Το δημοτικό τραγούδι για τη νίκη των Ελλήνων στα Δερβενάκια (γράφει ο Χρ. Πιτερός)

«Φύσα μαϊστρο δροσερέ κι’ αέρα του πελάγου
να πας τα χαιρετίσματα στου Δράμαλη τη μάννα»

του Χρήστου Πιτερού*

Η νίκη των Ελλήνων κατά των Τούρκων στα Δερβενάκια στις 26 Ιουλίου 1822, κατά το δεύτερο κρίσιμο χρόνο της Ελληνικής Επανάστασης, υπήρξε καθοριστικής σημασίας για την εδραίωση της Ελληνικής Επανάστασης και Ανεξαρτησίας. Η συντριπτική καταστροφή των Τούρκων και του Δράμαλη στα στενά των Δερβενακίων, τις Θερμοπύλες του Νεώτερου Ελληνισμού, που ήταν αποτέλεσμα της στρατιωτικής μεγαλοφυίας του Θ. Κολοκοτρώνη, του Νικηταρά αλλά και των ικανότατων καπεταναίων και των ατρόμητων πολεμιστών στέριωσε την Ελληνική Επανάσταση και την οριστική επικράτηση των Ελλήνων στην Πελοπόννησο.

Μέσα στο 1822 η θριαμβευτική νίκη στα Δερβενάκια και η κατάληψη του Ναυπλίου μετά από πέντε μήνες στις 30 Νοεμβρίου 1822, είχαν ως αποτέλεσμα την αναγνώριση της Ελληνικής Επανάστασης και οι Έλληνες απέκτησαν στέρεα ερείσματα για την οριστική κατάκτηση της Ελευθερίας.

Τον θρίαμβο των Ελλήνων στα Δερβενάκια αφηγείται το ιστορικό δημοτικό τραγούδι, όπως διαμορφώθηκε στην οριστική του μορφή μέσα από δημοτική, προφορική παράδοση. Το τραγούδι αυτό περιγράφει τον ελληνικό θρίαμβο με ποιητικά μοτίβα της νεοελληνικής δημοτικής ποίησης, που έχουν βαθύτερες ποιητικές καταβολές:

«Φύσα μαϊστρο δροσερέ κι’ αέρα του πελάγου
να πας τα χαιρετίσματα στου Δράμαλη τη μάννα,
της Ρούμελης οι μπέηδες του Δράμαλη οι αγάδες
στα Δερβενάκια κείτονται στο χώμα ξαπλωμένοι.
Στρώμα ΄χουν τη μαύρη γης προσκέφαλο λιθάρια
και για πανωσκέπασμα του φεγγαριού τη λάμψη,
κι’ ένα πουλάκι πέρασε και το συχνορωτούνε.
-Πουλί πώς πάει ο πόλεμος το κλέφτικο ντουφέκι;
-Μπροστά πάει ο Νικηταράς, πίσω ο Κολοκοτρώνης
και παραπίσω οι Έλληνες με τα σπαθιά στα χέρια.
Κλαίνε τ’ αχούρια γι’ άλογα και τα τζαμιά για Τούρκους
κλαίει και μια χανούμισα για το μοναχογιό της».

Η δημοτική ποίηση αποτελεί μία ποιητική συνέχεια του Ελληνισμού, που έχει την αφετηρία της ήδη από την εποχή του Ομήρου και παλαιότερα, συνεχίστηκε με την αρχαϊκή λυρική ποίηση, την αρχαία ελληνική τραγωδία και την κωμωδία, την ελληνιστική, ρωμαϊκή και τη βυζαντινή ποίηση και φθάνει ως την εποχή μας. Άλλωστε δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι τα δημοτικά ποιήματα, ως γνωστόν, ονομάζονται τραγούδια.

Η ελληνική λέξη τραγούδι – ια κατάγεται κατ’ ευθείαν και είναι παράγωγο από την αρχαία ελληνική τραγωδία. Την καθοριστική σημασία, έννοια της λέξης τραγούδι κανείς καθηγητής δεν μας την επισήμανε στη Μέση Εκπαίδευση. Σ’ αυτό σίγουρα έπαιξε ρόλο και ο άκρατος καθαρευουσιανισμός, που ταλαιπώρησε το νεώτερο Ελληνισμό μετά την απελευθέρωση.

