«Τα αγάλματα είναι στο Μουσείο» Γ. Σεφέρης
Η δημοτική αρχή Άργους–Μυκηνών και ο δήμαρχος κ. Δ. Καμπόσος το 2021, κατά τη διακοσιοστή επέτειο της Ελληνικής Επανάσταση του ΄21, όταν οι επαναστατημένοι Νεοέλληνες κέρδισαν την Ελευθερίας τους με το σπαθί τους, έχουν στραμμένη την προσοχή τους στο Αρχαίο Άργος.
Το ιδιαίτερο αυτό ενδιαφέρον του κ. Δημάρχου είναι αρκετά παλαιό όταν, πριν από οκτώ χρόνια περίπου κατά τη σύνταξη της μελέτης νέας ανάπλασης της ιστορικής νεοκλασικής πλατείας του Άργους, είχε δηλώσει ότι θα τοποθετηθούν στην πλατεία της Νεοκλασικής Αγοράς αρκετά αρχαία αγάλματα και μεταξύ αυτών και τα δύο χάλκινα αγάλματα του Ριάτσε, δηλαδή της αρχαίας πόλης του Ρηγίου της Νότιας Ιταλίας, διότι κατά μία άποψη κατάγονταν από το αρχαίο Άργος.
Την εποχή εκείνη ως αρχαιολόγος, δημόσιος λειτουργός και επίτιμος προϊστάμενος των Αρχαιολογικών Χώρων, Μνημείων και Αρχαιογνωστικής έρευνας και αναπληρωτής διευθυντής της Δ΄ ΕΠΚΑ, υποβάλαμε γραπτή, τεκμηριωμένη πρόταση προς τη δημοτική αρχή του Άργους, λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη την αρχαία ιστορία και την πρωτοπόρα Σχολή Πλαστικής του Άργους, με τον Αγελάδα και τον Πολύκλειτο και προτείναμε μεταξύ άλλων, στο Άργος να στηθούν δύο χάλκινα αγάλματα.
Το πρώτο ήταν ο Δορυφόρος του Πολυκλείτου, γνωστός και ως Κανόνας, που αποτελεί το πρότυπο παράδειγμα για την κατασκευή των αρχαίων αγαλμάτων αλλά και της νεώτερης τέχνης, εμπνευσμένο από τη Φύση. Ως γνωστόν, για τον ξακουστό Δορυφόρο, που απαντάται επίσης και ως όνομα! στα ρωμαϊκά χρόνια, δυστυχώς δεν έχει βρεθεί στην πατρίδα μας ένα ακέραιο αντίγραφο, ούτε και στη γενέτειρα πόλη του Άργους.
Προτείναμε λοιπόν το χάλκινο αντίγραφο του Δορυφόρου για το Άργος να γίνει από το καλύτερο σωζόμενο μαρμάρινο αντίγραφο του Μουσείου της Νάπολης της Ιταλίας, που βρέθηκε το 1797 στην αρχαία Πομπηία.
Το άγαλμα αυτό αναγνωρίστηκε ως ο Δορυφόρος του Πολυκλείτου πολλά χρόνια αργότερα, το 1863, από τον πρωτοπόρο Γερμανό αρχαιολόγο Carl Friedrichs (Κάρολος Φρίντριχς), ο οποίος δημοσίευσε και απεικόνισε για πρώτη φορά το άγαλμα με ένα σχέδιο – ιχνογράφημα με μολύβι. Έτσι λοιπόν με την πρότασή μας αυτή ο Δορυφόρος συμπεριλήφθηκε στις επιλογές των αρχαίων αγαλμάτων για το Άργος, από τον κ. Δήμαρχο.
