Πρόσφατα ανακοινώθηκε ότι με απόφαση του ΚΑΣ 31–12–2020 εγκρίθηκαν οι εργασίες αποκατάστασης, επισκευής και αναδιαρύθμισης των χώρων του νεοκλασικού κτιρίου Βίγγα, που θα γίνουν με την ευθύνη και επίβλεψη της Υπηρεσίας Νεωτέρων Μνημείων Πάτρας, Τεχνικών Έργων, Δυτικής Ελλάδος Πελοποννήσου κ.λ.π. με σκοπό τη νέα στέγαση της Εφορείας Αρχαιοτήτων της Αργολίδας και τη δημιουργία ενός σύγχρονου εκθεσιακού χώρου. Η μελέτη του κτιρίου έχει ήδη αρχίσει. Πρόκειται για μια παλιά και «πονεμένη» ιστορία που σέρνεται εδώ και τριάντα και πλέον χρόνια (!) από τότε που πρωτοξεκίνησε.
Το τραγικό γι’ αυτή την παλιά, ιστορική και μοναδική πόλη της πατρίδας μας είναι ότι, για να προγραμματιστεί και να αρχίσει να υλοποιείται η αποκατάσταση ενός μνημείου πρέπει να περάσουν το λιγότερο είκοσι ως τριάντα (!) χρόνια, μια γενιά δηλαδή. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι εκτός από την οικία Βίγγα και άλλα μνημεία σέρνονται εδώ και είκοσι και πλέον χρόνια εγκαταλειμμένα: Το παλιό τελωνείο χρονίζει από το 2002 (δεν πρόκειται φυσικά για το κτίριο του πρώτου τελωνείου της πόλης), ενώ, το παλιό μοναδικό ενετικό κτίριο νότια του Αγιώργη, ένα κουφάρι (!) με γκρεμισμένους τοίχους, που καταρρέει κάθε τόσο σέρνεται πάνω από εβδομήντα χρόνια, λόγω της ακραίας σολομώντειας τακτικής της Εκκλησίας απέναντι στον Δήμο, παρά την αρχική συναίνεση του Μακαριστού Ιακώβου, για την από κοινού πολιτιστική χρήση και τη δημιουργία μουσείου Ιστορίας της πόλης. Πρόκειται για δημόσιο κτήριο που το έχει οικειοποιηθεί η εκκλησία. Το Μπούρτζι καθυστερεί εδώ και σαράντακαι πλέον χρόνια μεταξύ ΕΟΤ, Δήμου και ΥΠΠΟΑ. Ο Πύργος της Κάντιας, κουρελιασμένος χάσκει από το 1998 από την αδιαφορία και την ανευθυνότητα και την αβελτηρία των αρμοδίων υπηρεσιών.
Στην περίπτωσή μας, πρόκειται για ένα μοναδικό τετραώροφο στερο-νεοκλασικό ερειπωμένο κτίριο, που κτίστηκε το 1878, αρχικής ιδιοκτησίας Σ.Ε. Βίγγα, που απέχει 10 μ. από το Αρχαιολογικό Μουσείο, δίπλα στον πλάτανο, και καταλήγει σε προεξέχουσα κεντρική αετωματική απόληξη και μας υπενθυμίζει την πρώτη μορφή διαμόρφωσης της στέγης των νεοκλασικών κτιρίων, όπως τα διαμόρφωσε σταδιακά ο Ερν. Τσίλλερ. Το μνημείο στα θυρώματα είναι διακοσμημένο με μια σπάνια φτερωτή μυθική θεότητα της φύσης ενώ όλη η προσοψη του ισογείου είναι κατασκευασμένη με κόκκινο ντόπιο μάρμαρο.
Είναι κτισμένο σε ιστορικό χώρο της πλατείας του Πλατάνου, όπου βρισκόταν η παλιά οικία του Θ. Κολοκοτρώνη, ιδιοκτησία στη συνέχεια του Γενναίου Κολοκοτρώνη, από τη σύζυγο του οποίου το αγόρασε στη συνέχεια ο «Σ.Ε. ΒΙΓΓΑΣ 1878», σύμφωνα με τη μαρμάρινη επιγραφή. Το πρώτο γράμμα της επιγραφής είναι δυστυχώς βανδαλισμένο με καλέμι, από έναν πρώην ιδιοκτήτη.