Κατά την ελληνιστική και τη ρωμαϊκή εποχή, ως γνωστόν, η αρχαία ελληνική τραγωδία διδασκόταν στα αρχαία θέατρα. Ωστόσο κατά την μακροχρόνια αυτή περίοδο συχνά δεν παίζονταν, κυρίως για οικονομικούς λόγους, ολόκληρες οι αρχαίες τραγωδίες, αλλά απαγγέλονταν συχνά αποσπασματικά, δηλαδή ορισμένα τμήματα των τραγωδιών, ιδιαίτερα στα σχολεία, κατά τη διδασκαλία των μαθητών. Τα μικρά απαγγελόμενα ποιητικά κείμενα της τραγωδίας ονομάζονταν «τραγώδια» (τραγώδιον – ια), δηλαδή μικρά ποιητικά αποσπάσματα των τραγωδιών. Από τη λέξη λοιπόν τραγώδιον – ι προέκυψε η ελληνική λέξη τραγούδι, που δεν είναι τίποτε άλλο παρά η ηχητική προφορά της λέξης τραγώδι, στην οποία, ως γνωστόν, το φωνήεν ω προφερόταν προσωδιακά ως μακρόσυρτο όου, το οποίο στη συνέχεια με την επικράτηση του δυναμικού τόνου στη τονιζόμενη συλλαβή προφερόταν ως ου. Με αποτέλεσμα από τη λέξη τραγώδι να προκύψει φυσιολογικά η νεοελληνική γνωστή σε μας λέξη τραγούδι και το ρήμα τραγουδώ.

Είναι αξιοσημείωτο ότι και σήμερα στην ποντιακή διάλεκτο απαντάται το ρήμα τραγωδώ αντί του τραγουδώ. «Σαράντα χρόνια τραγωδείς στης ράτσας το αλώνι». Το τραγούδι λοιπόν αποτελεί αδιάσπαστη ποιητική συνέχεια των αποσπασματικά απαγγελόμενωντραγωδίων, των τραγουδιών. Είναι αξιοσημείωτο ότι η δημοτική ποίηση έχει αφομοιώσει μέσα από την προφορική παράδοση, ποιητικά μοτίβα της αρχαίας ελληνικής ποίησης, τα οποία είναι αυτονόητα και νεοελληνικά μοτίβα, ανεξάρτητα το αν οι νεώτεροι Έλληνες κατά την Τουρκοκρατία, ως αγράμματοι οι περισσότεροι, δεν γνώριζαν, ούτε είχαν παρακολουθήσει αρχαία ελληνική τραγωδία.

Το παραπάνω ιστορικό δημοτικό τραγούδι για τη νίκη στα Δερβενάκια χρησιμοποιεί αρχαία ελληνικά μοτίβα, μέσω της διαχρονικής αφομοίωσης από τη δημοτική ποίηση. Όπως ο άγγελος (αγγελιοφόρος) στην αρχαία τραγωδία μπαίνει στη σκηνή και αναγγέλει τα συμβάντα ενός τραγικού γεγονότος για τη συνέχεια της πλοκής του θεατρικού έργου και στο δημοτικό ποίημα που αφηγείται την καταστροφή των Τούρκων στα Δερβενάκια αναγγέλεται η καταστροφή των Τούρκων στη μάνα του σερασκέρη των Τούρκων Δράμαλη.