Το δεύτερο χάλκινο άγαλμα, ιδιαίτερης ιστορικής, συμβολικής και παιδευτικής σημασίας, που προτείναμε να στηθεί στην πόλη, ήταν να κατασκευασθεί ένα μοντέρνο χάλκινο άγαλμα, το οποίο να απεικονίζει την ηρωική και ένδοξη Αργεία ποιήτρια Τελέσιλλα, σε συνεργασία με έναν σημαντικό Έλληνα καλλιτέχνη χαλκοπλάστη, λαμβανομένου υπόψη ότι δεν σώζεται άγαλμα της Αργείας ποιήτριας.
Η νεαρή Αργεία ποιήτρια ήταν είκοσι ετών περίπου, όταν το 494 π.Χ., κατά τη μάχη παρά την Σήπεια, κοντά στην Τίρυνθα, όλος ο στρατός του Άργους εξοντώθηκε και κάηκε μέσα στο ιερό άλσος του Άργου, από τον αδίστακτο βασιλιά της Σπάρτης Κλεομένη. Κατά την κρίσιμη αυτή για την πόλη χρονική στιγμή, η Τελέσιλλα μαζί με τους γέρους και τα παιδιά πήραν τα όπλα και παρατάχθηκαν στα τείχη της πόλης με αποτέλεσμα ο Κλεομένης να μην καταλάβει το Άργος. Οι Αργείοι δεν ξέχασαν ποτέ, ανά τους αιώνες, το ηρωικό αυτό κατόρθωμα της Τελέσιλλας. Προς τιμήν της αφιέρωσαν μία μεγάλη μαρμάρινη ανάγλυφη στήλη στο ιερό της Αφροδίτης που ήταν και πολεμική θεότητα. Το ιερό της έχει αποκαλυφθεί σε κοντινή απόσταση νοτιότερα από το αρχαίο Θέατρο. Όπως αναφέρει ο Παυσανίας, η Τελέσιλλα εικονιζόταν κατά τη στιγμή που εξοπλιζόταν για τη μάχη. Κρατούσε στο ένα χέρι την περικεφαλαία έτοιμη να τη φορέσει για τη μάχη, ενώ στα πόδια της εικονιζόταν ριγμένα τα βιβλία – πάπυροι με τα ποιήματά της. Το μοντέρνο άγαλμα της Τελέσιλλας προτείναμε να είναι εμπνευσμένο από την αρχαία απεικόνισή της, που αναφέρει ο Παυσανίας. Στη βάση του αγάλματος προτείναμε επίσης να χαραχθεί ένα σωζόμενο αρχαίο επίγραμμα για την Τελέσιλλα σε νεοελληνική μετάφραση. Πρόκειται για μία μοναδική, συμβολική, ιδανική πρόταση για την πόλη του Άργους, που θα διαιωνίζει τη μνήμη της, ως παράδειγμα για την πόλη. Άλλωστε μια πόλη χρειάζεται πρότυπα.
Οι δύο παραπάνω προτάσεις μας αρχικά έγιναν δεκτές από τη Δημοτική Αρχή. Στη συνέχεια όμως η πρότασή μας για την Τελέσιλλα φαίνεται ότι περιέργως ξεχάσθηκε.
Μικρό χρονικό διάστημα μετά την πρότασή μας αυτή η δημοτική αρχή του Άργους έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον, σε πρώτη φάση, για την απόκτηση του χάλκινου αντιγράφου του Δορυφόρου, με τις πολύ καλές προδιαγραφές που είχαμε προτείνει και συμβάλαμε ουσιαστικά προς αυτήν την κατεύθυνση, σε συνεργασία με τον συνάδελφο κ. Κ. Τζιαμπάση, ο οποίος έχει σπουδάσει και εργαστεί στη Νάπολη και η συμβολή του ήταν καθοριστικής σημασίας.
Οι αρμόδιοι ειδήμονες και υπεύθυνοι από την Ιταλία, με γνώση και υπευθυνότητα, πρότειναν ότι έπρεπε το χάλκινο αντίγραφο του Δορυφόρου να κατασκευασθεί στη Φλωρεντία, στο καλύτερο χυτήριο αγαλμάτων της Ευρώπης με άριστες προδιαγραφές και εκτέλεση.
