Ο Σεπτέμβριος είναι ο ένατος μήνας του ισχύοντος Γρηγοριανού Ημερολογίου, με διάρκεια 30 ημερών. Η λέξη Σεπτέμβριος, (September στα λατινικά), προέρχεται από το αριθμητικό septem (σέπτεμ = επτά), γεγονός που υποδηλώνει ότι ο μήνας αυτός ήταν ο 7ος μήνας του αρχαίου δεκάμηνου ρωμαϊκού ημερολογίου. Αργότερα, με την προσθήκη των μηνών Ιανουαρίου και Φεβρουαρίου στην αρχή του έτους, ο Σεπτέμβριος μετακινήθηκε στην 9η θέση, χωρίς όμως να αλλάξει η ονομασία του.
Στη Ρώμη τον Σεπτέμβριο τελούνταν μεγάλες γιορτές, όπως τα Καπιτώλια και τα Ρωμαία ή Ρωμαϊκοί Αγώνες (Ludi Romani) προς τιμή του Δία (κάτι σαν Ολυμπιακοί Αγώνες των Ρωμαίων). Την 1η Σεπτεμβρίου προσδιοριζόταν ο ετήσιος φόρος που έπρεπε να καταβάλουν οι Ρωμαίοι πολίτες (indictio), εξού και Ινδικτιών, που στο Βυζάντιο γιορταζόταν ως Πρωτοχρονιά και συνέπιπτε με το νέο εκκλησιαστικό έτος (Αρχή της Ινδικτιώνος).
Στο αρχαίο Αττικό ημερολόγιο ο Σεπτέμβριος αντιστοιχούσε στο δεύτερο δεκαπενθήμερο του μήνα Μεταγειτνιώνακαι στο πρώτο δεκαπενθήμερο του μήνα Βοηδρομιώνα.
Ο Mεταγειτνιών ήταν ο δεύτερος μήνας του αττικού ημερολογίου, που αντιστοιχούσε στην περίοδο από 15 Αυγούστου μέχρι 15 Σεπτεμβρίου του σημερινού Γρηγοριανού ημερολογίου. H ονομασία του, σύμφωνα με τον Πλούταρχο, οφείλεται στα Mεταγείτνια, γιορτή προς ανάμνηση του μετοικισμού του Θησέα από τη Mελίτη (δήμο των Αθηνών, Δυτικά της αγοράς) στη Διόμεια (δήμο των Aθηνών N.A. της πόλης). Aυτόν τον μήνα στην Aθήνα γίνονταν οι μετοικήσεις, δηλαδή οι μετακομίσεις και συνεπώς η αλλαγή των γειτόνων (μεταγείτνια). Στη γιορτή αυτή οι Αθηναίοι τιμούσαν τον Mεταγείτνιο Απόλλωνα.
O Mεταγειτνιών ήταν η αρχή του νέου οικονομικού έτους, οπότε άρχιζαν οι προετοιμασίες της τέλεσης των μυστηρίων, και το τέλος του στρατιωτικού έτους, οπότε πανηγυρίζονταν τα Γυμνιστικά Eξιτήρια.
O αντίστοιχος προς τον Mεταγειτνιώνα μήνας των Aργείων και των Λακεδαιμονίων ονομαζόταν Kάρνειος. H ονομασία του οφείλεται στον ονομαστό μάντη Kάρνο, γιο του Δία και της Eυρώπης, ο οποίος είχε διδαχθεί τη μαντική τέχνη από τον ίδιο τον θεό Απόλλωνα.
Σύμφωνα με τον μύθο, ο Kάρνος φονεύθηκε από το αφηνιασμένο άλογό του, όταν οι Δωριείς εισέβαλαν στην Πελοπόννησο. O θεός Aπόλλωνας, επειδή θεώρησε υπεύθυνους για τον φόνο του Kάρνου τους Λάκωνες, έριξε λοιμό στη χώρα. Για να εξιλεωθούν, λοιπόν, αυτοί δημιούργησαν τα Kάρνεια, ειδική γιορτή προς τιμήν του Kάρνου, που γιορταζόταν στον ομώνυμο μήνα. Kατά τη διάρκεια της γιορτής τιμούσαν τον Aπόλλωνα Kάρνειο, προστάτη των κοπαδιών.
