Συνέντευξη στον Γρηγόρη Χαλιακόπουλο στην ιστοσελίδα www.fractalart.gr
Με αφορμή την επέτειο έναρξης της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, αξίζει να αναφερθούμε σε μια εικαστική δημιουργία – έρευνα από την εικαστικό, αρχιτέκτονα και υποψήφια διδάκτορα Δήμητρα Μερμίγκη, με τίτλο: «Οστομάχιον Ναυπλίου».
Το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην έκθεση Επαναστατικά Παλίμψηστα που φιλοξενήθηκε στο Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα» του ΟΠΑΝ Δήμου Αθηναίων. Πρόκειται για μια πολυδιάστατη, συλλογική δημιουργία με συμμετέχοντες: τον συνθέτη – πολιτισμολόγο Φίλιππο Περιστέρη στη μουσική, τον ηθοποιό Λάμπρο Τσάγκα στην αφήγηση, και τις μαθήτριες Γιούλη και Μπέττυ Περιστέρη στην κατασκευή, εικαστική αναπαράσταση και βίντεο.
Η έκθεση Επαναστατικά Παλίμψηστα αποτελεί μέρος του ομώνυμου ερευνητικού έργου με συντονίστρια την Ευφροσύνη Τσακίρη και φορείς τη σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και τα Πανεπιστήμια: Δυτικής Αττικής (ΠΑΔΑ), Θεσσαλονίκης (ΠΘ), Κρήτης (ΠΚ), την υποστήριξη του ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. (Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας & Καινοτομίας) και εντάσσεται στο πλαίσιο της δράσης «Επιστήμη και Κοινωνία», «200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση».
Συναντήσαμε την Δήμητρα Μερμίγκη και μας μίλησε για όλο αυτό το πρωτότυπο εικαστικό εγχείρημα.
-Τι ακριβώς είναι το Οστομάχιον.
Το «Οστομάχιον» είναι γεωμετρικό – μαθηματικό πρόβλημα. Το «ΟΣΤΟ-ΜΑΧΙΟΝ ΝΑΥΠΛΙΟΥ» αναφέρεται στην πραγματεία «Οστομάχιον» που ανευρέθηκε σε παλίμψηστο του 10ου αιώνα, τον «Παλίμψηστο Κώδικα του Αρχιμήδη» (Codex C). Πρόκειται για τη μοναδική σωζόμενη πηγή με αποσπάσματα πραγματειών του αρχαίου μαθηματικού και γεωμέτρη. Το έργο παρακολουθεί τη γεωμετρία, την ιστορία και τους συμβολισμούς του. Αποτελείται από 14 πολύγωνα που στο σύνολό τους σχηματίζουν ένα τετράγωνο. Παραλλαγές συναντώνται σε παιχνίδια – γρίφους παγκοσμίως. Ο Αρχιμήδης διερεύνησε μεταξύ άλλων τον αριθμό των πιθανών συνδυασμών αυτών των 14 πολυγώνων ώστε να ορίζουν τετράγωνο. «ΟΣΤΟ – ΜΑΧΙΟΝ» στην ελληνική γλώσσα σημαίνει τη μάχη των οστών και κατά μία έννοια, τη μάχη του σώματος ως ισοδύναμη της δυνατής νοητικής σκέψης. Επομένως η «αρχιμήδεια δυναμική» αναδύει το βαθύ εννοιολογικό υπόστρωμα της γλώσσας υποδηλώνοντας τη διάνοια και τη δυναμική ενός λαού προορισμένου για επαναστατικές πράξεις.