Το αίτημα αυτό διαβιβάστηκε δύο φορές, σε τακτά χρονικά διαστήματα, από το Δήμο Άργους-Μυκηνών προς τους υπεύθυνους της ιταλικής πλευράς. Το συνολικό ποσό, δικαιώματα του Μουσείου της Νάπολης και της κατασκευής κοστολογήθηκε στο ποσό των 30.000 €. Αλλά από την πλευρά της Δημοτικής Αρχής η διαδικασία αυτή δεν τελεσφόρησε μέχρι σήμερα.
Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι τα χάλκινα έργα τέχνης έχουν κόστος. Για να αντέχουν στο χρόνο και τις καιρικές συνθήκες πρέπει να κατασκευάζονται από καλλιτέχνες με μεγάλη εμπειρία και γνώση, με καλή τεχνική και πολύ καλής ποιότητας και πάχους του κράματος χαλκού, κασσίτερου κ.λ.π. Σε αντίθετη περίπτωση μετά από μικρό χρονικό διάστημα τα αγάλματα θα αλλοιώνονται με σοβαρές αντιαισθητικές παραμορφώσεις. Ενδεικτικό χάλκινο έργο άριστης τέχνης και κατασκευής αναφέρουμε τον χάλκινο ανδριάντα του Κ. Κανάρη που διατηρείται αναλλοίωτο, στο Ναύπλιο, έργο του Μιχ. Τόμπρου, γαλλικού χυτηρίου, όπως και ο έφιππος ανδριάντας του Θ. Κολοκοτρώνη.
Πρόσφατα ο δήμαρχος κ. Δ. Καμπόσος, παράλληλα με την πρόταση κατασκευής τελεφερίκ στο χώρο του αρχαίου Θεάτρου (!) δήλωσε στα ΜΜΕ ότι βρίσκεται σε συνεργασία με την Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών για την τοποθέτηση αρχαίων αγαλμάτων στην πόλη, που θα συμβάλουν στην τουριστική ανάπτυξη του Άργους.
Ανακοίνωσε επίσης ότι, εκτός από τα δύο αγάλματα του Ριάτσε, θα στηθεί επίσης ο Δορυφόρος, καθώς επίσης και ένα πολύ μεγάλο ρωμαϊκό αντίγραφο του Ηρακλή, γνωστό ως τύπος Farnese του Μουσείου της Νάπολης, ύψους 3,17 μ. έργο του γλύπτη Λύσιππου από τη Σικυώνα, του 4ου αι. π.Χ. Η ηρωική μορφή της αργείας Τελέσιλλας περιέργως δεν αναφέρθηκε από τον κ. Δήμαρχο, φαίνεται ότι «ξεχάσθηκε» και δεν συμπεριλαμβάνεται στις πρόσφατες επιλογές.
Για το προτεινόμενο ρωμαϊκό αντίγραφο του Ηρακλή τύπου Farnese, ύψους 3,17 μ. που τέθηκε πρόσφατα στο τραπέζι, είναι απαραίτητο για σοβαρούς αντικειμενικούς λόγους να επισημάνουμε τα ακόλουθα:
Ο Ηρακλής τύπου Farnese του μουσείο της Νάπολης, εικονίζεται σε μεγάλη ηλικία, με έντονη μυώδη διάπλαση του σώματος, αποκαμωμένος και κουρασμένος μετά από τους δώδεκα άθλους. Το κεφάλι γερμένο προς τα αριστερά, δηλώνει την έντονη κόπωση. Ο Ηρακλής για να για να αναπαυθεί στηρίζεται με το ρόπαλο στην αριστερή μασχάλη με τη λεοντή.
Δεν γνωρίζω ποιοι είχαν αυτή την ιδέα. Οι φοιτητές-τριες της Σχολής Καλών Τεχνών ή κάποιος άλλος; Η πρόταση αυτή κάθε άλλο παρά είναι ενδεδειγμένη για το Άργος.