Η δημοτική ποίηση χρησιμοποιεί τα στοιχεία της φύσης ως αγγελιοφόρο, τον αέρα και το δροσερό μαϊστρο. Ουσιαστικά στο δημοτικό αυτό τραγούδι χρησιμοποιείται ανάλογο μοτίβο, όπως και στην τραγωδία του Αισχύλου «Πέρσες», που έχει ως θέμα τη νίκη των Ελλήνων κατά των Περσών στη ναυμαχία της Σαλαμίνας, όπου η σκηνή διαδραματίζεται στα βασιλικά ανάκτορα των Περσών, ενώπιον της μάνας του Ξέρξη, Άτοσσας, η οποία ανησυχεί για την εκστρατεία του γιού της στη μακρινή Ελλάδα, διότι είδε ένα άσχημο όνειρο. Στην κρίσιμη και καίρια αυτή στιγμή της τραγωδίας εμφανίζεται ο Άγγελος της τραγωδίας, ένας Πέρσης που είχε λάβει μέρος στην εκστρατεία κατά της Ελλάδος και αναγγέλει τα τραγικά συμβάντα της καταστροφής των Περσών στη Σαλαμίνα και ακολουθεί ένας θρήνος για την καταστροφή.

Το αρχαίο ελληνικό μοτίβο της τραγωδίας αλλά και στη δημοτική ποίηση που απαγγέλεται η τραγική, κακή είδηση στη μητέρα του νικηθέντος είναι ένα διαχρονικό μοτίβο της ποιητικής τέχνης. Διότι κανένας άλλος δεν λυπάται περισσότερο από τη μάνα εκείνου που τον έχει πλήξει η συμφορά.

Το δημοτικό τραγούδι στα Δερβενάκια δεν είναι τίποτε άλλο παρά μία αναγγελία της καταστροφής στη μάνα και τα αγαπημένα πρόσωπα του ηττημένου. Το τραγούδι των Δερβενακίων με έξοχα μοτίβα, του μαϊστρου ως αγγελιοφόρου αλλά και του φεγγαριού τη λάμψη για πανωσκέπασμα των νεκρών Τούρκων. Επίσης η συνομιλία των ηττημένων νεκρών Τούρκων με το αξεπέραστο μοτίβο του πουλιού, γνωστό ήδη από τα ομηρικά χρόνια, μεταφέρει το σκηνικό σε άλλη ποιητική διάσταση, που διατρανώνει τη νίκη των Ελλήνων με τους πρωτεργάτες, το Νικηταρά, τον Κολοκοτρώνη και τους Έλληνες με τα σπαθιά στα χέρια.

Στη δημοτική ποίηση περιγράφεται το γεγονός χωρίς όμως μίζερες, κατώτερες, εκδικητικές εμπάθειες. Η τέχνη παρουσιάζει τα γεγονότα σε μία ανώτερη σφαίρα συμβάντων. Είναι αξιοσημείωτο στη συγκεκριμένη περίπτωση να γίνει μία συγκριτική διαχρονική προσέγγιση.

Το 480 π.Χ. έγινε η Ναυμαχία της Σαλαμίνας, με τη νίκη των Ελλήνων κατά των Περσών, ένα κορυφαίο γεγονός της Ελληνικής και Ευρωπαϊκής Ιστορίας. Το 1821 μετά από 2300 χρόνια σε μία άλλη καθοριστικής σημασίας μάχη και νίκη κατά την ελληνική Επανάσταση, αποδίδεται στη δημοτική νεοελληνική ποίηση με ανάλογα ποιητικά μοτίβα.

Πρόκειται για ένα μοναδικό φαινόμενο της ιστορίας, που φανερώνει την αδιάσπαστη συνέχεια του διαχρονικού Ελληνισμού, που πορεύεται μέσα στον ιστορικό χρόνο με την ελληνική γλώσσα να εξελίσσεται, που αποτελεί την ακένωτη πνευματική του πατρίδα.

Η πρώτη έκδοση των δημοτικών τραγουδιών το 1824–25 στο Παρίσι από τον Γάλλο Cl. Fauriel (Κλ. Φωριέλ), που μεταφράστηκαν και στις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες δημιούργησαν βαθειά εντύπωση στους Ευρωπαίους, που γνώρισαν τους Νεοέλληνες μέσα από τη δημοτική ποίηση, και δημιούργησαν στην Ευρώπη το μεγάλο ρεύμα του Φιλελληνισμού.