Το ισόγειο λειτουργούσε ως τυπογραφείο. Σώζονται ακόμα δύο πολύ παλιές σπάνιες τυπογραφικές μηχανές στο υπόγειο,του 1830, αγγλικής προέλευσης, άγνωστες έως το 2009, που πρέπει να συντηρηθούν και να αναδειχθούν ως σπάνια τεκμήρια – μνημεία της τυπογραφίας της Πρώτης Πρωτεύουσας (Χ. Πιτερός: Το ενετικό κτίριο και το πρώτο τυπογραφείο της διοικήσεως, Ναυπλιακά Ανάλεκτα, 2009, 185 – 190, εικ. 4, 5).
Η ευτυχής συγκυρία απαλλοτρίωσης του κτιρίου άρχισε γύρω στο τέλος της δεκαετίας του 1980, όταν στο ΥΠΠΟ υπήρχε ένα πρόγραμμα από την Ευρωπαϊκή Ένωση σχετικά με την μελέτη και ανάδειξη αρχαιολογικών Μουσείων που στεγάζονται σε παλιά κτίρια. Ο τότε Γενικός Διευθυντής Αρχαιοτήτων, Έφορος Γιάννης Τζεδάκης, εκ Χανίων ορμώμενος, που αγαπούσε το Ναύπλιο, όπου είχε αρχικά εργασθεί ως ωρομίσθιος αρχαιολόγος, επέλεξε το Αρχαιολογικό Μουσείο Ναυπλίου, ένα μοναδικό ενετικό κτίριο του μπαρόκ τριακοσίων οκτώ ετών σήμερα. Κατά την επίσκεψη ενός αμερικανού ειδικευμένου μουσειολόγου στο Ναύπλιο για το σκοπό αυτό και την αυτοψία που έγινε με την τότε Διευθύντρια, την αείμνηστη Φ. Παχύγιαννη – Καλούδη και τον υπογράφοντα, προτείναμε την απομάκρυνση και αναβάθμιση των γραφείων της τότε Δ’ ΕΠΚΑ από το ισόγειο, ώστε όλο το κτίριο να λειτουργεί ως Αρχαιολογικό Μουσείο και τα γραφεία της Εφορείας Αρχαιοτήτων, να μεταφερθούν στην απέναντι, ερειπωμένη και ακατοίκητη για πολλά χρόνια, νεοκλασική οικία Βίγγα, μια ιδανικής σημασίας πρόταση.
Η πρόταση αυτή θεωρήθηκε σωστή και υιοθετήθηκε από το μελετητή και το ΥΠΠΟΑ αποφάσισε την αναγκαστική απαλλοτρίωση του κτιρίου «Βίγγα», που έγινε με απόφαση τριών Υπουργών, Εσωτερικού, Οικονομικών και ΥΠΠΟ. Για την απόφαση αυτή η αρμόδια Δ’ ΕΠΚΑ παρά κάποιες αντιρήσης που διατυπώθηκαν, απάντησε τελικά θετικά μετά από καθυστέρηση και άρχισε η διαδικασία της απαλλοτρίωσης στις αρχές της δεκαετίας του 1990, η οποία «καρκινοβατούσε» με διάφορα εμπόδια. Το ευτύχημα για αυτήν την υπόθεση, τη διαδικασία της απαλλοτρίωσης, την οποία χειρισθήκαμε προσπαθώντας κάθε φορά να υπερπηδηθούν τα «εμπόδια» και οι «σκόπελοι», που κράτησε για μία δεκαετία 1990 – 2000, ήταν ότι στις αρχές του 1980 σε μία αρχιτεκτονική διεξοδική μελέτη όλων των κτιρίων της πλατείας Συντάγματος, από φοιτητές της Αρχιτεκτονικής, ΕΜΠ, υπήρχαν ήδη πλήρη σχέδια και λεπτομερής αποτύπωση του κτιρίου. Το κτίριο αυτό και στους τέσσερις ορόφους έχει συνολική κάλυψη (δόμησης), από όσο θυμάμαι,740 – 750 τ.μ. (εκτός από το υπόγειο). Στη βόρεια πλευρά του έχουν γίνει τσιμεντένιες προσθήκες στους τρεις ορόφους αλλά και στο δάπεδο του ισογείου, κατά τη δεκαετία του 1930.
Το αρχικό εμπόδιο της αποτύπωσης ξεπεράστηκε, αλλά τα εμπόδια, οι αντιρρήσεις ενός ιδιοκτήτη που δεν επέτρεπε την είσοδο και οι καθυστερήσεις συνεχίζονταν.
