονιφάτιος Βοναφίν, ο πρώτος φαρμακοποιός της Ελλάδας», έκδοση του Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύματος. Και ο Θ. Κωστούρος αναφέρει ότι ο Καποδίστριας νεκρός μεταφέρθηκε στο Κυβερνείο, καθώς επίσης ότι, σύμφωνα με το Λαμπρυνίδη, το νεκρό σώμα του Κυβερνήτη το ταρίχευσε ο Β. Βοναφίν.
Την ίδια εποχή γύρω στα 1980, οκτώ χρόνια περίπου από τότε που έπαυσε πλέον, από το 1972, να λειτουργεί ως φαρμακείο, από τον Προοδευτικό Σύλλογο Ναυπλίου «Ο Παλαμήδης» στο κτίριο του πρώτου φαρμακείου εντοιχίσθηκε η ακόλουθη μαρμάρινη επιγραφή:
«Πρώτο φαρμακείο της Ελλάδος/ 1828 – 1972./ Ιδρυτής / Βονιφάτιος Βοναφίν. / Εδώ εταριχεύθη / ο Α’ Κυβερνήτης της Ελλάδος / Καποδίστριας / την 28.9.1831.».
Από την αναγραφόμενη αυτή ανακρίβεια, πριν από σαράντα χρόνια, «Εδώ εταριχεύθη ο Α’ Κυβερνήτης της Ελλάδος Καποδίστριας την 28.9.1831», διαμορφώθηκε σιωπηρά και «εμπεδώθηκε» η λανθασμένη άποψη ότι στο χώρο του πρώτου φαρμακείου ταριχεύθηκε ο Κυβερνήτης, χωρίς όμως να υπάρχει καμία ιστορική μαρτυρία για την εσφαλμένη αυτή άποψη.
Σε σχετικό άρθρο μας στην τοπική εφημερίδα «Αργολικά» που δημοσιεύθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου 2012, (Χ. Πιτερός, «Ο Β. Βοναφίν και η ταρίχευση του Καποδίστρια») argolika.gr και “Χ. Πιτερός, Ιστορική πλάνη για την ταρίχευση του Καποδίστρια” στις 8 Νοεμβρίου 2013, www.argolikeseidiseis.gr επισημαίναμε ότι η επιγραφή αυτή πρέπει να απομακρυνθεί, διότι παραπληροφορεί τους επισκέπτες και τους πολίτες. Ωστόσο η επιγραφή αυτή παραμένει ακόμα στη θέση της.
Με την κινητικότητα που παρατηρείται στην πόλη, κατά τη διακοσιοστή επέτειο για την Ελληνική Επανάσταση, για το πρώτο φαρμακείο και λαμβανομένου σοβαρά υπόψη ότι πρόσφατα από το 2019, για το σοβαρό αυτό θέμα ήλθαν στο φως νέα στοιχεία, που επιβάλουν την επανεξέταση του όλου θέματος της ταρίχευσης για λόγους επιστημονικής υπευθυνότητας.
Το 2019 δημοσιεύθηκαν τα Απομνημονεύματα του επτανήσιου από τη Λευκάδα Πέτρου Στεφανίτση (1791 1863), στενού συνεργάτη του Ι. Καποδίστρια, αρχίατρου και ιατροχειρουργού του Πολιτικού Νοσοκομείου του Ναυπλίου, σπουδαγμένου στην Ιταλία που αναδιοργάνωσε το Νοσοκομείο του Ναυπλίου κατά κλινικές, που λειτουργούσε με εκατό κλίνες. Τα Απομνημονεύματα του Π. Στεφανίτση εκδόθηκαν με επιμέλεια του επίσης Λευκαδίτη γνωστού επίτιμου ερευνητή του Ιδρύματος Ερευνών Τριαντάφυλλου Σκλαβενίτη, («Πέτρος Δ. Στεφανίτσης 1791 – 1863. Απομνημονεύματα (1821 – 1839)», επιμέλεια Τριαντ. Ε. Σκλαβενίτης, Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών, Αθήνα 2019).
