Εικόνα: Το Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου τo 1867
Γράφει ο Αντώνης Ξυπολιάς
Κατά την διαδικασία ψήφισης του άρθρου ΙΗ’, του πρώτου αρχαιολογικού Νόμου την 1η Μαϊου 1827, στην Γ’ Εθνική Συνέλευση Τροιζήνας, έγινε αναφορά για “διαθρυλούμενο θησαυρό” στο Ιερό του Ασκληπιού Επιδαύρου ο οποίος “συνίστατο σε διάφορα πράγματα και εις τούτοις και αγάλματα….”
Δεκατρείς μόλις μέρες μετά την υπογραφή της Συμφωνίας* κατάπαυσης του πολέμου της Απελευθέρωσης, ο Κυβερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας έδωσε εντολή για δοκιμή ανασκαφών στο Ιερό του Ασκληπιείου Επιδαύρου. Η υπ.αρ 6950 διαταγή όριζε “να δαπανηθώσιν ολίγα χρήματα δια ν’ανασκαφή ο τόπος, όπου ο θρυλούμενος θησαυρός”. Αλλά και η υπ.αρ.6951 της Γραμματείας της Επικρατείας επαναλάμβανε … “να δαπανηθώσιν ολίγα τινα χρήματα δια να γενή, η δοκιμή προς διάγνωσιν της υποθέσεως ταύτης”.
Με εντολή του Καποδίστρια υπεύθυνος των ανασκαφών στο Ιερό Επιδαύρου ορίσθηκε ο Αντώνης Τζούνης.. ’’ως γνωρίζοντα και τον τόπον αυτόν ‘‘ από τα γεγονότα του χειμώνα του 1828,που αφορούσαν την πρώτη προσπάθεια οργάνωσης του ελληνικού στρατού, στην περιοχή Λυγουριού, Επιδαύρου, Σοφικού.
Ο Αντώνης Τζούνης συνεργάστηκε με τον Νομάρχη Αργολίδος και Κορινθίας Κωνσταντίνο Ράδο την περίοδο 27 Σεπτεμβρίου έως 14 Οκτωβρίου, προγραμματίζοντας τις απαιτούμενες ενέργειες για την ανασκαφή στο Ιερό της Επιδαύρου.. Ορίσθηκε υπεύθυνος επιτροπή/ομάδα εργασίας από τους ‘’άξιους πιστούς και τίμιους’’ Αποστόλη Δήμα από τα Ιωάννινα, Ιωάννη Μπούκουρη από την Πάτρα, Πέτρο Μαρκέζη από την Υδρα, Θοδωρή Μπέριο. Και δύο Λυγουριάτες, τον επαρχιακό δημογέροντα Ναυπλίου Αναγνώστη Λιατόπουλο [Λιάτα] και τον αρχιτεχνίτη Θοδωρή Λάσιμο..
Ο Θοδωρής Λάσιμος είχε αναλάβει για λογαριασμό του Εθνικού Ταμείου το 1825, την επισκευή του πύργου του Ιζέτ μπέη στο Λυγουριό, και έκτοτε στα έγγραφά του αναφέρεται σαν κάτοικος του χωριού.
Δόθηκε εντολή από τον Γενεράλ Τρεζέλ να ασφαλισθεί με στρατιώτες ο Χώρος του Ιερού. Ο πρώτος φρούραρχος Ναυπλίου Ιταλός Β. Πίζα διέταξε τον λοχία Ιωάννη Αγγελόπουλο επικεφαλής στρατιωτικής δύναμης να πορευτεί την 14 Οκτωβρίου προς το Χώρο του Ιερού.
Την ίδια ημέρα μεταφέρθηκε το προσωπικό, τα απαιτούμενα εργαλεία εκσκαφής, υλικά, ξηλεία, κτλ. Η μεταφορά από το Ναύπλιο στο Ιερό, έγινε με τις άμαξες των Λυγουριατών Ιωάννη Θώδη, Αναστάσιου Λιάτα και Δημητρίου Λιάτα.
Ο Αντώνης Τζούνης αναχώρησε από το Ναύπλιο την επομένη 15 Οκτωβρίου το πρωϊ. Το μεσημέρι έφθασε στο Λυγουριό. Οι συνθήκες στο χωριό ήταν δύσκολες και οι κάτοικοι αντιμετώπιζαν έντονα προβλήματα ακόμη και σίτισης.
Επιστολές εκείνων των ημερών από χήρες και ορφανά, από δεκάδες οικογένειες του Λυγουριού, ζητούσαν ‘’δάνειο σιτάρι από τις κυβερνητικές αποθήκες’’, το οποίο στερούντο ακόμη και για την σπορά. Παρ’ όλες τις δυσκολίες οι ίδιοι οι κάτοικοι ανταποκρίθηκαν στις απαιτήσεις της επιτροπής και συνεργάσθηκαν σε ότι τους ζητήθηκε για την διακίνηση, διαμονή και διατροφή των φιλοξενουμένων υπευθύνων, εργατών και στρατιωτών.