Όπως είναι γνωστόν αυτό που οι θιασώτες της άποψης αυτής αγνοούν, είναι ότι ένα καλό μαρμάρινο ρωμαϊκό αντίγραφο του τύπου Farneze υπάρχει και εκτίθεται στο Μουσείο του Άργους. Βρέθηκε στις Θέρμες του Άργους, λείπει η κεφαλή και έχει σωζόμενο ύψος ως το λαιμό 1,79 μ.. Το συνολικό αρχικό του ύψος, που έχει ιδιαίτερη σημασία, υπολογίζεται μαζί με τα το κεφάλι σε 2,15 – 2,20 μ., και όχι 3,17 μ. όπως το αντίστοιχο του Μουσείου της Νάπολης.
Όπως είναι γνωστό στους αρχαιολόγους της κλασικής τέχνης, όλα τα αρχαία ελληνικά έργα της πλαστικής, αλλά και τα ρωμαϊκά αντίγραφα έχουν κυμαινόμενο ύψος 1,95 – 2,20 μ. περίπου, όπως και το ρωμαϊκό γνωστό αντίγραφο του Ηρακλή στο Άργος. Ο Ηρακλής Farnese της Νάπολης ξεπερνάει τα τρία μέτρα, προφανώς για λόγους ρωμαϊκού εντυπωσιασμού. Πρόκειται δηλαδή για μία «ρωμαϊκούρα», όπως είναι γνωστό στους αρχαιολόγους για τη ρωμαϊκή υπερβολική αντίληψη που ξεπερνάει αλαζονικά το ελληνικό μέτρο των 2,20 μ. κατασκευής αρχαίων αγαλμάτων, αλλά και των αντιγράφων.
Τέλος, για ποιο λόγο θα στηθεί στην πόλη του Άργους ένα όμοιο δεύτερο υπερβολικό σε ύψος αντίγραφο Ηρακλή;
Όσοι λοιπόν παρουσιάζονται ως ειδήμονες στη δημοτική αρχή, προφανώς έχουν επιπόλαια γνώση της αρχαίας ελληνικής πλαστικής τέχνης. Η δημοτική αρχή, κατά την άποψή μας με βάση τα παραπάνω δεν πρέπει να τοποθετήσει στην πόλη το παραπάνω άγαλμα. Προτείνουμε από την πλευρά μας, ο Δήμος Άργους – Μυκηνών να συνεργασθεί με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αργολίδας για να κατασκευασθεί ένα γύψινο αντίγραφο της κεφαλής του αγάλματος του Ηρακλή του Μουσείου Άργους, ώστε να συμπληρωθεί το άγαλμα.
Τα αρχαία αγάλματα εκτός από έργα τέχνης στα αρχαία χρόνια δεν λειτουργούσαν διακοσμητικά, όπως τα αντιλαμβανόμαστε σήμερα, αλλά είχαν θρησκευτική και πολιτική σημασία. Επειδή ο ήρωας Ηρακλής και γενάρχης των Δωριέων στη συνέχεια, έχει σχέση με την Αργολίδα, την Τίρυνθα, τη Λέρνα, το Άργος και τη Θήβα, προτείνουμε στη δημοτική αρχή, να στήσει, εφόσον το επιθυμεί, στο Άργος ένα σημαντικό αντίγραφο, στο οποίο ο Ηρακλής εικονίζεται σε νέα ηλικία, κρατάει το ρόπαλο στον ώμο με το αριστερό χέρι, ενώ με το δεξιό κατεβασμένο κρατάει τη λεοντή, σύμβολο της ρώμης και της γενναιότητας, όταν έκανε τους μεγάλους άθλους – κατορθώματα. Πρόκειται για ένα μοναδικό έργο του κορυφαίου γλύπτη Σκόπα, από την Πάρο. Το μοναδικό πλήρες αυτό αντίγραφο σώζεται στο Μαλιμπού της Καλιφόρνιας, στο Μουσείο Paul Getty, γνωστό ως Ηρακλής Lansdowne, από το οποίο μπορεί να κατασκευασθεί αντίγραφο. Ως γνωστόν ο Ηρακλής με το ρόπαλο σε νέα ηλικία και ο Δορυφόρος, σύμβολα της νεότητας ήταν στημένα στα αρχαία Γυμνάσια, ως πρότυπα των νέων, όπου μορφώνονταν και γυμνάζονταν οι νέοι των αρχαίων πόλεων.