Ο Π. Στεφανίτσης, σημαντική φυσιογνωμία στην εποχή του, είχε λάβει μέρος ως γιατρός και στην Πολιορκία του Μεσολογγίου. Για την ταρίχευση λοιπόν ως άμεσα εμπλεκόμενος γιατρός, αρχίατρος, ιατρός χειρουργός του Νοσοκομείου, μεταξύ των άλλων τεκμηρίων που αναφέρει για το Νοσοκομείο στις σελίδες 71–72 των Απομνημονευμάτων του, αναφέρεται διεξοδικά και στην ταρίχευση του Κυβερνήτη επί λέξει:
«Τη 28 (Σεπτεμβρίου) επιφορτισθέντος του ιατρού Σπύρου Καρβελά να βαλσαμώσει το πτώμα του μακαρίτου Ιωάννου Α. Καποδίστρια, εκράχθημεν όλοι οι παρόντες ιατροί, Θεοφιλάς, Μαράτος, Μαλδίνης και εγώ (Π. Στεφανίτσης), δια να δώσωμεν έκαστος γνώμην περί της βαλσαμώσεως. Και ο μεν είπεν ότι ήκουσεν, ο δε ότι εδιάβασε, και καθείς τον λόγον του. Ο δε Ιταλός Μαλδίνης ηπάτησε τον Καρβελάν, λέγων ότι έπραξεν εις την Ιταλίαν βράζων το αφράτον, ήτοι μετεωρισμένου υδράργυρον (sublimato corrosivo) ποσότητα οκτώ οκάδων εις αρκετόν νερόν, και βράζων και κρατών το πτώμα εις λουτρόν εικοσιτέσαρας ώρας. Εγώ είπα ότι είδα εις Μεσολόγγι περί την βαλσάμωσιν του πτώματος του Λόρδου Βύρωνος δια των χειρών του ιατρού Βρουν, συμβοηθούντων και του φιλέλληνος Ε. Τράιμπερ Γερμανού και Μίλιγγ Άγγλου, (έτι δε παρόντων και των ιατρών Λουκά Βάγια και Μάγερ), οίτινες ανέλυσαν το προειρημένον φάρμακο εις πολύ μικροτέραν ποσότητα με πνεύμα οίνου, και επέτυχε κάλλιστα. Αλλά ο Καρβελάς απεκρίθη ότι τώρα έχουν νέον τρόπον καλλίτερον, και ούτως έμεινα παραστάτης της πράξεως της οποίας την αποτυχίαν εμαρτύρησε η μετά δύο ημέρας επιγενομένη σήψις, και τα μαύρισμα του πτώματος, εκτός του προσώπου. Τότε βλέπων ο Καρβελάς ότι ηπατήθη και έσφαλε μη γνωρίζων, ετραβήχθη. Εγώ δε θέλων να διορθώσω κατά δύναμιν το δυστύχημα, επεχείρησα και ετρύπησα τας μασχάλας, τους κροτάφους και τα ριζαύτια δια να εξατμίσω εκείθεν όλα τα υγρά, υποφέρων δεινήν βρώμαν ομού μετά του υιού μου Νικολάου συμβοηθούντος. Δεν έλειψε και ο φαρμακοποιός Μαν, Γερμανός, να συνεισφέρει διάφορα αρώματα, αλόην, καμφοράν και άλλα, εξ ων εγεμίσαμεν όλα τα κύρια μέρη του πτώματος και ούτως ανθείξεν αυτό διά την μεγάλην επικήδειον τελετήν, την γενομένην μετά οκτώ ημέρας του θανάτου εις την εκκλησίαν του Αγίου Γεωργίου εν μέσω παγκοίνου κλαυθμού ….», (σελ. 74).
«Και δεν πρέπει να αποσιωπήσω ότι ο νέος ούτος Καρβελάς, νεωστί εμφανισθείς εις την Ελλάδα κατόρθωσε δια της προστασίας του Βιάρου αδελφού του Κυβερνήτου να διορισθεί ιατρός του Νοσοκομείου, όπου έμεινε μόνο οκτώ μήνες (Αύγ. 1831 – Μάρτιος 1832). Πόση δε ήταν η απειρία του εις την κλινικήν και της ιατρικής και της χειρουργίας, μ’ όλον ότι πολλάκις διόρθωνα τα σφάλματά του μαρτυρείται από τα κατάστιχα του Νοσοκομείου, δεικνύοντα 47 αποθαμμένους προς 320 αναλαβόντας, υπό την θεραπείαν του».
Από την παραπάνω λεπτομερή μαρτυρία του συναρμόδιου, διευθυντή του Νοσοκομείου για την χειρουργική ταρίχευση του Κυβερνήτη σαφώς προκύπτει, ότι η πρώτη αποτυχημένη ταρίχευση έγινε από τον άπειρον γιατρό, Σπ. Καρβελά και στη συνέχεια η δεύτερη ταρίχευση έγινε από τον αρχίατρο ιατροχειρουργό του Νοσοκομείου Ναυπλίου Π. Στεφανίτση.