Στο Ιερό οι προ διατεταγμένοι εργάτες υπό τις οδηγίες των Αναγνώστη Λιάτα, Θόδωρή Μπέριου και Θοδωρή Λάσιμου, ’’είχαν προετοιμάσει τον τόπο, κόπτοντας δένδρα ;μετακινώντας πολλές πέτρες…” και “κατασκευάζοντας ξύλινη καλύβα διαμονής κλπ”…
Το βράδυ διατάχθηκε νυκτερινή φύλαξη υπό την επιστασία του Θεοδωρή Μπερίου.
Ο υπεύθυνος του έργου Αντώνης Τζούνης περπάτησε στον Χώρο και περιέγραψε αναλυτικά τα λαμπρά οικοδομήματα της αρχαιότητας, που κείτονταν ερείπια. Αναφέρθηκε ιδιαίτερα στο θέατρο, όπου μέτρησε εξήντα σειρές πέτρινων καθισμάτων, στον ιππόδρομο, τους πέτρινους γλυπτούς υδραγωγούς, τις δύο δεξαμενές συλλογής νερού που απήχαν μεταξύ τους “τουφεκίου βολής’’..
Ο αριθμός των εργατών διπλασιάστηκε.
Έγιναν εκσκαφές “…ανασκάπτοντας , και αναγυρίζοντες υπερμεγέθεις πέτρας, εκ των θεμελίων διαφόρων οικοδομών…”
Δόθηκε ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε ένα κτιστό υπόγειο που είχε το μικρό τοπωνύμιο “βαγένι” ήδη διαρρηγμένος από τα χρόνια της Βενετοκρατίας’’.
Το υπόγειο αυτό το χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι της περιοχής αλλά και οι μοναχοί της Μονής Βαρσών, ως αποθήκη γεννημάτων από τον φόβο των διερχόμενων στρατιωτών. Τότε μεγάλη έκταση του αρχαιολογικού Χώρου ανήκε στην μονή Βαρσών Τρίπολης, τα οποία είχε αγοράσει το 1818 από τον Οθωμανό Εμίραλη γιό του Κρητικού Εμήρ Αγά Σελαϊδή…
Οι ανασκαφές στον Χώρο του Ιερού δεν είχαν μεγάλη χρονική διάρκεια. Οι υπεύθυνοι τηρώντας τις εντολές του Κυβερνήτη αποφάσισαν την διακοπή των ανασκαφικών εργασιών, λόγω των συνθηκών του Εθνικού Ταμείου.
Ο Αντώνης Τζούνης υπέβαλε λεπτομερή ημερολόγιο εργασιών και εξόδων στον Κυβερνήτη Καποδίστρια. Στο ημερολόγιο φαίνεται ότι οι εργασίες έγιναν με έντονα βροχερό καιρό, ιδιαίτερα την Πέμπτη 16 Οκτωβρίου 1829.
Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ…
Από τότε πέρασε μισός αιώνας, για να γίνουν οι ανασκαφές στο Ιερό του Ασκληπιείου από την Αρχαιολογική Εταιρία Αθηνών. Καταλυτικά συνετέλεσε σε αυτό η παραίτηση από κάθε δικαίωμα των κατοίκων του Λυγουριού από τα ιδιόκτητα κτήματά τους στον Χώρο και η δωρεάν παραχώρησή τους στην Αρχαιολογική Εταιρεία, με σκοπό την εκτέλεση των αρχαιολογικών ανασκαφών.
Η συνεργασία των υπεύθυνων της Αρχαιολογικής Εταιρίας και της τοπικής κοινωνίας του Λυγουριού είχε αναπτυχθεί ήδη από το 1861, όταν ο φτωχός τοπικός Δήμος αναφέρεται στον κατάλογο συνδρομητών “υπέρ της εταιρίας”, και συνεχίσθηκε και τα επόμενα χρόνια
Σε μια από τις επιστολές του υπευθύνου της εταιρίας δικηγόρου Ιωάννη Κονδάκη προς τον τότε δήμαρχο Λυγουριού Αναστάσιο Γ.Λιατόπουλο [Λιάτα] σημείωνε:
“…σας συμβουλεύω να χαρίσετε ανεπιφυλάκτως και άνευ όρων τα κτήματα ταύτα εις την έταιρίαν. Τούτο θα συντελέση μεγάλως είς την έναρξιν των έργασιών και θα προσδώση μεγάλην τιμήν είς τον Δήμον και ίδίως ύμίν ότι θα δώσει και αφορμήν και διά μόνιμους εργάτας του καλού αυτού έργου…” Και κατέληγε:“Άμα τα συμβόλαια ταύτα υποβληθούν τη΄ εταιρία ,διαβεβαιώ ύμάς ότι διορισθήσονται φύλακες των αύτόθι αρχαιοτήτων παρ’ ύμάς υποδεικνυόμενοι…..’’