Σ’ αυτές τις εγγενείς δυσχέρειες ο τότε Γενικός Διευθυντής των Αρχαιοτήτων του ΥΠΠΟΑ έπαιξε καθοριστικό ρόλο. Ενδεικτικά των καθυστερήσεων αναφέρουμε ότι σχετικό έγγραφο από την αρμόδια Δ/νση της Κτηματικής Υπηρεσίας προς το Υποθηκοφυλάκειο για την επιβεβαίωση ότι το κτίριο δεν ήταν υποθηκευμένο κράτησε ενάμιση χρόνο, μεταξύ δύο υπηρεσιών που απείχαν 50 μέτρα!
Με συνεχή πίεση ξεπεράστηκε το αυτονόητο. Έτσι «εργάζεται» δυστυχώς κατά περιπτώσεις το ελληνικό γραφειοκρατικό σύστημα. Αλλά όπως λέει και ο ποιητής πρέπει να επιμένεις «μέχρι ότου το σανίδωμα να υποχωρήσει και τα όνειρα να λάβουν εκδίκηση», στην περίπτωσή μας δεν επρόκειτο για «σανίδωμα» αλλά για «απόστημα».
Πρόθυμος συμπαραστάτης και νομικός σύμβουλος σ’ αυτή την ιστορία και την προώθηση της δικαστικής διαδικασίας για τον τελικό καθορισμό της οριστικής τιμής της απαλλοτρίωσης, εκτός από την οικονομική Εφορεία, έπαιξε ο τότε προϊστάμενος του Δικαστικού Γραφείου Ναυπλίου και Πρόεδρος του Τοπικού Συμβουλίου Μνημείων, ο δικηγόρος κ. Δ. Κουρούμαλης.
Εν τω μεταξύ και στο μέσο της χρονικής διαδικασίας της απαλλοτρίωσης, από την Προϊσταμένη της Δ ΕΠΚΑ, υποβλήθηκε στο ΥΠΠΟ αντιπρόταση απαλλοτρίωσης άλλου ακινήτου δυτικότερα της εκκλησιάς μέσα σε ένα στενό δρόμο της πόλης και φρεναρίστηκε η διαδικασία της απαλλοτρίωσης. Στην κρίσιμη αυτή κατάσταση ο ΣΕΑ (Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων) με αυστηρή παρέμβαση στο ΥΠΠΟ «πάγωσε» την προταθείσα αντιπρόταση. Η διαδικασία συνεχίστηκε και στο κρίσιμο τελικό έγγραφο από το ΥΠΠΟ προς την Δ΄ ΕΠΚΑ, η τότε αναπληρώτρια διευθύντρια της Δ’ ΕΠΚΑ, κ. Ε. Σπαθάρη έπαιξε καθοριστικό ρόλο για να ξεπεραστεί ένας «άλυτος γόρδιος δεσμός» των καθυστερήσεων.
Αποτέλεσμα της δεκάχρονης αυτής χρονοβόρας διαδικασίας μετ’ εμποδίων ήταν η έγκαιρη κρίσιμη καμπή της διαδικασίας να ολοκληρωθεί στις αρχές του 2000. Το ύψος της απαλλοτρίωσης στο τελικό δικαστήριο του Εφετείου καθορίστηκε σε 275 εκατομμύρια δραχμές και χαιρετίσθηκε με ενθουσιασμό και πανηγυρισμό εκείνη την ημέρα στα γραφεία της Δ’ ΕΠΚΑ, όταν με βαθιά ικανοποίηση πληρώσαμε και το λογαριασμό. Η επείγουσα αποστολή αποσπάσματος σχεδίου πόλης, για να δημοσιευθεί στο ΦΕΚ, λόγω μη υπάρχοντος μηχανικού στην Δ’ ΕΠΚΑ, ξεπεράστηκε με τη δωρεά από ιδιώτη μηχανικό.
Το έτος 2000 η νέα Υπουργός του ΥΠΠΟ, κ. Ελ. Παπαζώη, λόγω υπερβολικών εκκρεμοτήτων και οφειλών του ΥΠΠΟ για χρόνιες καθυστερήσεις απαλλοτριώσεων ακινήτων, δανείσθηκε 30 δισεκ. δραχμές από Τράπεζα για το σκοπό αυτό. Η ευτυχής συγκυρία ήταν ότι η χρονοβόρα δεκαετής διαδικασία της απαλλοτρίωσης ολοκληρώθηκε ικανό χρονικό διάστημα πριν από τη λήψη του δανείου από το ΥΠΠΟ, και έτσι το ακίνητο συμπεριλήφθηκε στις ήδη ολοκληρωμένες διαδικαστικά απαλλοτριώσεις ακινήτων του έτους 2000.