Δεν γίνεται μνεία του χώρου που έλαβε χώρα η ταρίχευση, αλλά όλες οι ενδείξεις από τα παραπάνω συνηγορούν ότι έγινε στο Κυβερνείο. Στην αυθεντική αυτή μαρτυρία του διευθυντή του Νοσοκομείου γίνεται φανερό και σαφές ότι η ταρίχευση δεν έγινε στο φαρμακείο και στον πάγκο του Β. Βοναφίν, όπως αναφέρεται στο πρόσφατο δημοσίευμα (Καθημερινή 5.10.2021), τον οποίον δεν αναφέρει καθόλου ο Π. Στεφανίτσης.
Άλλωστε μία ταρίχευση είναι ιατροχειρουργική επέμβαση και είναι καθαρά αντικείμενο των ιατρών και όχι των φαρμακοποιών.
Για λόγους αντικειμενικούς πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη η παραπάνω αυθεντική μαρτυρία του αρχίατρου Π. Στεφανίτση κατά την μουσειογραφική μελέτη, που θα γίνει από τον Πανελλήνιο Φαρμακευτικό Σύλλογο.
Η εκφρασθείσα άποψη (Καθημερινή 5-10-2021) ότι στο Μουσείο του πρώτου φαρμακείου θα εκτίθεται στον πάγκο ο νεκρός! Καποδίστριας με τα τραύματα και από πάνω θα εικονίζεται ο φαρμακοποιός Β. Βοναφίν αποτελεί σενάριο φαντασίας που διαμορφώθηκε και απορρέει από την εσφαλμένη πληροφόρηση της επιγραφής που εντοιχίσθηκε στο φαρμακείο το 1980.
Η αναφορά στην ταρίχευση του Ι. Καποδίστρια στο υπό ίδρυση φαρμακείο – Μουσείο πρέπει να περιλαμβάνει όλο το κείμενο της αναφοράς του αυτόπτη μάρτυρα Π. Στεφανίτση για την αντικειμενική ενημέρωση των επισκεπτών.
Η άποψη ότι «Αυτός (Β. Βοναφίν) ανέστησε τον Καποδίστρια», όπως δημοσιεύθηκε στο παραπάνω δημοσίευμα της Καθημερινής γίνεται φανερό ότι αποτελεί μία φανταστική μεταγενέστερη μυθοπλασία.
Οι αναφορές στο Μουσείο για τη δολοφονία του Ι. Καποδίστρια και την ταρίχευση πρέπει να είναι αυστηρώς τεκμηριωμένες σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές και με συμβούλους ερευνητές επιστήμονες της Νέας Ελληνικής Ιστορίας. Το Έθνος πρέπει να θεωρεί εθνικό ότι είναι αληθές, έχει διακηρύξει ο εθνικός μας ποιητής Δ. Σολωμός. Ελπίζουμε ότι θα επικρατήσει υπευθυνότητα και σοβαρότητα.
Είναι καιρός να απομακρυνθεί η εντοιχισμένη μαρμάρινη πινακίδα, όπως το έχουμε προτείνει από το 2012, στο Ίδρυμα Ι. Καποδίστριας, του Δήμου Ναυπλιέων, διότι παραπληροφορεί, λόγω πλάνης, τους πολίτες και τους επισκέπτες.
Από την πλευρά μου θέλω να ευχαριστήσω θερμά τον λευκαδίτη ερευνητή Τριαντάφυλλο Σκλαβενίτη, συμπατριώτη του Π. Στεφανίτση για την καθοριστική του συμβολή στη δημοσίευση των Απομνημονευμάτων του Π. Στεφανίτση καθώς και τον επίτιμο προϊστάμενο των Γενικών Αρχείων του Ναυπλίου κ. Δημήτρη Γεωργόπουλο. Τέλος επισημαίνουμε ότι το Ίδρυμα Ι. Καποδίστριας του Δήμου Ναυπλίεων πρέπει να επιλυφθεί έγκαιρα και με υπευθυνότητα λόγω αρμοδιότητας για το θέμα.
* Ο Χρήστος Πιτερός είναι αρχαιολόγος, επίτιμος προϊστάμενος αρχαιολογικών χώρων, μνημείων και αρχαιογνωστικής έρευνας του ΥΠΠΟΑ και μέλος του ΔΣ του Ιδρύματος Ι. Καποδίστριας