Η τεκμηριωμένη πρότασή μας προς τη Δημοτική Αρχή είναι η ακόλουθη:
Στο Άργος να στηθούν, καταρχήν, ο Δορυφόρος και ο παραπάνω τύπος Ηρακλή, του Σκόπα, πανελλήνια σύμβολα του αρχαίου κόσμου.
Οπωσδήποτε επίσης πρέπει να στηθεί στο Άργος και το γυναικείο παγκόσμιο σύμβολο αντίστασης και αγάπης προς την πατρίδα, ένα χάλκινο μοντέρνο άγαλμα της Τελέσιλλας όπως διεξοδικά προτείναμε παραπάνω. Άλλωστε θα είναι μία μοντέρνα καλλιτεχνική πρωτοτυπία. Η σημερινή πόλη του Άργους δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι είναι «ανδροκρατούμενη», ακόμα και στο Δημοτικό Συμβούλιο, γιατί πρέπει να είναι «ανδροκρατούμενη» πόλη ακόμα και στα αρχαία αγάλματα; Το Άργος χωρίς την Τελέσιλλα θα είναι λειψό και πατριαρχικό. «Αφήστε ήσυχα» κ. Δήμαρχε τα αγάλματα του Ριάτσε, δεν τα χρειάζεται το Άργος. Άλλωστε, δεν σώζονται οι ασπίδες και τα όπλα τους και από τον ένα (τον δεξιό στην απαρακάτω φωτογραφία) λείπει η περικεφαλαία ενώ δεν σώζεται το ένα μάτι. Η Σχολή του Πολυκλείτου έχει πλήθος πρωτότυπων αγαλμάτων, που σώζονται σε αντίγραφα. Δεν χρειάζεται «εισαγωγή αγαλμάτων» από την Ιταλία.
Ούτε φυσικά πρέπει να στηθεί στην πόλη μεγάλος αριθμός αρχαίων αγαλμάτων, από τυχόν υπερβάλλουσα αρχαιολατρία. «Τα αγάλματα είναι στο Μουσείο» λέει ο ποιητής.
Ως γνωστόν την αρχαία κλασική πόλη του Άργους δεν την κυβερνούσαν βασιλιάδες, όπως ο Φίλιππος και ο Αλέξανδρος με το Βουκεφάλα, που είχαν μακρινή προγονική καταγωγή από το Άργος. Η πόλη είχε Δημοκρατία και Βουλευτήριο, βρέθηκε στην Αρχαία Αγορά. Στο δημοκρατικό πολίτευμα του Άργους συνέβαλε καθοριστικά και ο Σαλαμινομάχος Θεμιστοκλής, όταν ως εξόριστος έμεινε μικρό χρονικό διάστημα στο Άργος πριν να ζητήσει άσυλο στην Περσία του Ξέρξη.
Θα ήταν ενδιαφέρον να γίνει μία ανοικτή δημόσια συζήτηση για τα αγάλματα και την πόλη και με τη συμμετοχή και των μαθητών για να εκφράσουν «με λογισμό και μ’ όνειρο» την άποψή τους για ένα καλλιτεχνικό θέμα, για τα αγάλματα που τους αφορά. Άλλωστε σ’ αυτούς ανήκει η πόλη.
