του Γιάννη Καρβέλα
Το 2016 η Σουηδική Ακαδημία εξέπληξε τους πάντες με την απόφασή της να απονείμει το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας στον Αμερικανό τραγουδοποιό Bob Dylan.
Πράγματι, η Επιτροπή της Ακαδημίας δεν μας έχει συνηθίσει σ’ αυτού του είδους παρεκβάσεις, αν και το βραβείο Λογοτεχνίας είχε προηγουμένως δοθεί στο φιλόσοφο και μαθηματικό Bertrand Russell το 1950, στον πολιτικό και ιστορικό Winston Churchill to 1953 και στο φιλόσοφο Jean Paul Sartre το 1964. Ας θυμηθούμε ότι ο Sartre αρνήθηκε το βραβείο, διότι κατά την άποψή του κάτι τέτοιο θα τον ανάγκαζε να συμβιβαστεί με το κατεστημένο. Σημειωτέον ότι το εν λόγω βραβείο φέρει μαζί του το δελεαστικό χρηματικό ποσό των 900 χιλιάδων δολαρίων – χρήματα προερχόμενα από τις πωλήσεις εκρηκτικών υλών, πυρίτιδας και δυναμίτιδας, των οποίων εφευρέτης είναι ο Άλφρεντ Νόμπελ (1833-1896).
Αλλά και ο ίδιος o Bob Dylan αιφνιδιάστηκε όταν άκουσε την ανακοίνωση ότι το “Βραβείο Νόμπελ εφέτος (2016) απονέμεται στον Bob Dylan για το λόγο ότι δημιούργησε καινούργιες ποιητικές εκφράσεις μέσα στη μεγάλη παράδοση του Αμερικανικού τραγουδιού”. Αρχικά ο καλλιτέχνης, γεμάτος αβεβαιότητα και ερωτηματικά, δίστασε να προβεί στην άμεση αποδοχή του βραβείου. Χρειάστηκαν μερικοί μήνες για να ανιχνεύσει τη συγγένεια των τραγουδιών του προς την λογοτεχνία. Την ανακάλυψε ξαναδιαβάζοντας τους αγαπημένους του συγγραφείς, όπως ο Melville (Moby Dick), o John Donne (Νταν), o Σαίξπηρ και πάνω από όλα, ο Όμηρος. Από την Οδύσσεια άντλησε τα περισσότερα θέματα των τραγουδιών του- η επιστροφή στο σπιτικό του σ’ ένα μεταλλαγμένο τόπο, οι επικίνδυνες περιπλανήσεις και οι περιπέτειες. Όλα αυτά οδήγησαν τον τραγουδιστή να πει το μεγάλο «Ναι» στους Σουηδούς.
Στην τελετή απονομής του βραβείου δεν παρέστη ο Dylan, κυρίως λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων. Αντ’ αυτού το βραβείο το παρέλαβε η πρέσβειρα των ΗΠΑ στη Σουηδία, η οποία ανέγνωσε και ένα απόσπασμα από την μάλλον μακροσκελή “Ομιλία για το Νόμπελ”. Από την ίδια ομιλία του, παραθέτουμε σε δική μας μετάφραση το τμήμα εκείνο που αναφέρεται κατ’ εξοχήν στην Οδύσσεια, και στην ποίηση του John Donne:
“Ο John Donne (Νταν), ποιητής – ιερέας, που έζησε στην εποχή του Σαίξπηρ, έγραψε αυτές τις λέξεις: «Η Σηστός και η Άβυδος των μαστών της. Όχι δύο ερωτευμένων, αλλά δύο ερώτων οι φωλιές.». Εγώ δεν ξέρω τι σημαίνει αυτό, αλλά ακούγεται ωραία. Πάντως θέλεις και εσύ τα τραγούδια σου να ακούγονται ωραία.
Όταν ο Οδυσσέας στην Οδύσσεια επισκέπτεται τον περιώνυμο πολεμιστή Αχιλλέα στον κάτω κόσμο, ο Αχιλλέας, που αντάλλαξε μια μακριά ζωή γεμάτη ειρήνη και απόλαυση με μια ζωή γεμάτη τιμή και δόξα, λέει στον Οδυσσέα ότι ήταν ένα λάθος. Απλώς εγώ πέθανα, αυτό είναι όλο! Δεν υπάρχει τιμή, δεν υπάρχει αθανασία Και ότι θα προτιμούσε να γυρίσει πίσω στη γη και να γίνει ταπεινός δούλος κάποιου αγρότη που καλλιεργεί ξένα χωράφια, παρά να είναι αυτό που είναι τώρα, βασιλιάς των νεκρών στον Άδη. Λέει επί πλέον ότι όσα και να ήταν τα βάσανα και οι αγώνες της ζωής, όλα αυτά ήταν πιο ευπρόσδεκτα από το να βρίσκεται σ’ αυτόν τον νεκρό τόπο.