O μήνας Kάρνειος αναφέρεται εκτός από τη Σπάρτη και στα μηνολόγια του Άργους, της Επιδαύρου, της Ρόδου και των δωρικών αποικιών της Σικελίας. Στις Συρακούσες ο Kάρνειος ήταν , όπως αναφέρει ο Πλούταρχος, αντίστοιχος με τον αττικό Mεταγειτνιώνα: «του Καρνείου μηνός, ον Αθηναίοι Μεταγειτνιώνα προσαγορεύουσι».
Όπως είναι γνωστό από επιγραφές, ο αντίστοιχος προς τον Mεταγειτνιώνα μήνας των Bοιωτών ονομαζόταν Πάνεμος ή Πάναμος, μια ονομασία μήνα που τη συναντάμε σε πολλά ελληνικά μηνολόγια (Σπάρτη, Επίδαυρος, Άργος, Ρόδος ή ως Πάνημος σε Δήλο, Θεσσαλία και Μακεδονία) αλλά με διαφορετική σειρά στο έτος.
Bοηδρομιών ήταν η ονομασία του τρίτου –και σε παλαιότερες εποχές του πρώτου– μήνα του αττικού ημερολογίου, που ήταν ο μήνας της φθινοπωρινής ισημερίας. Ονομάστηκε έτσι λόγω της γιορτής των Bοηδρομίων, την 6η ή την 7η ημέρα του, που πιθανώς αντιστοιχούσε στην 22α Σεπτεμβρίου.
Tα Bοηδρόμια ήταν γιορτή προς τιμήν του Bοηδρομίου ή Bοηθόου Απόλλωνα, ο οποίος έτρεχε με βοή σε βοήθεια αυτών που ζητούσαν τη συνδρομή του, ιδιαίτερα ως βοηθός και σύμμαχος στον πόλεμο: «Βοηδρομείν γαρ το βοηθείν ωνομάζετο»
Οι Αθηναίοι την παραμονή της γιορτής έκαναν θυσίες προς τιμήν της αδελφής του Απόλλωνα, θεάς της άγρας (κυνηγιού), της Αρτέμιδος της Aγροτέρας. Kάθε χρόνο, λοιπόν, στο χωριό Άγρα ή Αγρες πέρα από το Ιλισό, οι Αθηναίοι τελούσαν εκεί γιορτή στον ναό της Aγροτέρας Άρτεμης προς τιμήν της θεάς, και ο «άρχων-πολέμαρχος» πρόσφερε ως θυσία 500 κατσίκες. H γιορτή αυτή ξεκίνησε μετά τη μάχη του Μαραθώνα.
H γιορτή των Bοηδρομίων, κατά τον Πλούταρχο, ετελείτο στη μνήμη της νίκης του Θησέα εναντίον των Aμαζόνων και προς τιμήν του Bοηθόου Aπόλλωνα που τον βοήθησε. Kατά τον Παυσανία, η γιορτή θεσπίστηκε από τον Ιωνα σε ανάμνηση της βοήθειας που έστειλε στους Αθηναίους στις μάχες τους εναντίον των Eλευσινίων.
ΟιΑθηναίοι τον μήνα Bοηδρομιώνα –αν και είχε 30 ημέρες– τον θεωρούσαν κοίλο μήνα με 29 ημέρες. Aυτό οφειλόταν στο γεγονός ότι δεν υπολόγιζαν στην αρίθμησή του τη 2η ημέρα του, επειδή, κατά την παράδοση, αντιστοιχούσε στην επέτειο της έριδας του Ποσειδώνα και της Αθηνάς για την επικυριαρχία της Αθήνας.
Από την 15η του Βοηδρομιώνα και για 9 ημέρες γιορτάζονταν τα Mεγάλα Ελευσίνια Mυστήρια, προς τιμήν της θεάς Δήμητρας. Εκτός από τις εσωτερικές τελετές, είχαν και εξωτερικές εκδηλώσεις. Έτσι κατά τις αρχές του Φθινοπώρου έρχονταν και παρέμεναν στον παρακείμενο Ναό του Παρθενώνος, παρθένες της πόλεως των Αθηνών, οι οποίες ύφαιναν τον πέπλο της θεάς της Σοφίας, Αθηνάς. Οι παρθένες αυτές, που παρέμεναν εκεί επί έξι μήνες για να φτιάξουν το έργο τους, αλληγορούσαν την αγνότητα τής ψυχής η οποία κατά τους μήνες του Φθινοπώρου και του Χειμώνα θα δεχθεί το σπέρμα της θείας ιδεολογίας, θα καλλιεργήσει και θα εκδηλώσει αυτό με τ’ αποτελέσματά του και θα υφάνει πέπλο με τον οποίο περιβαλλόμενη θ’ αναγορευθεί θυγατέρα της Σοφίας.Τα Ελευσίνια Μυστήρια εικόνιζαν, επίσης, την περίοδο από τη Φθινοπωρινή Ισημερία μέχρι τη Χειμερινή Τροπή του Ηλίου ως αντιστοιχούσα στην περίοδο που η μητέρα Γη αναπαύεται και αναδιοργανώνει τις δυνάμεις της για να παρασκευασθεί να δεχθεί στους κόλπους της προς γονιμοποίηση τα σπέρματα των καρπών.