Έτσι λοιπόν τελείωσε το πρώτο δεκαετές κρίσιμο χρονοβόρο στάδιο της απαλλοτρίωσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της ελληνικής παθογένειας της γραφειοκρατίας. Και εκεί που περιμέναμε ότι θα αρχίσουν επιτέλους οι διαδικασίες για την αποκατάσταση του κτιρίου άρχισαν πάλι οι καθυστερήσεις. Υπήρχαν ήδη στο προσκήνιο οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2004, (με τους ντοπαρισμένους αθλητές, υπερχρέωση με δανεικά και τη βεβήλωση του σταδίου της Αρχαίας Ολυμπίας με την ντοπαρισμένη Ρωσίδα αθλήτρια, νικήτρια της σφαιροβολίας, παρουσία όλων των επισήμων – και υποτίθεται ότι απαιτήσαμε την τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων για να τους εξυγιάνουμε…). Μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες, «Τ’ είχες Γιάννη, τ’ είχα πάντα», από το ΥΠΠΟ μας «μήνυσαν» ότι δεν υπήρχαν υποτίθεται χρήματα για εκπόνηση μελετών και έπρεπε «λέει» εμείς να βρούμε «χορηγούς». Ούτε από το ΤΑΠΑ υπήρχαν χρήματα για την εκπόνηση των μελετών.
Και αυτά όλα για μία από τις μεγαλύτερες Εφορείες, την Δ’ ΕΠΚΑ, με δύο νομούς, περιοχή Αργολιδοκορινθίας με οκτώ Μουσεία και πολλούς μοναδικούς αρχαιολογικούς χώρους και πλήθος μνημείων, από όπου το ΤΑΠΑ εισπράττει κάθε χρόνο εκατομμύρια δραχμές και ευρώ. Οι υπάλληλοι της Δ΄ ΕΠΚΑ στριμωγμένοι για πολλά χρόνια σαν τα ποντίκια στο ισόγειο αρχαιολόγοι, διοικητικοί υπάλληλοι και σχεδιαστές, με το ένα γραφείο δίπλα στο άλλο τραβούσαν αγόγγυστα το κάρο. Υπήρχαν όμως χρήματα για «πολλά άλλα». Ως γνωστόν η κύρια χρηματοδότηση του ΤΑΠΑ γινόταν κυρίως από τα τυχερά παιχνίδια χωρίς κωδικό διάθεσης των ποσών με αποτέλεσμα η εκάστοτε ηγεσία να διαθέτει κατά βούληση, χωρίς αντικειμενικό προγραμματισμό.
Το 2008 κατά τα εγκαίνια του Μουσείου Ναυπλίου ο τότε υπουργός του ΥΠΠΟ κ. Αντ. Σαμαράς ανήγγειλε με καθυστέρηση την αποκατάσταση του κτιρίου Βίγγα. Αλλά ήταν ως συνήθως απλά λόγια. Κάθε τόσο υπήρχε και μία νέα υποτιθέμενη εξαγγελία. Και ενώ από το 2000 η Ελληνική Πολιτεία είχε πληρώσει 275 εκατ. δραχμές, για την απαλλοτρίωση, παρέμεναν ανενεργά χωρίς ανταπόδοση εδώ και είκοσι χρόνια με ανυπολόγιστα διαφυγόντα κέρδη. «Sic transit gloria Mundi».
Πρόσφατα, ο νέος Γενικό Γραμματέα του ΥΠΠΟ κ. Γ. Διδασκάλου έχει ενεργοποιήσει πολλές εκκρεμότητες με ανοιχτές πληγές μοναδικών μνημείων της Αργολίδας. Δεν πρόκειται φυσικά για κάποια υποτιθέμενη εύνοια, η Αργολίδα βρίσκεται πολύ πίσω δυστυχώς στην αντιμετώπιση πολλών ανοιχτών προβλημάτων των μνημείων, παρά τις χρόνιες προσπάθειες της αρμόδιας Δ΄ ΕΠΚΑ και Εφορείας Αρχαιοτήτων Αργολίδας στη συνέχεια.
