Ο Λιέπουρ μαχαλάς του Άργους και …οι λαγοί (γράφει ο Χρήστος Πιτερός)

Κατά την Τουρκοκρατία, ως γνωστόν, στο Άργος υπήρχαν τέσσερις μαχαλάδες, συνοικίες.

• Ο Μπεκήρ Εφέντη μαχαλάς στα νοτιοδυτικά του Άργους στους πρόποδες της Λάρισας
• Ο Καραμουντζά μαχαλάς στα νοτιοανατολικά της πόλης που βρισκόταν η αριστοκρατική τουρκική συνοικία
• Ο Ρωμέϊκος ή Γκιαούρ μαχαλάς στα βορειοανατολικά της πόλης
• Ο Λιέπουρ μαχαλάς, ο μεγαλύτερος μαχαλάς, συνοικία του Άργους που εκτεινόταν δυτικά της οδού Κορίνθου, αμέσως βορειότερα των οδών Βασιλέως Κων/νου και Δημ. Τσόκρη και έφθανε δυτικά ως τους πρόποδες του λόφου του Προφήτη Ηλία, της Δειράδας, που είναι εσφαλμένα γνωστός και ως λόφος της Ασπίδας.

Πολεοδομικό σκαρίφημα της πόλης του Άργους και κατανομή της πόλης κατά μαχαλάδες (γειτονιές).Το συγκεκριμένο σκαρίφημα, δημιουργήθηκε από τον Γιώργο Κόνδη για τις ανάγκες της παρουσίασης που έκανε στα πλαίσια του Α΄ Συνεδρίου Αργειακών Σπουδών («Το Άργος κατά τον 19 ο αιώνα», Άργος 5-7- Νοεμβρίου 2004) και περιλαμβάνεται στα Πρακτικά του Συνεδρίου (σ. 149). Περιλαμβάνεται επίσης στο κείμενό του για την «Αστικοποίηση του Άργους» (Αργειακή Γη, τ. 1, 2003, σ. 135).

Ο Λιέπουρ μαχαλάς δεν είναι τουρκικό όνομα, αλλά έχει λάβει το όνομα από την αλβανική λέξη λιέπουρ, που σημαίνει τον λαγό. Στη συνοικία αυτή, που είναι γνωστή και ως Αρβανιτιά, κατοικούσαν κυρίως Αλβανοί και Αρβανίτες, δίγλωσσοι, που μιλούσαν ελληνικά και αλβανικά.

Στη συνοικία αυτή και κατά μήκος της σημαντικότερης κεντρικής οδού, της οδού Περούκα, όπου βρισκόταν και το σημαντικότερο οικονομικό κέντρο – αγορά του Άργους κατά την Τουρκοκρατία, μετά το 1770 και τα Ορλωφικά εγκαταστάθηκαν οι επιφανέστερες αριστοκρατικές ελληνικές οικογένειες, των Περρούκα, Σταμ. Αντωνόπουλου, Βλάσση – (Βλασσόπουλου), Θεοφανόπουλου, Ζεγκίνη κ.λ.π. Η άποψη που αναφέρεται συχνά ότι η σημαντική αγορά στην περιοχή αυτή, γνωστή και ως πάνω Αγορά, βρισκόταν μόνο στη μικρή πλατεία του Σιταροπάζαρου (Δερβενακίων) είναι μεταγενέστερη και εσφαλμένη.

Για τη μόνη αποδεκτή μέχρι σήμερα άποψη ότι ο Λιέπουρ μαχαλάς έλαβε το όνομα από την αλβανική λέξη λιέπουρ (=λαγός), ο Ιωάννης Ε. Ζεγκίνης στη μελέτη του, «Το Άργος διά μέσου των αιώνων, Πύργος 1968, 274» αναφέρει επί λέξει: «Λιέπουρ μαχαλέ (μαχαλάς), ήτοι συνοικία λαγωών, ήτο η σημερινή Αρβανιτιά. Ωνομάσθη δε συνοικία λαγωών, διότι, κατά την παράδοσιν, εκ της Ασπίδος κατήρχοντο λαγωοί, οίτινες ήσαν άφθονοι και εισήρχοντο εντός των οικιών». Η άποψη αυτή έχει γίνει αποδεκτή, βοηθούντος και του συνήθους επιχειρήματος πάσης ευκαιρίας, «κατά την παράδοσιν», όπως και σε άλλες περιπτώσεις¹ και αναφέρεται πάντα, αβασάνιστα, από όλους τους νεότερους ερευνητές, οι οποίοι αντλούν, όπως είναι φυσικό από τον Ι. Ζεγκίνη (Γ. Κόνδης, Περίγραμμα οργάνωσης του δημόσιου χώρου στο Άργος της Τουρκοκρατίας, Δαναός 3, Άργος 2003, 137, 149).

