Το δεύτερο έτος της Ελληνικής Επανάστασης (1822), μετά τις πρώτες νίκες των ραγιάδων κατά των Τούρκων, ήταν καθοριστικής σημασίας για το στέριωμα της επανάστασης. Η καταστροφή του Δράμαλη στα Δερβενάκια και το Αγιονόρι στις 26-9 Ιουλίου 1822 με την στρατηγική μεγαλοφυία του Γέρου του Μοριά, με τα πλούσια λάφυρα σε άρματα και γρόσια και η κατάληψη του Παλαμηδίου, ακριβώς μετά από τέσσερις μήνες, με μια αστραπιαία ηρωική παλληκαριά – ρεσάλτο μέσα στη σκοτεινή και βροχερή νύχτα της 29ης-30ης Νοεμβρίου του ατρόμητου πολιορκητή του Ναυπλίου, μόλις 24 ετών, Στάικου Σταϊκόπουλου, αποτέλεσαν τα νικητήρια τρόπαια των Ελλήνων.
Πίνακας του Peter von Hess
Το γενναίο αποφασισμένο, εικοσάχρονο παλληκάρι από τα Μοσχονήσια, ο Δημήτριος Μοσχονησιώτης που έπαιξε τη ζωή του κορώνα – γράμματα μέσα στη νύχτα, ανέβηκε την ξύλινη σκάλα και πήδησε μέσα στα τείχη του άπαρτου κάστρου από την ανατολικότερη και χαμηλότερη «Γιουρούς – Τάπια» (Αχιλλέας), εξουδετέρωσε αστραπιαία τον Τούρκο φρουρό και άνοιξε το δρόμο της Ελευθερίας για να ανεβούν στο κάστρο ο Σταϊκόπουλος με τα παλληκάρια του.
Η κατάσταση των πολιορκημένων Τούρκων του Ναυπλίου ήταν άθλια, τη νύχτα της 29ης Νοεμβρίου δύο Τουρκαλβανοί φρουροί του Παλαμηδίου και μία γυναίκα βγήκαν έξω από το κάστρο, προφανώς από την Γιουρούς – Τάπια, αφήνοντας μόνο ένα Τούρκο φρουρό, ήρθαν σε επαφή με τον Δ. Μοσχονησιώτη και τον Σταϊκόπουλο, παζαρεύοντας τη διαφυγή τους και τους πληροφόρησαν για την εγκατάλειψη του κάστρου από το μεγαλύτερο μέρος της φρουράς.
(Ο Σταϊκόπουλος κράτησε τους αρβανίτες ως ομήρους, μάζεψε τα παλληκάρια του, τους μίλησε και ξεκίνησε για το Παλαμήδι με μια σκάλα για να ανεβούν στο κάστρο. Ο καθαρευουσιάνικος λόγος που υποτίθεται ότι εκφώνησε μέσα στη νύχτα! που αναφέρει ο Λαμπρυνίδης, «Στρατιώται του Χριστού και της Πατρίδος!…» σε ύφος πανηγυρικού είναι μεταγενέστερο πλαστό δημιούργημα του λογιωτατισμού. Ο Γορτύνιος καπετάνιος, πρώην δερματέμπορας στην Ύδρα, γνώριζε την λαϊκή νεοελληνική, αρβανίτικα για να συνεννοείται με τους Υδραίους και τούρκικα σ’ ένα βαθμό, αλλά, όπως όλοι οι αγωνιστές, όχι την καθαρεύουσα).
Οι εξελίξεις ήταν ραγδαίες τα ξημερώματα της 30ης Νοεμβρίου, ανήμερα της εορτής του Αγίου Ανδρέα. Οι ντουφεκιές και οι πρώτες κανονιές στο Παλαμήδι μέσα στη νύχτα «σάλπισαν» το πολυπόθητο μήνυμα της Ελευθερίας, οι Τούρκοι κάτοικοι τ΄Αναπλιού ξύπνησαν νύχτα τρομοκρατημένοι, το Ανάπλι, «το άτι του Μοριά», όπως έλεγε ο Θ. Κολοκοτρώνης απελευθερωνόταν.
