28 Μαΐου 1918: Η μεγαλύτερη τραγωδία στην Αργολίδα, η πολύνεκρη έκρηξη στο Κεφαλάρι

Φωτογραφία από γιορτή στην Παναγία την Κεφαλαριώτισσα, πριν από το 1904. 

Αν το 1918 υπήρχαν κάμερες και τηλεοπτικά κανάλια, για εβδομάδες το πρώτο θέμα στα δελτία ειδήσεων θα ήταν η έκρηξη σε αποθήκη πυρομαχικών στο Κεφαλάρι. Οι τίτλοι θα ήταν κάπως έτσι: «Τραγωδία με 45 νεκρούς». Ή ακόμη: «Ανθρώπινα μέλη στο ποτάμι»

του Γιώργου Νικολόπουλου

Η μεγαλύτερη τραγωδία εν καιρώ ειρήνης στην Αργολίδα (αν δεν υπολογίσουμε τη σφαγή από τους Γάλλους στο Άργος το 1833), συνέβη τη Δευτέρα 28 Μαΐου 1918 (10 Ιουνίου, με το νέο ημερολόγιο). Ήταν γύρω στις 2.30 μετά το μεσημέρι όταν οι κάτοικοι του Άργους, του Ναυπλίου και των γύρω χωριών τραντάχτηκαν από την ισχυρή έκρηξη…

Τα πυρομαχικά που βρίσκονταν αποθηκευμένα σε μια λιθόκτιστη αποθήκη, λίγα μέτρα νότια από την πηγή του Κεφαλαρίου πήραν φωτιά, ανατινάχτηκαν και κατάντησαν τη γύρω περιοχή σεληνιακό τοπίο.

35 στρατιώτες που φύλασσαν τις αποθήκες πυρομαχικών και 10 πολίτες διαμελίστηκαν. Ένα παιδί, μικρότερο των 10 ετών, βρέθηκε ξεκοιλιασμένο μέσα στον Ερασίνο ποταμό. Για πολλές ημέρες αργότερα, σε σημεία αρκετά μακριά από την πυριτιδαποθήκη βρίσκονταν κομμένα χέρια, πόδια, σώματα και ήταν δύσκολο να αναγνωρίσει κανείς τα πτώματα.

Δεκάδες ήταν τα ζώα που βρήκαν τραγικό θάνατο. Δέντρα ξεριζώθηκαν ή κάηκαν.

Σύμφωνα με μια παράδοση που για χρόνια ακουγόταν στο Άργος, συνέβη και ένα θαύμα: Εκείνη την ημέρα, πολύς κόσμος βρισκόταν για πικ νικ στο Κεφαλάρι. Κάτω από ένα μεγάλο δέντρο καθόταν μια παρέα περίπου 10 ατόμων. Την ώρα της έκρηξης, το δέντρο ξεριζώθηκε και πριν πέσει επάνω στον κόσμο, μια γυναίκα με τη μορφή της Παναγίας, το συγκράτησε.

Οι πλέον κερδισμένοι ήταν οι υαλοπώλες τις περιοχής. Ο δυνατός κρότος της έκρηξης είχε ως αποτέλεσμα να σπάσουν πολλά τζάμια στα σπίτια όχι μόνο του Άργους αλλά και του Ναυπλίου.

Ο παλιός ναός, η «Παναγία η Κεφαλαριώτισσα» καταστράφηκε ολοσχερώς. Λέγεται πως διασώθηκαν μόνο η εικόνα της Ζωοδόχου Πηγής και η Αγία Τράπεζα. Μετά την καταστροφή του ναού, πολλοί κάτοικοι του Άργους δραστηριοποιήθηκαν για την ανέγερση ενός νέου. Οι μετανάστες Αργείτες στην Ατλάντα προσέφεραν το ποσό των 15.000 δολαρίων και ο κορυφαίος αρχιτέκτονας Πάνος Καραθανασόπουλος έκτισε το σημερινό ναό της Ζωοδόχου Πηγής από το 1922 έως το 1924.

Στην αποθήκη πυρομαχικών του Κεφαλαρίου λειτουργούσε από το 1833, με Βασιλικό Διάταγμα του Όθωνα το Κρατικό Πυριτιδοποιείο. Ωστόσο, στις 4 Ιουνίου του 1868 (τραγική σύμπτωση: 50 ακριβώς χρόνια πριν από τη μεγάλη έκρηξη) έγινε και τότε έκρηξη με πολλές καταστροφές. Δύο άτομα έχασαν τη ζωή τους, δέντρα καταστράφηκαν και οι τζαμάδες του Άργους και του Ναυπλίου έκαναν και τότε χρυσές δουλειές. Το πυριτιδοποιείο σταμάτησε να λειτουργεί και απέμειναν μόνο οι αποθήκες που φυλάσσονταν από στρατιώτες.

Τα δημοσιεύματα της εποχής

Όπως αναφέραμε παραπάνω, όλες οι σύγχρονες αναφορές και όσες γράφτηκαν τα επόμενα χρόνια, κάνουν λόγο για 45 νεκρούς (35 στρατιωτικούς και 10 πολίτες). Οι περισσότερες αθηναϊκές εφημερίδες της εποχής δεν ανέφεραν καθόλου το γεγονός. Από τη μία, μάλλον δεν υπήρχε ανταποκριτής στην περιοχή, από την άλλη, εν καιρώ πολέμου (Α’ Παγκοσμίου) πιθανότατα να ήθελαν να αποκρύψουν μια τραγωδία στον ελληνικό στρατό, σε περιοχή ειρήνης… Ο ελληνικός τύπος συνέχιζε να πανηγυρίζει για τη νικηφόρα μάχη στο Σκρα λίγες ημέρες πριν (17 Μαϊου).

Σε δύο ημερήσιες εφημερίδες της εποχής εντοπίσαμε περιληπτικά το γεγονός της έκρηξης στο Κεφαλάρι και ο αριθμός των νεκρών (πολύ μικρότερος από αυτόν που μετέπειτα αποδίδεται) διέφερε ακόμη και μεταξύ αυτών.

Σύμφωνα με την εφημερίδα “Αστήρ” (30 Μαϊου) οι νεκροί ήταν 23 (13 στρατιωτικοί, 10 πολίτες):

Από την πλευρά της, η εφημερίδα “Έθνος” δίνει ονόματα των νεκρών (22 στρατιωτικοί και 2 πολίτες) και των τραυματιών (6 στρατιωτικοί και 5 πολίτες).