1851: Ελληνικά (και αργολικά) προϊόντα στην παγκόσμια έκθεση του Λονδίνου – Mια πρώτη απόπειρα εξωστρέφειας…

Το 1850 ο Υπουργός των Εσωτερικών Γ. Νοταράς, με εγκύκλιό του προς τους Νομάρχες της χώρας (υπ’αριθμ. 88/26 Αυγούστου 1850,«περί προμηθείας και αποστολής δειγμάτων των ελληνικών προϊόντων, τα οποία θεωρούνται κατάλληλα να εκτεθώσιν εις την εν Λονδίνω βιομηχανικήν έκθεσιν»), προσπαθεί να συγκεντρώσει δείγματα από ελληνικά προϊόντα τα οποία έχουν εξαγωγικό ενδιαφέρον και να τα στείλει στις ελληνικέςπροξενικές αρχές στο Λονδίνο, προκειμένου να εκτεθούν στην Παγκόσμια Έκθεση πουπροετοιμάζεται για πρώτη φορά στην πρωτεύουσα της Βρετανίας.

Η διαμόρφωση εκθέσεων με την έννοια της παρουσίασης προϊόντων και την εκάστοτε συνοδεία έντυπων καταλόγων, ξεκίνησε στα τέλη του 18ου με αρχές 19ου αιώνα, κυρίως στο Παρίσι (από το 1798 και ύστερα) και σε ευρωπαϊκές πόλεις όπως η Βενετία (1827), η Σαρδηνία (1830), η Φλωρεντία (1839), το Βερολίνο (1844), οι Βρυξέλλες (1847), η Στοκχόλμη (1847) κ.ά. Η ποικιλία αντικειμένων προς αγορά αφορούσε χρηστικά και διακοσμητικά αντικείμενα όπως ρολόγια, υφάσματα, βιβλία, έργα τέχνης, χαλιά, καπέλα, ταπετσαρίες, έπιπλα, δερμάτινα είδη και πολλά άλλα είδη.

Ένας από τους βασικούς στόχους των Εκθέσεων,κατά τον 19 αιώνα, ήταν να αναδεικνύουν τα τελευταία προϊόντα της βιομηχανίας και αυτός ήταν και ο λόγος που ξεκίνησαν να οργανώνονται ολοένα και πιο στοχευμένα και συγκροτημένα.

Η δημοτικότητα των εκθέσεων τράβηξε το ενδιαφέρον της Βασιλικής ΕταιρείαςΤεχνών (Royal Society of Arts), μιας ομάδας που είχε ιδρυθεί στο Λονδίνο από το 1731, η οποία έψαχνε τρόπους να μαζέψει χρήματα με σκοπό να αναδείξει τις τέχνεςκαι στην Βρετανική κοινωνία.Ο Prince Albert, γερμανικής καταγωγής, σύζυγος της βασίλισσας του Ηνωμένου Βασιλείου Βικτωρίας και  πρόεδρος της Βασιλικής Εταιρείας Τεχνώναποφάσισε να σχεδιάσει και να πραγματοποιήσει μια μεγαλεπήβολη Έκθεση, στο Λονδίνο,με σκοπό να αναδείξει τα έργα της «βιομηχανίας της Βρετανίας», και να δει τη «χώρα του» να «αριστεύει στις τέχνες».

Το προσδοκώμενο  αποτέλεσμα ήταν η αύξηση του εξωτερικού εμπορίου και η προώθηση  επιλεκτικής οικιακής κατανάλωσης, μέσω της διαμόρφωσης του γούστου των παραγωγών και των καταναλωτών.

Η Μεγάλη Έκθεση στήθηκε σε μια έκταση στο Hyde Park του Λονδίνου και εγκαινιάστηκε την 1ηΜαΐου του 1851 από τη βασίλισσα Βικτωρία. Διήρκησε έως και την 15η Οκτωβρίουτου ίδιου έτους, φιλοξενώντας πάνω από 100.000 αντικείμενα στις πύλες της, με πρώτο έκθεμα το ίδιο της το κτήριο, το κρυστάλλινο Παλάτι (CRYSTALPALACE). Το Κρυστάλλινο Παλάτι προσήλκυσε γύρω στα έξι εκατομμύρια επισκέπτες (περίπου ίσο με το ένα τρίτο του πληθυσμού τηςΒρετανίας) στους έξι μήνες λειτουργίας της Έκθεσης, συγκεντρώνοντας παράλληλα περισσότερους από14.000 εκθέτες.

