του Βασίλη Ν. Κορολή
Πριν από λίγες ημέρες εορτάστηκαν στην Ιταλία τα 150 χρόνια από τη γέννηση της μεγάλης παιδαγωγού Μαρίας Μοντεσόρι. Στην Ρώμη και συγκεκριμένα στη συνοικία του Σαν Λορέντζο, έγιναν ομιλίες και εκδηλώσεις προς τιμήν της. Σε αυτή τη φτωχική γειτονιά της Ρώμης ίδρυσε το 1907 το πρώτο Σπίτι των Παιδιών. Αυτό το πρώτο σχολείο προοριζόταν για παιδιά που η επίσημη κοινωνία θεωρούσε ανεπίδεκτα μαθήσεως.
Πολλά χρόνια πριν έρθει η κοινωνιολογία της εκπαίδευσης για να αποδείξει ότι η κοινωνική καταγωγή των παιδιών ευθύνεται άμεσα για την σχολική τους αποτυχία, η Μοντεσόρι άρχισε να ψάχνει τη λύση στο πρόβλημα της αγωγής όλων αυτών των παιδιών που το επίσημο εκπαιδευτικό σύστημα θεωρούσε ανεπίδεκτα μαθήσεως. Λίγο καιρό αργότερα τα παιδιά αυτά κατάφεραν τελικά να συμμετάσχουν στις εξετάσεις του επίσημου σχολείου και μάλιστα να περάσουν με επιτυχία ανατρέποντας όλα τα στερεότυπα. Έτσι το ενδιαφέρον όλου του κόσμου στράφηκε προς αυτή τη νέα για την εποχή παιδαγωγική μέθοδο που είχε απροσδόκητα αποτελέσματα αποκαλύπτοντας κάτι που μέχρι τότε έμενε επτασφράγιστο. Η Μοντεσόρι είχε καταφέρει να ανακαλύψει το μυστικό της παιδικής ηλικίας. Όπως ομολογούσε η ίδια, ένιωθε σαν τον χαζό Αλαντίν που βρήκε το μαγικό λυχνάρι.
Η μέθοδός της ήρθε στην Ελλάδα το 1936 από τη Μαρία Γουδέλη, μαθήτρια του μεγάλου παιδαγωγού Αλέξανδρου Δελμούζου. Παρά τους επίμονες προσπάθειες για να ιδρυθούν στην Ελλάδα δημόσια μοντεσοριανά σχολεία όπως συμβαίνει στην Ολλανδία, την Αμερική, την Ινδία και πολλές άλλες χώρες του κόσμου, το ελληνικό κράτος μέχρι σήμερα απορρίπτει το αίτημα με το επιχείρημα πως θα προκληθεί σύγχηση και διχασμός μεταξύ των Ελλήνων δασκάλων. Ωστόσο αξίζει να μελετήσει κανείς ορισμένες από τις βασικές ιδέες της Μοντεσόρι για να διαπιστώσει ότι αποτελούν ένα από τα θεμέλια της σύγχρονης παιδαγωγικής. Αξίζει τόσο οι γονείς όσο και οι παιδαγωγοί να λάβουν τουλάχιστον υπόψιν τους την κριτική που άσκησε η Μοντεσόρι στο επίσημο σχολικό σύστημα. Κριτική που δυστυχώς έπειτα από τόσα χρόνια παραμένει στο μεγαλύτερο μέρος της επίκαιρη.
Όπως έγραφε η Μαρία Γουδέλη, στη μελέτη για την Ψυχική Υγιεινή του παιδιού, επηρεασμένη από τις ανακαλύψεις της Μοντεσόρι: “Το επίσημο σύστημα αγωγής στηρίζεται στην κατάπνιξη κάθε αυθόρμητης κίνησης. Όλη η εργασία του σχολείου στηρίζεται στην επιτυχία της ακινησίας των παιδιών. Ο καλός δάσκαλος είναι εκείνος που ξέρει να επιβάλλεται και να εμποδίζει κάθε κίνηση. Η πειθαρχία στο σχολείο είναι συνώνυμη με την ακινησία. Στο σχολείο, στο σπίτι, στην κοινωνία το καλό παιδί είναι το φρόνιμο παιδί, που μένει όσο το δυνατό περισσότερο ακίνητο. Κι όμως μόνο με την κίνηση, τη δράση δημιουργείται η προσωπικότητα. Μόνο με την κίνηση μπορεί ο άνθρωπος να γνωρίσει τον εαυτό του και τον γύρω του κόσμο και, το σπουδαιότερο, να μεταβάλει το περιβάλλον του για την καλυτέρευση της δικής του ζωής και για την πρόοδο της κοινωνίας. Μόνο με την κίνηση μπορεί να τροφοδοτηθεί το σώμα, το πνεύμα και γενικά ο ψυχικός κόσμος του ανθρώπου”.