Οι περισσότερες χρηματοδοτήσεις από το 1978 και εξής κατευθύνονταν προς βορρά, στη Μακεδονία, για πολλούς λόγους, ενώ μεγάλα ποσά από την χρηματοδότηση της Δ΄ΕΠΚΑ πήγαιναν κατευθείαν στην Επιτροπή Συντήρησης Μνημείων Επιδαύρου για πολλά χρόνια, από το 1985 και εξής, όπου δαπανήθηκαν δισεκατομμύρια δραχμές, αλλά δυστυχώς πολλά μνημεία του Ιερού βρίσκονται ακόμα σε ερειπιώδη κατάσταση.
Πρέπει για αντικειμενικούς λόγους να επισημάνουμε με αντικειμενικά κριτήρια ότι τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει με τα ΕΣΠΑ σημαντικά αρχαιολογικά έργα, αναστήλωσης και ανάδειξης αρχαιολογικών μνημείων,αλλά το πλήθος των μνημείων και τα οξυμένα προβλήματα με πολλές πληγές παραμένουν ανοιχτά που μαρτυρούν τις καθυστερήσεις της τελευταίας τριακονταετίας.
Οι αρχαιολόγοι μέσα στον κυκεώνα της γραφειοκρατίας, με ελλείψεις σε προσωπικό, χρηματοδοτήσεις και στελέχωσηκαι με την κρίση που αποδεκάτισε και το προσωπικό αγωνίζονται για το ακατόρθωτο! Για να γίνει αντιληπτό κρίνω σκόπιμο να αναφέρω ότι η ΕΦΑΑΡΓ και παλιά και τώρα κάθε χρόνο διακινεί 12–14 χιλιάδες υπηρεσιακά έγγραφα, όπως θυμάμαι πολύ καλά από τότε πουήμουν εν ενεργεία. Γι΄ αυτά όλα και πολλά άλλα δεν αρκεί κανένα ωράριο! Είναι χαρακτηριστικό ότι οι αρχαιολόγοι για την προώθηση των υπηρεσιακών υποθέσεων εργάζονται αρκετά συχνά και τις απογευματινές ώρες μέχρι την νύκτα χωρίς καμία υπερωριακή αποζημίωση. Υπερωριακές αποζημιώσεις και αυξήσεις ως γνωστόν, δίνονταν στις υπερχρεωμένες ΔΕΚΟ που ροκάνιζαν τον κρατικό προϋπολογισμό με δανεικά! από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο μόχθος και οι χρονοβόρες διαδικασίες των υποθέσεων και της ελληνικής γραφειοκρατίας είναι χωρίς τέλος.
Η έναρξη αποκατάστασης του κτιρίου Βίγγα μετά από τριάντα χρόνια, δεν αναπληρώνει το κενό αλλά δημιουργεί στον υπογράφοντα και στους συναδέλφους φαντάζομαι ένα αίσθημα ανακούφισης, ικανοποίησης και δικαίωσης της αποκατάστασης επιτέλους ενός ερειπωμένου μνημείου, που ήταν ένα όνειδος (!) αθλιότητας στο κέντρο της παλιάς πόλης με τις μόνιμες σκαλωσιές και κίνδυνους ατυχημάτων. Η κατάρρευση τμήματος της οροφής έγινε ένα μεσημέρι σε ακάλυπτο χώρο ευτυχώς χωρίς ατυχήματα, με κύρια υπαιτιότητα την κύρια απουσία ενός αντικειμενικού προγραμματισμού και επαρκούς στελέχωσης. Η απάντηση σε όλα αυτά είναι η σταθερή προσήλωση στον αντικειμενικό σκοπό μέχρι τέλους, «ποτέ από το χρέος μη κινούντες». Όποιος καταλαβαίνει …κατάλαβε. «Sic transit gloria Mundi». «Ο έχων ώτα ακούειν …ακουέτω» την τραγική πραγματικότητα. Κανένας αυτόκλητος «σωτήρας» δεν θα μας σώσει χωρίς ένα διαχρονικό αξιοκρατικό σύστημα με βάση τη γνώση, την άποψη, την εμπειρία και τη φαντασία.
*Ο Χρήστος Χ. Πιτερός είναι αρχαιολόγος,
πρώην αναπληρωτής διευθυντής της Δ΄ΕΠΚΑ, και τμηματάρχης χώρων, πτυχιούχος κλασσικής φιλολογίας ΕΠΚΑ και Αρχαιολογίας και Ιστορία της Τέχνης ΑΠΘ