Ο Κολοκοτρώνης άκουσε τις ντουφεκιές από τα Δερβενάκια, ξεκίνησε νύχτα για τ΄Ανάπλι και έμαθε τα χαρμόσυνα νέα στο δρόμο. Σε τρεις μέρες μετά από συμφωνία το Ναύπλιο παραδόθηκε στους Έλληνες. Η Ελληνική Επανάσταση εκτός από τον έλεγχο της θάλασσας, απέκτησε στέρεα ερείσματα στα ισχυρά βενετσιάνικα κάστρα και το ασφαλές λιμάνι του Ναυπλίου και μαζί με το απόρθητο κάστρο της Μονεμβασιάς ελέγχει την ελεύθερη από τους Τούρκους Πελοπόννησο.
Η Γιουρούς – Τάπια (Yuruyus = η έφοδος, το γιουρούσι) ο ανατολικότερος προμαχώνας του Παλαμηδίου είχε κατασκευασθεί από τους Τούρκους κατά τη Β΄ Τουρκοκρατία. Είναι γνωστή στα ελληνικά ως η Τάπια του Αχιλλέα, του μεγαλύτερου ομηρικού ήρωα του Τρωικού πολέμου. Στη νότια αθέατη και απότομη πλευρά της προς τη θάλασσα είχε κατασκευασθεί η στενή πόρτα, 1,78 μ. χ 1,55 μ.περίπου, για την μυστική έξοδο, το γιουρούσι, των πολιορκουμένων και αιφνιδιασμό των εχθρών σε περίπτωση πολιορκίας.
Η Γιουρούς – Τάπια, γνωστή ως Αχιλλέας, στις πηγές του 19ου αιώνα αλλά και στο σχέδιο του φρουρίου. Η αναφερόμενη μεταγενέστερη άποψη ότι Γιουρούς Τάπια – Αχιλλέας ονομαζόταν ο εσωτερικότερος ενετικός προμαχώνας, Ταβίλ – Τάπια, Φωκίων, με το επιχείρημα ότι οι Τούρκοι κατέλαβαν το Παλαμήδι το 1715 με γιουρούσι από αυτήν την ψηλή και απότομη τάπια, δεν φαίνεται πιθανή. Άλλωστε οι Τούρκοι κατέλαβαν το Παλαμήδι, όπως προκύπτει από την εξέταση του φρουρίου, αφού ανατίναξαν την τάπια Επαμεινώνδα – Seytan tabya, (τάπια του Διαβόλου), δίπλα στην είσοδο, την οποία ανακατασκεύασαν στη συνέχεια, όπως προκύπτει από τα ανάγλυφα μουσουλμανικά σύμβολα, αραβικό μαχαίρι, κεφαλοθραύστης και τα μισοφέγγαρα. Άλλωστε ο άθλος στου Σταϊκόπουλου της κατάληψης της ανατολικής τάπιας και του απόρθητου Παλαμηδίου μόνο με τον μεγαλύτερο ήρωα του Τρωικού πολέμου, του Αχιλλέα, στα τείχη της Τροίας θα μπορούσε να συγκριθεί.
Στην Γιουρούς – Τάπια σήμερα ο επισκέπτης στον ιστορικό χώρο των ατρόμητων παλληκαριών του ΄21, τα οποία με την ασυγκράτητη ορμή του κορμιού και της ψυχής τους πέρασαν πάνω από τα τείχη, αναπολεί τα γεγονότα και «αφουγκράζεται» μέσα στη σιωπή το ηρωϊκό κατόρθωμά τους. Θα δει επίσης μπροστά στα μάτια του το γκρεμισμένο φυλάκιο με τον τοίχο και το σωζόμενο τζάκι όπου καθόταν ο Τούρκος φρουρός μέσα στη νύχτα με ένα λυχνάρι, και ένα κτιστό ντουλάπι στο διπλανό τοίχο αλλά και το χώρο που στήθηκε η σκάλα, στο χαμηλότερο τμήμα του τείχους ύψους 4 μ. περίπου, όπου ανέβηκε και πήδηξε μέσα ο γενναίος Δ. Μοσχονησιώτης, ο οποίος μόνο το όνομά του ήξερε να γράφει ανορθόγραφα (δούλουσας ταπηνώς δημήτριως μωσχουνησότης).
Θα δει επίσης τη νότια μυστική στενή πόρτα για την έφοδο, το γιουρούσι κατά των εχθρών, όπως ακριβώς γινόταν και στις αρχαίες οχυρώσεις δίπλα από τους πύργους. Αν είναι παρατηρητικός και λίγο ψαγμένος θα προσέξει ένα απομεινάρι – εύνοια της τύχης – ένα στενόμακρο φύλλο από χοντρή σκουριασμένη λαμαρίνα, 0,98 x 0,20 μ. με μεγάλες και μικρές τρύπες για μεγάλα και μικρά καρφιά, με τα οποία ήταν καρφωμένο πάνω στη σιδερόφρακτη ξύλινη πόρτα της μικρής πύλης εφόδου.