Με την επέτειο του 1821 οφείλω από την πλευρά μου να επισημάνω επίσης, ότι στην πόλη του Άργους είναι ώριμο το αίτημα και καθήκον της Δημοτικής Αρχής, ώστε να στηθεί επιτέλους και ένα σημαντικό μνημείο, μετά από διαγωνισμό, για την Ελληνική Επανάσταση και τους ήρωες, επώνυμους και ανώνυμους που θυσιάστηκαν για τη δική μας Ελευθερία! Ο χρόνος δεν σταμάτησε στα αρχαία χρόνια! Έχει στηθεί, ως γνωστόν, στην πόλη μία δωρική κολόνα με χάλκινο τρίποδα για τους ήρωες του ΄21, το 1930, σε δύσκολους καιρούς. Ήταν έργο άλλων γενεών, αλλά αυτό δεν αρκεί.
Τέλος κρίνουμε απαραίτητο να αναφέρουμε επίσης για τα αγάλματα τα ακόλουθα: Ο πρώην δήμαρχος Κορινθίων κ. Α. Πνευματικός, εδώ και είκοσι χρόνια περίπου, έχει κάνει μία μοναδική ανάπλαση της πόλης και την έχει κοσμήσει με επιλεγμένα έργα τέχνης. Εκτός από το φτερωτό μυθικό άλογο σύμβολο της πόλης, τον Πήγασο, έχει στήσει επίσης κοντά στην παραλία μαρμάρινο ρωμαϊκό αντίγραφο του Ηρακλή τύπου Φαρνέζε, ύψους 2,20 μ. και όχι 3,17 μ., σύμφωνα με τους κανόνες της αρχαίας ελληνικής πλαστικής.
Επίσης στον κεντρικό μεγάλο πεζόδρομο της πόλης έχει στήσει επίσης το μοναδικό γυναικείο μαρμάρινο αντίγραφο της Αφροδίτης της Μήλου, που βρίσκεται στο Λούβρο, του 2ου αι. π.Χ., που απηχεί την ύστερη εποχή του γλύπτη Πραξιτέλη.
Το άγαλμα αυτό αποθεώνει το κάλλος του γυναικείου σώματος και, όπως και στα αρχαία χρόνια, φέρνει σε γνωριμία τους νέους με το γυναικείο σώμα. Ο καλλωπισμός της πόλης της Κορίνθου με τρία σημαντικά έργα της πλαστικής τέχνης, που αποτελούν την απαραίτητη συμπλήρωση της αρχιτεκτονικής, με την εξαίρετη διαμόρφωση των πεζοδρομίων, με την ποιότητα των υλικών και το μοναδικό σχεδιασμό αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση, χωρίς υπερβολές.
Ωστόσο πρέπει να επισημάνουμε ότι, από την εποχή που στήθηκαν τα σημαντικά αυτά αγάλματα στην πόλη της Κορίνθου ο τουρισμός και η επισκεψιμότητα δεν αυξήθηκε. Άλλωστε μην ξεχνάμε ότι βρισκόμαστε στην εποχή της ψηφιακής επικοινωνίας και της τεχνολογίας.
Κρίνοντας από την Κόρινθο, γίνεται κατανοητό ότι καλές είναι οι προθέσεις και οι ευσεβείς πόθοι, αλλά δεν προμηνύεται αλλαγή επαγγελμάτων στο Άργος από το μελλοντικό τουριστικό ρεύμα. Χωρίς ανοιχτό, συνεχή, ειλικρινή διάλογο και με συναίνεση, για μία χώρα αλλά και για μία πόλη, δεν προδιαγράφεται το καλύτερο δυνατό ευοίωνο μέλλον, στους δύσκολους καιρούς που ζούμε.
Ελπίζω όσα τεκμηριωμένα ανέφεραμε παραπάνω, όπως πάντα, ότι θα ληφθούν σοβαρά υπόψη από τη δημοτική αρχή.
* Ο Χρήστος Πιτερός είναι επίτιμος προϊστάμενος Αρχαιολογικών Χώρων, Μνημείων και Αρχαιογνωστικής Έρευνας του ΥΠΠΟΑ