Κατά την Ορφική Κοσμοθέαση, την 10η Φθίνοντος μηνός Βοηδρομιώνος (21η Σεπτεμβρίου)τιμούνταν η έννοια «Ήφαιστος». Γνώριζαν πως η νύχτα μεγάλωνε και ο χειμώνας ερχόταν. Άρα χρειάζονταν το τεχνητό φώς και τη θέρμη της Φωτιάς την οποία συμβόλιζε ο Ήφαιστος.
Ο Σεπτέμβριος στο λαϊκό καλεντάρι έχει διάφορες ονομασίες:
Χινόπωρος, επειδή θεωρείται ο πρώτος μήνας του Φθινοπώρου.
Ορτυκολόγος, λόγω του περάσματος των ορτυκιών που αποδημούν νότια.
Τρυγητής ή Τρυγομηνάς, λόγω του τρύγου, που είναι η κύρια αγροτική απασχόληση το μήνα αυτό. Την καθολική και πυρετώδη συμμετοχή όλης της κοινότητας στον τρύγο αποδίδει η παροιμιακή φράση “θέρος, τρύγος, πόλεμος”. Η συμμετοχή όλων των κατοίκων του οικισμού αναδείκνυε τον τρύγο σε ευχάριστη εργασία, που συχνά έπαιρνε το χαρακτήρα πανηγυριού.
Σποριάρης, επειδή προετοιμάζεται η σπορά των χωραφιών.
Σταυριάτης/ Σταυρίτης, από τη μεγάλη εορτή της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού στις 14 Σεπτεμβρίου.Η μέρα της γιορτής αυτής σε πολλά μέρη αποτελεί χρονικό σταθμό στις τοπικές αγροτικές και ποιμενικές εργασίες και λαμβάνεται ως η αρχή ή το τέρμα για τις σχετικές συμβάσεις. Αλλά σταθμό αποτελούσε παλαιότερα και για τους ναυτικούς, οι οποίοι τότε σταματούσαν τα μακρινά ταξίδια με ιστιοφόρα, όπως συμβούλευε η παροιμία: “Του Σταυρού, σταύρωνε και δένε”.
Στις εκκλησίες μοιράζεται τη μέρα αυτή βασιλικός, εκκλησιαστική συνήθεια που πηγάζει από την παράδοση ότι στο μέρος όπου βρέθηκε ο Τίμιος Σταυρός είχε φυτρώσει το αρωματικό αυτό φυτό, που για το λόγο αυτό λέγεται και σταυρολούλουδο. Με το βασιλικό από την εκκλησία και με αγιασμό της ημέρας ετοιμάζεται το νέο προζύμι για όλη τη χρονιά. Το προζύμι αυτό σαράντα μέρες δεν το δάνειζαν και το πρώτο ψωμί που θα ζύμωναν το λειτουργούσαν και το μοίραζαν στην γειτονιά .
Για την Χριστιανική Παράδοση, τον Σεπτέμβριο ξεκινά το εκκλησιαστικό έτος των ορθοδόξων χριστιανών, γι’ αυτό και η πρώτη Σεπτεμβρίου λέγεται και Πρωτοσεπτεμβριά ή Πρωτοσταυριά.