Ο μαρμάρινος ανδριάντας του Κολοκοτρώνη στα Δερβενάκια

Στον ιστορικό χώρο του πεδίου της κύριας μάχης των Δερβενακίων, στον Άγιο Σώστη, έχει στηθεί σε εξέχουσα θέση ο μαρμάρινος ανδριάντας του αρχιστράτηγου Θεόδωρου Κολοκοτρώνη που αποθεώνει το Γέρο του Μοριά.

Η ανέγερση του μνημείου έγινε κατά τον εορτασμό της εκατονταετίας του Ανεξάρτητου Ελληνικού Κράτους, έργο του γλύπτη Γ. Δημητριάδη που εγκαινιάσθηκε στις 26 Ιουλίου 1938. Το μνημείο είναι εμπνευσμένο από τη μάχη των Δερβενακίων.

Ο Θ. Κολοκοτρώνης εικονίζεται ψηλά πάνω σε μαρμάρινη υπερυψωμένη βάση, όπως το 1821 ως αρχιστράτηγος στην κορυφή του λόφου του Αγριλόβουνου, στα Δερβενάκια με αετίσιο βλέμμα κατοπτεύει το πεδίο της μάχης. Με το δεξιό του χέρι έχει πιάσει την μπιστόλα από το σελάχι του έτοιμος να την τραβήξει γιανα ρίξει την πρώτη μπιστολιά και να δώσει το σύνθημα της έναρξης της ιστορικής μάχης των Δερβενακίων.

Στο κάτω ορθογώνιο μαρμάρινο τμήμα της βάσης του ανδριάντα στις τέσσερις πλευρές έχουν σκαλιστεί τέσσερα ανάγλυφα δάφνινα στεφάνια μέσα στα οποία αναγράφονται οι τέσσερις νίκες και τα κατορθώματα του Γέρου του Μοριά: Βαλτέτσι, Δερβενάκια, Γράνα Τριπολιτσά, Σαραβάλι Πάτρα.

Ένα από τα τέσσερα ανάγλυφα δάφνινα στεφάνια, πάνω από το φρεσκοβαμμένο (!) βάθρο του ανδριάντα

Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 αποτελεί ανεξίτηλο και καθοριστικό ιστορικό γεγονός του Νεώτερου Ελληνισμού, διότι ως Έθνος κερδίσαμε το πολυπόθητο αγαθό της Ελευθερίας. Το 1821 αποτελεί το ιστορικό θεμέλιο της ύπαρξής μας ως Έθνους.

* Ο Χρήστος Πιτερός είναι επίτιμος προϊστάμενος αρχαιολογικών χώρων, μνημείων και αρχαιολογικής έρευνας.

spot_img
spot_img
spot_img
spot_img
spot_img
spot_img
spot_img
spot_img
spot_img
spot_img
spot_img
spot_img
spot_img

Διαβάστε ακόμη

Ο … “πρωταθλητής” Ελλάδος στα χρέη Δήμος Ναυπλιέων αποφάσισε να πάρει δάνειο

Δήμος Ναυπλιέων παίρνει δάνειο Τη λήψη δανείου από Τράπεζες ή από το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων ώστε να ισοσκελιστεί και να καταρτιστεί ο Προύπολογισμός του...

Συλλήψεις στο Άργος για 1.000 λαθραία πακέτα με τσιγάρα

Συλλήψεις στο Άργος για 1.000 λαθραία πακέτα με τσιγάρα Συνελήφθησαν το απόγευμα της Τετάρτης 27/3 στο Άργος, από αστυνομικούς του Τμήματος Ασφάλειας Άργους-Μυκηνών, 41χρονος αλλοδαπός...

Η παρουσίαση του βιβλίου του Γιάννη Μανιάτη στο Άργος

παρουσίαση βιβλίου Γιάννη Μανιάτη στο Άργος Στην κατάμεστη αίθουσα του συλλόγου Αργείων «Ο Δαναός» στο Άργος, έγινε το βράδυ της Τετάρτης 27 Μαρτίου η παρουσίαση...

Ο … “πρωταθλητής” Ελλάδος στα χρέη Δήμος Ναυπλιέων αποφάσισε να πάρει δάνειο

Δήμος Ναυπλιέων παίρνει δάνειο Τη λήψη δανείου από Τράπεζες ή από το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων ώστε να ισοσκελιστεί και να καταρτιστεί ο Προύπολογισμός του...