Η παιδαγωγική της Μοντεσόρι διέφερε από την επίσημη παιδαγωγική πάνω από όλα γιατί πέραν από την ανεξαρτησία του ατόμου στόχευε στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού με τέτοιο τρόπο ώστε όταν πλέον γίνει ενήλικο άτομο να είναι σε θέση να εργασθεί προς την καλυτέρευση και την αλλαγή της κοινωνίας που το περιβάλλει. Για το λόγο αυτό θεωρούσε πως μια ελεύθερη προσωπικότητα δεν μπορεί να διαμορφωθεί εάν από τα πρώτα στάδια της παιδικής ηλικίας δεν αφεθεί το παιδί ελεύθερο να κινηθεί. Από αυτή την ελευθερία είδε να ανατέλει μια ανώτερη μορφή πειθαρχίας. Κάτι που μέχρι τότε όλες οι κοινωνίες το θεωρούσαν αδιανόητο. Και κατέληγε στο συμπέρασμα πως: “Το πρώτο καθήκον του πραγματικού παιδαγωγού είναι η ετοιμασία ενός περιβάλλοντος πλούσιου σε δυνατότητες δράσης και κίνησης. Μόνο εκεί θα μπορέσει το παιδί να διαλέξει και να ολοκληρώσει τις ασχολίες του που το βοηθούν στην ομαλοποίησή του”.
Η ουσιαστική διαφορά της μοντεσοριανής μεθόδου με το επίσημο σχολικό σύστημα είναι πως πίστευε ακράδαντα πως εάν σεβαστούμε τις ανάγκες του παιδιού θα γίνει ομαλός άνθρωπος.
Σχετικά με αυτό η Μαρία Γουδέλη ακολουθώντας τις οδηγίες της Μοντεσόρι έγραφε: “Το παιδί, το ομαλό παιδί, έμεινε άγνωστο στη σημερινή Παιδαγωγική. Εκείνο που αυτή γνωρίζει είναι ένα ανώμαλο ον, που ακατάλληλες συνθήκες ζωής το καμουφλάρησαν με χαρακτήρες άμυνας. Είναι τόσο σπάνιο το είδος του ομαλού παιδιού σε οικογένειες ήρεμες και αγαπημένες, με καλοσύνη κι αισθήματα θυσίας, με πραγματική καλλιέργεια και γνώσεις, που κατάντησε να θεωρείται εξαίρεση και άνθρωπος με πολύτιμες καταβολές. Κι όμως όλα τα παιδιά μπορούσαν να είναι έτσι, με τα πραγματικά προτερήματα της παιδικής ηλικίας με τις ατελείωτες δυνατότητες και τα ευγενικότερα κοινωνικά αισθήματα”.
Σε συμφωνία με τη θέση της κοινωνιολογίας της εκπαίδευσης η Μοντεσόρι κατέληγε στην απόρριψη της κυρίαρχης μέχρι τότε άποψης ότι το παιδί είναι κενό δοχείο. Όπως είχε γράψει και ο μεγάλος κοινωνιολόγος Εμίλ Ντυρκάιμ: “H παιδαγωγική δράση πράγματι δεν ασκείται πάνω σε μια tabula rasa. Το παιδί έχει μια δική του φύση και καθώς αυτή τη φύση πρόκειται να διαμορφώσουμε, για να επιδράσουμε πάνω της έχοντας επίγνωση του στόχου, χρειάζεται πριν από όλα να προσπαθήσουμε να τη γνωρίσουμε”.
Ακριβώς στο ίδιο πνεύμα η Μοντεσόρι έγραφε πως “το παιδί δεν είναι κενό δοχείο, που για να σχηματίσει τη διανόησή του, δέχεται παθητικά εικόνες από τον εξωτερικό κόσμο, όπως πίστευαν οι παλιοί ψυχολόγοι, αλλά επεξεργάζεται το περιβάλλον του με μια συστηματική και βαθιά παρατήρηση, κίνηση και δράση, τοποθετώντας και ταξινομώντας εικόνες και καταστάσεις, γενικά το κάθετί που το περιτριγυρίζει, έμψυχο ή άψυχο, κινητό ή στάσιμο. Μ’αυτό τον τρόπο κατεργάζεται με τον προσωπικό του ρυθμό, με μεγάλη επιμέλεια και σύστημα -όταν δεν αντιδρά η καταστροφική παρεμβολή του ενήλικα- στη συνείδησή του τον πνευματικό, ηθικό και συναισθηματικό του κόσμο… Όταν επιβάλουμε τη δική μας θέληση σαν δυνατότεροι, εναντιωνόμαστε στη φύση, αλλάζουμε το ρυθμό της, σπέρνουμε παραμόρφωση για να πλουτίσουμε την παθολογία”.
Βασίλης Ν. Κορολής,
Νέες Εργατικές Κατοικίες Ναυπλίου