Η παλαιότερη γραπτή πηγή για την παραπάνω άποψη, από όσο γνωρίζω, από την οποίαν αντλεί προφανώς και ο Ι. Ζεγκίνης είναι η βιογραφία που έγραψε ο Σταματέλος Αν. Αντωνόπουλος για τον παππού του, «Σταματέλος Σπηλ. Αντωνόπουλος βιογραφούμενος υπό του εγγονού  αυτού Σταματίου Αναστ. Αντωνόπουλου, εν Αθήναις 1918», ο οποίος στη σελίδα 24 αναφέρει επί λέξει:

«α) Λιέπουρ Μαχαλέ, ήτοι Συνοικία λαγωών, διότι αλβανιστί Λιέπουρ σημαίνει λαγωός. Φαίνεται ότι η ονομασία αύτη εδόθη τη συνοικία εν εποχή καθ’ ήν επεπόλαζον εν Άργει οι Αλβανοί. Γνωστόν ότι ενωρίς επελθόντες Αλβανοί, πυκνοί εγκατέστησαν εν Αργολίδι και εν Αττική. Άλλως η παρά την δυτικήν άκραν της συνοικίας ταύτης θέσις, η κατά τους πρόποδας της Ασπίδος, λέγεται παλαιόθεν Αρβανιτιά², διότι ώκουν αυτόθι Αλβανοί. Και ταύτα μεν προς εξήγησιν του γεγονότος ότι η ονομασία εδόθη εν γλώσση Αλβανική, ουχί δε Τουρκική ή Ελληνική. Αλλά διατί ωνομάσθη συνοικία λαγωών; Διότι λέγεται, την συνοικίαν ταύτην επεσκέπτοντο ενίοτε κατά την νύκτα λαγωοί, παράδοσις δε φέρει ότι και εζωγρήθη ποτέ εν ταύτη λαγωός. Κατήρχοντο, δε, φαίνεται εις την συνοικίαν ταύτην λαγωοί, εκ του λόφου του Προφήτη Ηλίου, μεθού η συνοικία εγειτνίαζε προς βορράν. Απετέλει δεν το ΒΔ της πόλεως τμήμα και κατοικείτο υπό της χριστιανικής της πόλεως αριστοκρατίας».

Από το παραπάνω απόσπασμα ο Σταμ. Α. Αντωνόπουλος δίνει την κρατούσα μέχρι σήμερα ερμηνεία προέλευσης του ονόματος του Λιέπουρ μαχαλά. Το ενδιαφέρον και περίεργο είναι ότι μία συγκεκριμένη περιοχή και συνοικία του Άργους, επειδή κατέβαιναν τη νύχτα λαγοί από τον Προφήτη Ηλία κ.λ.π. έλαβε το όνομα Λιέπουρ μαχαλάς, δηλαδή, κατά την παραπάνω ερμηνεία, ελληνιστί «Λαγομαχαλάς». Αλλά στην περιοχή αυτή, εκτός από τους λαγούς, σοβαρό λόγο είχαν να κατεβαίνουν και οι αλεπούδες, όπως σε όλες τις άλλες περιοχές, στα «αλβανικά κοτέτσια» για τις κότες, και σύμφωνα με τα παραπάνω η περιοχή θα μπορούσε να ονομασθεί π.χ. αλβανιστί, εκτός από Λιέπουρ μαχαλάς και ως «Αλεπουμαχαλάς;».

Ότι πρόκειται για απλοϊκή, λαϊκή, ενδιαφέρουσα ερμηνεία, γίνεται εύκολα φανερό. Όμως ένας κατοικημένος τόπος – μαχαλάς δεν παίρνει το όνομά του από ένα νυκτόβιο ζώο – επισκέπτη, το λαγό, διότι θα περίμενε κανείς το τοπωνύμιο αυτό να απαντάται και σε άλλες περιοχές.

Τα  αλβανικά τοπωνύμια της Αργολίδας: Παναρίτη, Μάνεση, Κούτσι, Καρακαλά κ.λ.π.  αποτελούν ονόματα των πρώην Αλβανών κατοίκων, ιδιοκτητών των αντίστοιχων περιοχών, όπως είναι συνηθισμένο άλλωστε και στα ελληνικά τοπωνύμια.

Το τοπωνύμιο Λιέπουρ μαχαλάς επιβάλλεται να επανεξετασθεί με αντικειμενικά γλωσσικά και ιστορικά κριτήρια. Άλλωστε σ’ αυτό μας οδηγεί και το γνωστό τοπωνύμιο της περιοχής ως Αρβανιτιά.

Ο Λιέπουρ μαχαλάς λοιπόν του Άργους, χωρίς περιθώρια σοβαρών αμφιβολιών, έλαβε το όνομα, όπως και τα ανάλογα τοπωνύμια των μαχαλάδων του Άργους, Μπεκήρ και Καραμουντζά, από το όνομα του αρχηγού της φάρας – σογιού των Αλβανών, που εγκαταστάθηκαν και κατοίκησαν την περιοχή αυτή σε παλαιότερη εποχή.