Πάνω στην ερειπωμένη ντάπια υψώνεται ένα σιδερένιο σκουριασμένο κοντάρι, όπου πριν από χρόνια κυμάτιζε η γαλανόλευκη σημαία κατά τις επετείους απελευθέρωσης του κάστρου, περασμένες εποχές της 30ης Νοεμβρίου, το ελληνικό λάβαρο της ελευθερίας με το σταυρό και τις εννέα γαλανόλευκες ταινίες, όσες είναι και οι λέξεις του συνθήματος των Ελλήνων επαναστατών του ’21 «Ελευθερία ή θάνατος». Περίεργο δείγμα των καιρών! Η σημαία έχει παύσει να κυματίζει κατά την εορτή της επετείου της απελευθέρωσης του μυθικού κάστρου του Παλαμηδίου, πάνω από τη Γιουρούς – Τάπια.
Οι ήρωες του ΄21 έπραξαν το καθήκον τους για της πατρίδος την Ελευθερία, χωρίς αμοιβές και απολαβές. Ο Στ. Σταϊκόπουλος πάσχοντας από μανιοκατάθλιψη πέθανε παραγκωνισμένος σε άθλια κατάσταση το 1835 σε ηλικία 37 ετών και ο Δ. Μοσχονησιώτης δεν πήρε αποζημίωση, ούτε τα άλλα παλληκάρια για τον ηρωικό τους κατόρθωμα. Οι ήρωες δεν ζητούν τίποτα από εμάς, εμείς τους χρειαζόμαστε.
Επειδή η ιστορική μνήμη καθορίζει το παρόν και προδιαγράφει το μέλλον, ο Προοδευτικός Σύλλογος Ναυπλίου «Ο ΠΑΛΑΜΗΔΗΣ», που έχει αναλάβει και τελεί επαξίως τον εορτασμό της επετείου απελευθέρωσης του Ναυπλίου, πρέπει να φροντίζει, ώστε να κυματίζει η σημαία πάνω από την Γιουρούς Ντάπια κατά την άγια αυτή ημέρα της Ελευθερίας και του Αγίου Ανδρέα. Επίσης χωρίς καθυστέρηση πρέπει να αναλάβει τη φροντίδα να τοποθετηθεί στο χώρο αυτό μια λιτή μαρμάρινη πλάκα, που θα αναγράφει τον ηρωικό άθλο των αγωνιστών της Ελευθερίας.
Η 30η Νοεμβρίου εορτή του Αγίου Ανδρέα και επέτειος απελευθέρωσης του Ναυπλίου, πρώτης πρωτεύουσας του νέου Ελληνικού κράτους, με την εκκλησία του Αγίου Ανδρέα στο Παλαμήδι έπρεπε να είχε καθιερωθεί ως η επίσημη επέτειος της πόλης, όπως ακριβώς εορτάζεται η επέτειος της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης κατά την εορτή του Αγίου Δημητρίου. Άλλωστε στην Ακροναυπλία υπήρχε η μεγάλη βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Ανδρέα από τον 8ο αι. μ.Χ. ως το 1540. Όταν καταλήφθηκε η πόλη από τους Τούρκους η εκκλησία κατεδαφίστηκε και στη θέση της κτίσθηκε το τζαμί του Πορθητή. Τέσσερις γρανιτένιες κολώνες της εκκλησίας αυτής με τα μαρμάρινα βυζαντινά κιονόκρανα έχουν επαναχρησιμοποιηθεί στο παλιό τζαμί της πλατείας (Τριανόν) του 16ου αιώνα.
Με την απελευθέρωση, ανήμερα του Αγίου Ανδρέα, τελέσθηκε θεία λειτουργία στην ομώνυμη εκκλησία στο Παλαμήδι. Ο Άγιος Ανδρέας, προστάτης Άγιος της πόλης από τη βυζαντινή εποχή, έπρεπε να έχει κηρυχθεί πολιούχος του Ναυπλίου. Πρόκειται για ανιστόρητη παράλειψη. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει καθόλου ότι δεν θα εορταζόταν η μνήμη του νεομάρτυρα Αναστασίου.
