Γράφει η Μαρία Βασιλείου, Ωκεανογράφος – Περιβαλλοντολόγος
Η Διεθνής Ημέρα Γυναικών και Κοριτσιών στην Επιστήμη καθιερώθηκε, με Απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ (A/RES/70/212) στις 22 Δεκεμβρίου του 2015 και τιμάται κάθε χρόνο στις 11 Φεβρουαρίου για να «επισημάνει ότι η γεφύρωση του χάσματος των φύλων στην επιστήμη είναι ζωτικής σημασίας για την επίτευξη της αειφόρου ανάπτυξης και την εκπλήρωση της υπόσχεσης της Ατζέντας του 2030, “να μην μείνει κανείς πίσω”.
Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, σήμερα, λιγότερο από το 30% των ερευνητών παγκοσμίως είναι γυναίκες και με βάση τα στοιχεία της UNESCO (2014-2016), σε παγκόσμιο επίπεδο, η εγγραφή των γυναικών είναι ιδιαίτερα χαμηλή στον τομέα της Πληροφορικής (3%), στις φυσικές επιστήμες, στα μαθηματικά και στη στατιστική (5%), στη μηχανική, τη βιομηχανία και τις κατασκευές (8%).
Στο μήνυμά του, ο ΟΗΕ αναφέρει ότι η σημερινή ημέρα αποτελεί ευκαιρία να πάρουμε θέση και να σπάσουμε τα στερεότυπα και προσθέτει ότι «ο κόσμος χρειάζεται την επιστήμη και η επιστήμη τις γυναίκες, πρέπει να ενθαρρύνουμε και να υποστηρίζουμε τα κορίτσια και τις γυναίκες να αξιοποιούν πλήρως το δυναμικό τους, ως επιστημονικοί ερευνητές και καινοτόμοι».
Έμπνευση για πολλές γυναίκες που ακολουθούν επιστημονική σταδιοδρομία αποτελεί η πολωνίδα φυσικός Μαρί Σκλοντόφσκα – Κιουρί, η οποία ήταν η πρώτη γυναίκα που κέρδισε Νόμπελ το 1903. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρει πως «η Μαρί Σκλοντόφσκα – Κιουρί αποτέλεσε έμπνευση για πολλές γυναίκες και επιστήμονες στην Ευρώπη. Μέχρι στιγμής, πάνω από 100.000 ερευνητές έχουν λάβει τη χρηματοδότηση από τη δράση Marie Sklodowska – Curie (MSCA).
Η έκδοση «SHE-FIGURES» 2012 & 2015,συλλογή δεδομένων που έχει αναλάβει από το 2003 και εφεξής η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, και η οποία δημοσιεύεται κάθε τρία χρόνια, έδειξε πως ο έμφυλος διαχωρισμός είναι ένα χαρακτηριστικό της επιστημονικής σταδιοδρομίας σε όλες τις χώρες, μολονότι υπάρχουν παραλλαγές ως προς τις ιδιαίτερες συνήθειες.
Σε γενικές γραμμές, οι γυναίκες εξακολουθούν να παραμένουν μειονότητα σε ορισμένους επιστημονικούς και τεχνικούς τομείς, ενώ αποτελούν την πλειοψηφία στον τομέα των ιατρικών και βιολογικών επιστημών. Εκ των σχεδόν 15 εκατ. επιστημόνων και μηχανικών που είχε η Ευρωπαϊκή Ένωση το 2018, το 59% ήταν άνδρες και μόλις το 41% γυναίκες, σχεδόν ανδροκρατούμενος ο μεταποιητικός τομέας, με 79% των επιστημόνων και μηχανικών να είναι άνδρες, ενώ πιο ισορροπημένη η εικόνα στον τομέα των υπηρεσιών (54% άνδρες και 46% γυναίκες).
Οι αποκλίσεις μεταξύ των χωρών-μελών ακόμη μεγαλύτερες. Σε τέσσερα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης –Λιθουανία, Βουλγαρία, Λετονία και Δανία- η επιστήμη είναι γένους… θηλυκού με 57% των επιστημόνων στη Λιθουανία να είναι γυναίκες, 52% σε Βουλγαρία και Λετονία και 51% στη Δανία. Απόλυτη ισότητα μεταξύ των δύο φύλων στην Πορτογαλία, με το ποσοστό των γυναικών στο 50%.
Στον αντίποδα, σε Φινλανδία, Ουγγαρία, Λουξεμβούργο και Γερμανία, το ποσοστό των γυναικών είναι κάτω από το ένα-τρίτο, μόλις 29% στη Φινλανδία, 30% στην Ουγγαρία, 31% σε Λουξεμβούργο και 33% στη Γερμανία.
Σύμφωνα μετα στοιχεία της Eurostat για την παρουσία των γυναικών στον επιστημονικό κλάδο οι επιδόσεις της Ελλάδας είναι μέτριες ,με τη χώρα μας να κατατάσσεται 19η μεταξύ των 27 χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ως προς το ποσοστό των γυναικών στην επιστήμη. Εντούτοις στη χώρα μας, το 39% των επιστημόνων και μηχανικών είναι γυναίκες, στα ίδια επίπεδα με τη Γαλλία και τη Δημ. της Τσεχίας και υψηλότερα από χώρες όπως η Ολλανδία, η Ιταλία και η Γερμανία.