Η κτηριακή κατασκευή είχε μήκος 564 μέτρα, ύψος 39 μέτρα και χρειάστηκαν μόλις εννέα μήνες για να ανεγερθεί, με βασικά δομικά υλικά τοσίδερο και το γυαλί. Ο συνδυασμός αυτών των υλικών δεν είχε χρησιμοποιηθεί ως τότε, σε τέτοια εμβέλεια, κάνοντας τον Paxton (αρχιτέκτονα του κτηρίου) τον πρώτο άνθρωπο που κατάφερε να κατασκευάσει το μεγαλύτερο γυάλινο κτήριο του ως τότε κόσμου.

Ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Στέφανος Ξένος, στην πλούσια εικονογραφημένη έκδοση με τίτλο «Παγκόσμιος Έκθεσις» (1851), αναφέρει: «Δεν χωρεί στον νουν του ανθρώπου η ταχύτης με την οποίαν η θησαυροφύλαξ Αγγλία εσκέπασε με ύαλον, επιφάνειαν 24 στρεμμάτων και έστησε 3.300 σιδηράς στήλας ων εκάστη είχεν ύψος 5 η 6 μέτρων».

Η φύση του κτηρίου μαζί με το περιεχόμενό του, γεμάτο τροπικά φυτά, δέντρα πουσυμπεριλήφθηκαν στο πλάνο κατασκευής, αλλά και το γυάλινο σιντριβάνι στο κέντρο, έκαναν τον χώρο να μοιάζει με ένα τεράστιο θερμοκήπιο.

Το έργο κόστισε περίπου 150 χιλιάδες λίρες (δεκαπέντε εκατομμύρια λίρες περίπου,σε σημερινές τιμές). Οι επισκέπτες μπορούσαν να εισέλθουν διαλέγοντας μια από τις τρεις μεγάλες εισόδους και να περάσουν ολόκληρη τη μέρα στο εσωτερικό του κτηρίου απολαμβάνοντας τις πρώτες μεικτές αίθουσες αναψυχής για γυναίκες και άνδρες, φιλτραρισμένο νερό, τα πρώτα ανθρακούχα ποτά, τη μουσική οργάνων και τη θέα από τις ψηλότερες γκαλερί.

Οι πρώτες δημόσιες τουαλέτες, μια κατασκευή του George Jennings, αποτελούσε καινοτομία της εποχής που εγκαινιάστηκε σε μαζική χρήση, στην έκθεση αυτή. Με ένα πολύ μικρό αντίτιμο, οι επισκέπτες μπορούσαν να έχουν πρόσβαση σε καθαρή λεκάνη, πετσέτα, μια χτένα κι ένα γυάλισμα παπουτσιών.

Μεταξύ των χωρών που συμμετείχαν στη Μεγάλη Έκθεση, ήταν η Γαλλία, η Αυστρία, το Βέλγιο, η Ρωσία, η Τουρκία, η Ελβετία, η Ολλανδία, η Αίγυπτος, η Ισπανία, η Πορτογαλία, η Βραζιλία, το Μεξικό, η Κίνα η Αραβία, η Περσία, η Βολιβία, η Χιλή, η Γερμανία με τα τότε βασίλεια της, η Αμερική κι ακόμα, το σχετικάνεοσύστατο εκείνη την περίοδο, Ελληνικό Κράτος.

Το ελληνικό περίπτερο με  36 εκθέτες βρέθηκε δίπλα στις ασιατικές συμμετοχές «προσπαθώντας να διαρρήξει την κυρίαρχη οριενταλιστική προκατάληψη…..» περιείχε μόνο μερικά βιοτεχνικά προϊόντα και δείγματα πρώτων υλών.