Να λοιπόν τι είναι τα τραγούδια επίσης. Τα τραγούδια μας είναι ζωντανά στο χώρο των ζώντων. Αλλά αυτά δεν είναι όμοια με τη λογοτεχνία. Είναι προορισμένα να τραγουδηθούν, όχι να διαβαστούν. Οι λέξεις στα θεατρικά έργα του Σαίξπηρ προορίζονταν να παιχτούν επί σκηνής, ακριβώς όπως τα λόγια των τραγουδιών απαιτούν να τραγουδηθούν, όχι να διαβαστούν σε μια σελίδα.
Και ελπίζω μερικοί από σας θα έχετε την ευκαιρία να ακούσετε αυτούς τους στίχους κατά τον τρόπο που ο στιχουργός θα ήθελε να ακουστούν σε συναυλίες, σε μπαρ, δίσκους, CD, ή όπως αλλιώς οι άνθρωποι επιλέγουν να ακούσουν τα τραγούδια αυτές τις μέρες.
Επιστρέφω μια φορά ακόμα στον Όμηρο ο οποίος λέει:
Τραγούδησε μου, ω Μούσα,
και μέσω εμού πες την ιστορία σου!”
Με αυτό λοιπόν τον τρόπο, ο δημοφιλής και αγαπημένος ανά τον κόσμο Bob Dylan συνέδεσε τα τραγούδια του με τη λογοτεχνία, ή τα διαφοροποίησε από αυτήν.
Καιρός είναι τώρα να απολαύσουμε το πασίγνωστο τραγούδι του Blowing in the Wind.
Προηγούνται: α) το ποίημα στα Αγγλικά και β) μια πιστή στo πρωτότυπο δική μας μετάφραση.
Blowing in the Wind
How many roads must a man walk down
Before you call him a man?
How many seas must a white dove sail
Before she sleeps in the sand?
Yes, ‘n’ how many times must the cannon balls fly
Before they’re forever banned?
The answer, my friend, is blowin’ in the wind
The answer is blowin’ in the wind
Yes, ‘n’ how many years can a mountain exist
Before it is washed to the sea?
Yes, ‘n’ how many years can some people exist
Before they’re allowed to be free?
Yes, ‘n’ how many times can a man turn his head
And pretend that he just doesn’t see?
The answer, my friend, is blowin’ in the wind
The answer is blowin’ in the wind
Yes, ‘n’ how many times must a man look up
Before he can see the sky?
Yes, ‘n’ how many ears must one man have
Before he can hear people cry?
Yes, ‘n’ how many deaths will it take ’til he knows
That too many people have died?
The answer, my friend, is blowin’ in the wind
The answer is blowin’ in the wind.
Απάντηση χαμένη στον Αέρα
Πόσους δρόμους πρέπει να περπατήσει ο άνθρωπος,
Προτού τον πεις άνθρωπο;
Πόσες θάλασσες πρέπει να αρμενίσει ένα άσπρο περιστέρι,
Προτού κοιμηθεί στην άμμο;
Πόσες φορές πρέπει οι μπάλες του κανονιού να πετάξουν,
Προτού απαγορευτούν για πάντα;
Η απάντηση, φίλε μου, χάνεται μέσα στον άνεμο.
Πόσα χρόνια μπορεί ένα βουνό να ζήσει,
Προτού ξεπλυθεί στην θάλασσα;
Πόσα χρόνια μπορούν να ζήσουν μερικοί άνθρωποι,
Προτού τους επιτραπεί να είναι ελεύθεροι;
Πόσες φορές πρέπει ένας άνθρωπος να γυρίσει το κεφάλι,
Προσποιούμενος ότι απλώς δεν βλέπει;
Η απάντηση, φίλε μου, χάνεται στον άνεμο.
Πόσες φορές πρέπει ο άνθρωπος να κοιτάξει πάνω,
Προτού μπορέσει να δει τον ουρανό;
Πόσα αυτιά πρέπει κανείς να έχει,
Προτού ακούσει τους ανθρώπους να κλαίνε;
Πόσοι θάνατοι θα χρειαστούν προτού μάθει,
Ότι πολλοί άνθρωποι έχουν πεθάνει;
Η απάντηση, φίλε μου, χάνεται στον άνεμο.