Λιέπουρ μαχαλάς λοιπόν δεν σημαίνει το μαχαλά των λαγών αλλά το μαχαλά του Λιέπουρ ή των Λιέπουρ, της κυρίαρχης προφανώς αλβανικής φάρας, που εγκαταστάθηκε στην περιοχή. Όπως π.χ. από το αλβανικό όνομα Λιάπης, μια περιοχή συνοικία, στα Οινόφυτα της Βοιωτίας, ονομάζεται Λιαπέικα.

Το όνομα προφανώς αυτό είχε λάβει ο αρχηγός κάτοικος της περιοχής, αρχικά ως παρωνύμιο, διότι ήταν γρήγορος και ευκίνητος στο περπάτημα και το τρέξιμο όπως ο λαγός – λιέπουρ, χαρακτηριστικό πλεονέκτημα για ένα αρχηγό της εποχής για αιφνίδιες αποστολές και κινήσεις. Όπως άλλωστε γίνεται φανερό και από το γνωστό δημοτικό τραγούδι: «μον’ πάρτε τον γιό μου το μικρότερο/πόχει λαγού ποδάρια και πέρδικας φτερά».

Το αλβανικό όνομα Λιέπουρ ως επώνυμο άλλωστε είναι γνωστό και στην Αργολίδα. Στο Κρανίδι απαντάται ως Λιέπουρης και παραλλαγμένο ως Ρέπουλης. Είναι γνωστή η οικογένεια Παναγιώτη Ρέπουλη ή Λιέπουρη καθώς και ο σπουδαίος πολιτικός Εμμανουήλ Ρέπουλης (1863 – 1924). (Εμμανουήλ Ρέπουλης, Κείμενα (Επιστολές, Άρθρα Ομιλίες), Δήμος Κρανιδίου 2001, σελ. 7).

Το επώνυμο Λιέπουρης απαντάται επίσης στην Αττική αλλά  και στη Τζιά ως Λέπουρης. Τα επώνυμα Λαγός και Λαγοπάτης είναι γνωστά και στην ελληνική γλώσσα. Από τα παραπάνω γίνεται φανερή η προέλευση του τοπωνυμίου του Λιέπουρ μαχαλά του Άργους με ιστορικά και γλωσσικά αντικειμενικά κριτήρια.

Επίσης έρχεται στην επιφάνεια ένας άγνωστος μέχρι σήμερα αλβανικής καταγωγής, αρχηγός προφανώς ευρύτερης οικογένειας φάρας, που εγκαταστάθηκε στο σημαντικότερο μαχαλά του Άργους, και επιβίωσε το όνομά του ως τοπωνύμιο του Άργους.

Το όνομα – επώνυμο ωστόσο αγνοήθηκε λόγω παρερμηνείας, ως κοινού ουσιαστικού (λιέπουρ = λαγός) και είναι καιρός να βρεί τη θέση του ισάξια μαζί με τα άλλα γνωστά αλβανικά ονόματα ιδιοκτητών και αρχηγών της Αργολίδας, που διατηρήθηκαν ως τοπωνύμια μέχρι την εποχή μας και αναφέραμε παραπάνω.

Η εγκατάσταση Αλβανών στην Αργολίδα είναι γνωστή από την εποχή των Παλαιολόγων, κατά τη Βενετοκρατία και την Τουρκοκρατία. Ωστόσο η εγκατάσταση των Αλβανών στο Λιέπουρ μαχαλά, το μεγαλύτερο του Άργους και πάνω στην κύρια οδό επικοινωνίας της Πελοποννήσου (οδός Ηρακλέους – Γούναρη) από την Αργολίδα προς την Τριπολιτσά, το πιθανότερο έγινε το 1770 από τους Τούρκους³.

Σημειώσεις

1. Το ατεκμηρίωτο επιχείρημα «κατά την παράδοσιν» αποτελεί συνήθης επιχειρηματολογία, για την υποστήριξη ατεκμηρίωτων απόψεων. Όπως π.χ. για το ονομαζόμενο δήθεν «σπίτι του Μακρυγιάννη» στο Άργος που ταυτίστηκε εσφαλμένα κατά την ανύπαρκτη «προφορική παράδοση» καθώς και ανύπαρκτη σχετική αναφορά του Μακρυγιάννη. (Χ. Πιτερός, Το «σπίτι του Μακρυγιάννη» στο Άργος, Αργειακή Γη, τ.5, 2012, 69 – 99, σελ. 69 κ.ε.).
2. Το τοπωνύμιο Αρβανιτιά είναι γνωστό και στο Ναύπλιο, από τους Αρβανίτες κατοίκους, και όχι από την παντελώς ατεκμηρίωτη σφαγή των Αλβανών κατά την εξέγερση του 1770. (Χ. Πιτερός, Μπούρτζι, Άγιοι Θεόδωροι, Αρβανιτιά φυλακή του Κολοκοτρώνη, Ναυπλιακά Ανάλεκτα, 7, 2009, 175 – 178
3. Ε. Λιάτα, Αργεία Γη, από το τεριτότιο στο βιλαέτι, Αθήνα 2003, 50.