Συλλήψεις στο Άργος για 1.000 λαθραία πακέτα με τσιγάρα

Συλλήψεις στο Άργος για 1.000 λαθραία πακέτα με τσιγάρα Συνελήφθησαν το απόγευμα της Τετάρτης 27/3 στο Άργος, από αστυνομικούς του Τμήματος Ασφάλειας Άργους-Μυκηνών, 41χρονος αλλοδαπός...

Η παρουσίαση του βιβλίου του Γιάννη Μανιάτη στο Άργος

παρουσίαση βιβλίου Γιάννη Μανιάτη στο Άργος Στην κατάμεστη αίθουσα του συλλόγου Αργείων «Ο Δαναός» στο Άργος, έγινε το βράδυ της Τετάρτης 27 Μαρτίου η παρουσίαση...

Παρακολούθηση μαθημάτων από πολίτες στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών Ναυπλίου (το πρόγραμμα)

Στο πλαίσιο της εξωστρέφειας του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου με έδρα το Ναύπλιο και της διασύνδεσης του με την τοπική κοινωνία συνεχίζεται...

Παρακολούθηση μαθημάτων από πολίτες στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών Ναυπλίου (το πρόγραμμα)

Στο πλαίσιο της εξωστρέφειας του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου με έδρα το Ναύπλιο και της διασύνδεσης του με την τοπική κοινωνία συνεχίζεται...

Γραπτός διαγωνισμός για 4 υποτροφίες τριετούς διάρκειας στο “Νέο Σχολείο”

Το ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ, υποστηρίζοντας ενεργά την ιδέα της αριστείας, προσφέρει μετά από γραπτό διαγωνισμό 4 υποτροφίες τριετούς διάρκειας σε μαθητές και μαθήτριες που αρίστευσαν,...

Ζητούνται άτομα για εργασία σε συνεργείο καθαρισμού σε δημόσια υπηρεσία στην Αργολίδα

Ζητούνται άτομα για εργασία σε συνεργείο καθαρισμού, για μερική απασχόληση σε δημόσια υπηρεσία στην Αργολίδα. Με διετή σύμβαση εργασίας και ωράριο μετά τις 15:00. Δίδονται...

Πρόσφατα θέματα

Πρόσφατα θέματα

34 Αμερικανοί μουσικοί επί σκηνής σε συναυλία στο Ναύπλιο

Το Ωδείο Ναυπλίου της Αγγελικής Μαυρούλη σας προσκαλεί το...

Εντατικές εργασίες από την Π.Ε. Αργολίδας για την αναβάθμιση του κόμβου Λυγουριού

Συνεχίζονται εντατικά από την Περιφερειακή Ενότητα Αργολίδας οι εργασίες...

Ζητείται υπάλληλος υποδοχής ξενοδοχείου στο Τολό

Ζητείται άτομο για θέση υπαλλήλου υποδοχής σε ξενοδοχείο στο...

Η συνάντηση του περιφερειάρχη Πελοποννήσου Δημήτρη Πτωχού με δημοσιογράφους

Η συνάντηση του Δημήτρη Πτωχού με δημοσιογράφους Ο Περιφερειάρχης Πελοποννήσου,...

Ο … “πρωταθλητής” Ελλάδος στα χρέη Δήμος Ναυπλιέων αποφάσισε να πάρει δάνειο

Δήμος Ναυπλιέων παίρνει δάνειο Τη λήψη δανείου από Τράπεζες ή...

Ε.Π.Σ.Αργολίδας: Υπερψηφίστηκε ομόφωνα ο Διοικητικός και Οικονομικός Απολογισμός

Ε.Π.Σ.Αργολίδας: Υπερψηφίστηκε ο Aπολογισμός Πραγματοποιήθηκε η Τακτική Γενική Συνέλευση της...

Εταιρεία απεντομώσεων στο Άργος ζητά υπάλληλο για στελέχωση συνεργείου

Εταιρεία απεντομώσεων στο Άργος ζητά υπάλληλο για στελέχωση συνεργείου...