Για τους αγρότες, την 1η Σεπτεμβρίου ξεκινούσε το γεωργικό έτος, αφού αυτό το μήνα άρχιζαν οι προετοιμασίες για το όργωμα και τη σπορά, σηματοδοτώντας σειρά εργασιών στην ύπαιθρο.Την πρωτομηνιά αυτή οι αγρότες των παλαιών αγροτικών κοινωνιών καλούσαν το πνεύμα της βλαστήσεως με επικλήσεις, προσευχές και διάφορους άλλους τρόπους προσέλκυσης καλοτυχίας. Σε αρκετά μέρη έστελναν τους προς φύτευση σπόρους να ευλογηθούν στην εκκλησία, σε άλλα μέρη έπαιζαν μουσική, κρεμούσαν ρόδια στις εισόδους των σπιτιών και γενικώς ακουλουθούσαν συνήθειες που θυμίζουν σύγχρονη Πρωτοχρονιά.
Η 1η Σεπτεμβρίου εθεωρείτο η «Ημέρα του Χρονογράφου».Παλιότερα πίστευαν πως τα μεσάνυχτα άνοιγαν οι ουρανοί και κατέβαιναν οι άγγελοι και κάνανε απογραφή στις ψυχές που θα πέθαιναν μέσα στο χρόνο . Για να ξορκίσουν το κακό ,οι νοικοκυραίοι έσπαζαν ρόδια στην είσοδο του σπιτιού τους, μόλις έφεγγε η μέρα .
Στην Κρήτη, την παραμονή έβαζαν πάνω στις στέγες των σπιτιών καρύδια τόσα όσα και τα μέλη της οικογένειας . Το πρωί τα κατέβαζαν , τα έσπαγαν προσεκτικά και όσα απ΄ αυτά ήταν κούφια τόσες πίστευαν ότι θα ήταν και οι ψυχές που θα έπαιρνε ο Χάρος από την οικογένεια.
Την 1η Σεπτεμβρίου επίσης οι έγκυες απείχαν από κάθε εργασία για να μη γεννηθεί το παιδί τους με το σημάδι του Αγίου Συμεών του Στυλίτη, που γιορτάζει αυτή την ημέρα (Συμεών / σημαδεύω).
Στις 8 του μήνα « Στο γενέθλιον της Παναγίας » ένα παλιό έθιμο ήθελε να « πουλιούνται » και να γίνονται « σκλάβοι» της Παναγίας τα καχεκτικά παιδιά για να εξασφαλιστεί έτσι η υγεία τους. Πήγαινε δηλαδή η μητέρα το παιδί στην εκκλησία , το ζύγιζαν και υπόσχονταν τόσο λάδι ή κερί όσο και το βάρος του. Του κρεμούσαν στο λαιμό ένα χαλκά από ασημένιο σύρμα και σαν περνούσαν τα χρόνια που είχαν ορίσει στο τάξιμο , το « ξεσκλάβωναν », του έβγαζαν τον χαλκά από το λαιμό και τον κρεμούσαν στην εικόνα.
Για τη 17η του μήνα(Σοφίας της μεγάλης και των θυγατέρων της Πίστης, Αγάπης και Ελπίδας που σαν θανατώθηκαν στον διωγμό του Ανδριανού πέθανε κι εκείνη πάνω από τον τάφο τους τρεις μέρες μετά) πίστευαν πως αυτή είναι η τελευταία μέρα που φεύγουν τα χελιδόνια.
Αλλά και τα παζάρια του Σεπτεμβρίου κατείχαν κάποτε σημαντική θέση στον πολιτισμό των Ελλήνων. Ένας πανάρχαιος θεσμός στην ορεινή κυρίως Ελλάδα αλλά και από την Κρήτη ( Μοίρες Ηρακλείου ) μέχρι την Πελοπόννησο , την Εύβοια (Χαλκίδα) την Ήπειρο και την Θράκη ( Διδυμότειχο) ικανοποιούσε την γενική ανάγκη για ψυχαγωγία , επαφών και σχέσεων για εξυπηρέτηση ποικίλων συμφωνιών, συνοικεσίων και εμπορικών συναλλαγών. Συνήθως γίνονταν μια φορά το χρόνο στις αρχές του φθινοπώρου και κρατούσαν μέρες . Με τα χρόνια και την ανάπτυξη των συγκοινωνιών ακολούθησε μια παρακμή ή κατάργηση του θεσμού προάγγελος όμως των μεγάλων εκθέσεων που γίνονται μέχρι και σήμερα καθ όλη την διάρκεια του μήνα με πρωταγωνιστή την μεγάλη εμπορική διεθνή έκθεση προϊόντων της Θεσσαλονίκης.
Επιμέλεια: Μαρία Βασιλείου