Η πρόταση της αρχαιολογικής εταιρίας για δωρεάν και ‘’ανευ όρων’’ παραχώρησης των κτημάτων, απασχόλησε έντονα την τοπική κοινωνία των 40 οικογενειών του χωριού.
Οι κάτοικοι του Λυγουριού είχαν αποκτήσει και τα κτήματα της μονής Βαρσών, περίπου 130 στρεμμάτων, πληρώνοντας υπερβολικά ποσά για την εποχή εκείνη.
Έγγραφα που σώζονται στα Αρχεία του Κράτους περιγράφουν αναλυτικά τις δημοπρατήσεις δεκατριών τεμαχίων άδενδρης γης της ιδιοκτησίας της Μονής Βασρών στις θέσεις του Ιερού: Καταλύματα, βαγένι, παλαιόπυργο, πηγάδι Λήσσης, μοναχόπυργο, κλπ.
Στις δημοτικές εκλογές της 8 Απριλίου 1879, που ακολούθησαν εκλέχτηκε νέος δήμαρχος Λυγουριού ο Γεώργιος Ι. Σανιάς. Το νέο Δημοτικό Συμβούλιο των Γ.Χ.Δουράνου, Γ.Κ.Καλούδη, Αλκ.Λ.Ιωάννου, Νικ.Λιακόπουλου και Αθ.Α..Παπαθανασίου που συστάθηκε την 9 Μαϊου 1879, παρουσία των ιδιοκτητών και του εκπροσώπου της αρχαιολογικής εταιρίας, αποφάνθηκε θετικά στην εισήγηση του Δημάρχου Γ.Ι.Σανιά για την δωρεάν παραχώρηση των κτημάτων στο Χώρο του Ιερού Ασκληπιού στην Αρχαιολογική Εταιρία Αθηνών, από τους Λυγουριάτες.
Την 6 Αυγούστου του ιδίου έτους υπογράφει το υπ.αρ. 250 του συμβολαιογράφου Επιδαύρου, ειρηνοδίκου Ν.Διονυσιάδου το σχετικό συμβόλαιο δωρεάν παραχώρησης των κτημάτων, από τους 35 ιδιοκτήτες στον Χώρο,κατοίκους του Λυγουριού στην Αρχαιολογική Εταιρία Αθηνών.
Στο Συμβόλαιο οι ίδιοι καταγράφουν και την ευχή, όπως η Αρχαιολογική εταιρία “ενεργήση τον καθαρισμό του εκείσε αμφιθεάτρου, όπερ απειλείται απο πυρκαϊάν ένεκα των αναπτυχθέντων θάμνων, εξ ών οι βαθμίδες αυτού εισίν αφανείς”.
Στα Αρχεία της Αρχαιολογικής Εταιρίας Αθηνών το 1879, επίσης αναφέρεται:
“Και εις το παρά την Επίδαυρον ιερόν του Ασκληπιού, όπου σώζεται τέλειον σχεδόν το θέατρον και μέγα πλήθος ερειπίων αρχαίων οικοδομών, απεφάσισε προ πολλού η εταιρία να εκτελέση ανασκαφάς , αρχομένη από της καθάρσεως του θεάτρου, πού το κοίλον καλύπτεται υπό θάμνων και δένδρων….
Εσχάτως οι πλησίον οικούντες κάτοικοι του Λιγουρίου, ιδιοκτήται των επί του Ιερού αγρών, συνελθόντες επιμελεία του καλού δημάρχου Λήσσης [Λιγουρίου] και του αρχαιοφίλου Ιωάννου Κονδάκη συνέταξαν συμβόλαιον, ού συγχωρούσιν εις την αρχαιολογικήν εταιρίαν να ενεργήση ανασκαφάς επί των αγρών των, παραιτούμενοι και των δικαιωμάτων ά παρέχει αυτοίς ο των αρχαιοτήτων νόμος.
Το συμβούλιον της εταιρίας ευχαρίστως αποδεχθέν την πρότασιν ,μελετά να ενεργήση προσεχώς και έν τω ιερώ τούτω ανασκαφάς, αφ’ ών ελπίζει ούκ όλίγα να έλθωσιν εις φώς αρχαία…..’’
Οι ανασκαφές ξεκίνησαν δυο χρόνια μετά, υπό τον αρχαιολόγο Παναγή Καββαδία.
*Σημείωση: Την 14 Σεπτεμβρίου 1829 από την Πέτρα ,οι Οσμάν Αγάς Ουτσιάκαγα επικεφαλή των τουρκικών δυνάμεων Αττικής και ο Ασλάν Μουχουρδάρης σε επιστολή τους γραμμένη στα Ελληνικά προς τον Στρατάρχη της Ανατ.Ελλάδος, αποδέχονται τους όρους του, περί της προτεινόμενης Συνθήκης ειρήνης.
**ΠΗΓΕΣ: 1/Γενικά Αρχεία του Κράτους Φ.Γεν. Γραμματείας περιόδου Καποδίστρια 2/Αρχεία Αρχαιολογικής εταιρίας Αθηνών