Μεταξύ των εκθεμάτων ήταν: Μέταξα Καλαμών, Σπάρτης και Πειραιώς, Ζώναι Ύδρας, εξυφαινόμεναι παρά των μοναχών του Προφήτου Ηλίου, μανδήλια και κωνωπολόγοι Καλαμών, εξυφαινόμενοι παρά των καλογραιών της μονής του Αγίου Κωνσταντίνου,σύκα

Καλαμών σε τσαπέλες και λυτά σε δύο κιβώτια των πέντε οκάδων, έλαιον,αγουρόλαδο Σπάρτης τρία βοκάλια της μισής οκάδος, αγουρόλαδο ή απλό λάδι Μάνης,πάτοι υποδημάτων εκ των καταστημάτων της Σύρου,κορινθιακή σταφίς αχαράκωτη τρία κιβώτια των πέντε οκάδων το καθένα,  οίνος από κορινθιακή σταφίδα έξι βουκάλια της μισής οκάδος, γλυκορριζοχύλισμα μισή οκά, μέλι Υμηττού σε κηρύθρας και ρευστόν από δέκα οκάδες… αλλά καιανάγλυφα της Πάρου και Πεντελικού μαρμάρου εξεργασθέντα κατά μίμησιν των αρχαίων προτύπων του Παρθενώνος,ενδυμασία ελληνική χρυσοκέντητος μετά των περικνημίδων. (Το φέσιο ταύτης ελήφθη εκ των εν τη πρωτευούση φεσουργίων τα οποία εξάγουσιν ετησίως 5000-10000 φέσια),σάνδαλα κατασκευασμένα παρ’ Έλληνος τεχνίτουκ.ά

Από την Αργολίδα στάλθηκαν: Καπνός Άργους δύο οκάδες σε δέματα καλώς προετοιμασμένα, σουμάκι ή βυρσιά ή ρούδι (Rhus coriaria, ρούς ο βυρσοδεψικός) για βυρσοδεψία, 50 δράμια και μισή οκά σπόγγος.

Το ρούδι είναι ένα μικρό δένδρο που  παλιότερα είχε ευρύτατη χρήση με μεγάλη οικονομική σημασία καθώς χρησιμοποιούνταν στην επεξεργασία του δέρματος. Το ρούδι (φύλλα και κλωνάρια) έχει αυξημένη ποσότητα σε τανίνη μια ουσία που την χρησιμοποιούσαν για να μαλακώνουν τα δέρματα. Σήμερα από το φυτό, συνήθως, χρησιμοποιούμε μόνο τους καρπούς. Οι ξηραμένοι καρποί αλέθονται μέχρι να μετατραπούν σε μια πορφυρή σκόνη με ξινή γεύση, την οποία χρησιμοποιούν ως καρύκευμα στο κεμπάπ.

Το ελληνικό Περίπτερο

Η Αγγλική εφημερίδα «Τα Εωθινά Χρονικά» σε άρθρο της αφιερωμένο στην Ελληνική παρουσία αναφέρει:

«η Ελλάς δεν παρίσταται ειμή μόνον προς Ενθύμησιν εις την παγκόσμιον έκθεσιν, διότι είναι αδύνατον να υποθέσωμεν ότι τα φυσικά και τεχνικά προϊόντα της συνίστανται μόνον εκ των σταλμένων ολίγων δειγμάτων μαρμάρων, υφασμάτων και ξηρών καρπών, άτινα υπάρχουνεκτεθειμένα πλησίον εις το της Τουρκίας μέρος της Ελληνικής εκθέσεως…..

…προ της χειραφεσίας του ο Ελληνικός λαός αναγκαίως έπρεπε να παραμελήση την γεωργίαν και τα βιομηχανικάς τέχνας διότι τα οφέλη αυτών εβυθίζοντο εις την άβυσσον του τουρικού οικονομικού συστήματος ή αφηρούντο από τας αρπακτικάς χείρας των Σατραπών Τούρκων….

…Σήμερον η Ελλάς είναι εμπορικόν και εξαιρετικόν Ναυτικόν έθνος και δεν εργάζεται πλέον προς όφελος ξένου δεσπότου και ούτε είναι υποχρέωσις να παράξη και καταναλίσκη προϊόντα δούλης βιομηχανίας…»

Επιμέλεια Κειμένου:

Μαρία Βασιλείου, Βιολόγος-Ωκεανογράφος Msc