-Η σύνδεση με το 1821; Πως προκύπτει;
Συγκυριακά η ανακάλυψη και η περιπετειώδης ιστορία του «Παλίμψηστου του Αρχιμήδη» συνδέεται με τον διαρκή αγώνα του ελληνικού κράτους για επαναπατρισμό απολεσθέντων θραυσμάτων της «γεωμετρημένης» πνευματικής – πολιτισμικής κληρονομιάς και μνήμης. Με αφορμή το «Οστομάχιον» επιχειρείται ανασύσταση του αστικού παλίμψηστου της πόλης του Ναυπλίου εντοπίζοντας και εστιάζοντας κυρίως στην επαναστατική του διάσταση. Το Ναύπλιον ως κυρίαρχος τόπος, (εκτός των άλλων αποτέλεσε την πρώτη πρωτεύουσα του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους), αποτέλεσε πυρήνα στρατηγικής και γεγονότων για την προεπαναστατική και μεταεπαναστατική Ελλάδα. Στη διαπλοκή του μύθου με το ιστορικό γεγονός, εκπροσωπεί, μεταξύ άλλων, το πολυμήχανο, ανήσυχο πνεύμα. Ο μυθικός Ναύπλιος και ο γιός του Παλαμήδης, ιδρυτές και άρχοντες της πόλης, εικάζεται ότι ήταν μεγάλοι εφευρέτες και εκτός των άλλων οι πρώτοι ναυπηγοί. Ιστορικά η σημαντική γεωπολιτική θέση του Ναυπλίου, από ξηράς και θάλασσας από την αρχαιότητα (τουλάχιστον), το μεσαίωνα, και ως την οθωμανική αυτοκρατορία, το κατέστησε ιστορικά σημαντικό κέντρο στρατηγικής και πρόσφορο πεδίο συγκρούσεων, ειδικότερα κατά τη διάρκεια του πολυετή απελευθερωτικού αγώνα. Μεταξύ άλλων η οικονομική- εμπορική σημαντικότητα της πόλης, συνέβαλε στην ποικιλία και στην πληθυσμιακή και πολιτισμική σύνθεση.
-Ο γεωμετρισμός στη συγκεκριμένη περίπτωση τι εκπροσωπεί και πως εξηγείται;
Το σχήμα του τετραγώνου εκπροσωπεί έναν ναυπλιακό «κόσμο» που συγκροτείται σε χάρτη ενώ τα πολύγωνα (τρίγωνα) εκπροσωπούν τα πιθανά θραύσματα, (διακόσμους), που ανασύρονται αποσπασματικά από διαφορετικούς κόσμους με επίκεντρο την επανάσταση. Χαράξεις, συμβολισμοί, τοπόσημα, (πύλες, «τα 5 αδέρφια» κ.α.), εντοπίζονται πολυμορφικά στα θραύσματα – τρίγωνα παρακολουθώντας την αυστηρή γεωμετρία πιθανών συνδυασμών που δυνητικά ορίζουν ένα νέο τετράγωνο ανασύστασης. Η πόλη (χάρτης – τετράγωνο) αποκαλύπτεται μετά από απόξεση του ανωστρώματος όπως ανάλογα συμβαίνει σε ένα κείμενο, χρώμα ή κτίριο ή οικισμό ή ιδέα, ή επανάσταση κοκ κάτω από ένα άλλο. Κάθε πιθανός συνδυασμός σε ένα τετράγωνο – κόσμο εκπροσωπεί μια διαφορετική αφηγηματική εκδοχή για ιστορικά, πολιτισμικά, πολιτικά κοινωνικά, ηρωικά κ.α. γεγονότα της επανάστασης. Αντίστοιχα, μουσικά και αφηγητικά θραύσματα συνδέονται με κάθε εικαστικό πολύγωνο.
-Επί παραδείγματι;
«Μεγάλες αφηγήσεις» και «μικρά αφηγήματα» της πόλης αναδύονται ακολουθώντας το διαλεκτικό σχήμα, αρχή και ιδέα της ελληνικής φιλοσοφίας. Στο σύνολο των τριγώνων αναδύονται αυτές οι επί μέρους εικαστικές αφηγήσεις όπως οι διασυνδέσεις με τις εθνοσυνελεύσεις, το υπεράνθρωπο εθνικό πρόγραμμα του Ιωάννη Καποδίστρια και η τραγική δολοφονία του, οι έριδες και οι μηχανορραφίες για την εγκαθίδρυση της βασιλείας, η υποδοχή του Βαυαρού ΄Οθωνα, η μεταεπαναστατική εξέγερση («Ναυπλιακά») εναντίον του, η πόλη των μελλοθάνατων – βαρυποινιτών αγωνιστών στην τριλογία Μπούρτζι, Παλαμήδι-Ακροναυπλία, Βουλευτικό (με μελανά σημεία όπως η φυλάκιση του Κολοκοτρώνη), η πρώτη θανατική εκτέλεση με γκιλοτίνα, οι σύγχρονες αμφιλεγόμενες τουριστικές και εξωραϊστικές επιστρώσεις, (Ξενοδοχείο «Ξενία» κάτω από τη γκρεμισμένη πλέον Ακροναυπλία), τα patterns των ηρώων, των τόπων, των κατασκευών και των γεγονότων της επανάστασης, (η σφαγή της Αρβανιτιάς, η Αιβαλιώτισσα Ψ(α)ωροκώσταινα), τα οθωμανικά, νεοκλασικά, παραδοσιακά και λαϊκά συστήματα, η βυζαντινή ναοδομία κ.α.