Τα πράγματα για τις γυναίκες βέβαια, ήταν ακόμα χειρότερα τις παλαιότερες εποχές…
Ας δούμε μερικές Ελληνίδες:
Αγνοδίκη η Αθηναία, Ιατρός (4ος αιώνας π.Χ)
H Αγνοδίκη έζησε στην Αθήνα τον 4ο π.Χ. αιώνα. Ήθελε να σπουδάσει Ιατρική, αλλά αυτό ήταν αδύνατο στην εποχή της, αφού αν το τολμούσε ως γυναίκα θα ερχόταν αντιμέτωπη ακόμα και με θανατική ποινή. Λόγω της αυστηρής απαγόρευσης, είχε παρατηρηθεί μεγάλο ποσοστό θνησιμότητας στις επίτοκες, γιατί πολλές ντρεπόντουσαν να εξεταστούν από άνδρες. Η Αγνοδίκη ήθελε να γίνει μαία για να σώζει γυναίκες από τις επιπλοκές της γέννας. Έτσι, αποφάσισε να ντυθεί άντρας και να μαθητεύσει στον περίφημο γιατρό Ηρόφιλοκαι έναν από τους πρώτους ανατόμους εκείνης της περιόδου,που δίδασκε στην Αλεξάνδρεια.
Αυτό που έκανε εντύπωση, πέρα από τις γνώσεις, ήταν τα λεπτά δάχτυλα του «νεαρού γιατρού», αλλά και η περίεργη γλυκύτητα του προσώπου του. Για να τις καθησυχάσει, αποκάλυπτε σε κάποιες περιπτώσεις ότι ήταν γυναίκα, με σκοπό να την εμπιστευθούν και νααισθανθούνασφαλείς.
Οι άνδρες συνάδελφοί τηςέψαχναν να βρουν τρόπο να εξαφανίσουν «τον νεαρό γιατρό» που τους πήρε την πελατεία…Έτσι ξεκίνησαν να τον κατηγορούν ανοιχτά ότι συνάπτει εξωσυζυγικές σχέσεις με τις κυρίες που εξετάζει. Τελικά συνελήφθη και οδηγήθηκε σε δίκη.
Η Αγνοδίκη αποφάσισε προς υπεράσπισή της να αποκαλύψει την πραγματική της ταυτότητα. Το κατηγορητήριο ξέσπασε και απαίτησε άμεσα την θανατική της καταδίκη. Την υπερασπίστηκαν όλες οι γυναίκες που είχε γιατρέψει. Οι δικαστές χωρίς να έχουν να της προσάψουν κάποια άλλη βαριά κατηγορία, αναγκάστηκαν να την αθωώσουν γιατί το πλήθος είχε εξαγριωθεί με την άδικη κατηγορία….
Υπατία, Φιλόσοφος, Μαθηματικός, Αστρονόμος (370-415 μ.Χ)
Η Υπατία ήταν κόρη του μαθηματικού Θέωνα και δίδασκε Φιλοσοφία στην Αλεξάνδρεια σε νέους που συνέρρεαν από κάθε λιμάνι της Μεσογείου για να την ακούσουν. Τα Μαθηματικά και η Αστρονομία ήταν οι μεγάλες της αγάπες και δικές της εφευρέσεις ήταν τα όργανα αστρολάβος, με το οποίο έβρισκαν οι αρχαίοι τις θέσεις του Ήλιου, της Σελήνης, των πλανητών και των άστρων και το υδρόμετρο, όργανο μέτρησης της στάθμης του νερού. Η Υπατία αποτελούσε σύμβολο της μάθησης και της επιστήμης, οι οποίες την εποχή εκείνη ταυτίζονταν ευρέως από τους πρώτους Χριστιανούς με την ειδωλολατρία. Έτσι, υπήρξε το επίκεντρο της έντασης μεταξύ χριστιανών και εθνικών (μη χριστιανών), οι οποίες ταλαιπώρησαν αρκετά την Αλεξάνδρεια εκείνη την περίοδο.Στις 8 Μαρτίου του 415 δολοφονήθηκε με χαρακτηριστική αγριότητα (με διαμελισμό) από μια ομάδα φανατισμένων χριστιανών, που την αποτελούσαν μοναχοί και οπαδοί του Κυρίλλου, πατριάρχη Αλεξανδρείας.
Μαρία Καλαποθάκη, Ιατρός (1859-1941)
Η νεαρή Μαρία σπούδασε Ιατρική στο Παρίσι, πήρε διδακτορικό στη Σορβόννη και αντί να μείνει στη Γαλλία, επέλεξε να επιστρέψει στην Ελλάδα προκειμένου να προσφέρει τις υπηρεσίες της στην πατρίδα. Δούλεψε με επιμονή για τη βελτίωση της βρεφικής υγείας και της εκπαίδευσης των νοσοκόμων, ενώ κούραρε αμισθί φτωχούς ασθενείς, βάζοντας από την τσέπη της για την πληρωμή των φαρμάκων τους. Μία από τις πιο αξιοσημείωτες συνεισφορές της ήταν η περίθαλψη των τραυματισμένων Ελλήνων φαντάρων του ελληνοτουρκικού μετώπου (1897).
Αθηνά Μεσολωρά, ηγετική μορφή της Νοσηλευτικής (1889-1965)
Η Αθηνά Μεσολωρά, κόρη του καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Ιωάννη Μεσολωρά ήταν καθηγήτρια Νοσηλευτικής και κορυφαία νοσηλεύτρια του Ερυθρού Σταυρού. Η μοίρα της επιφύλαξε να επιβιώσει του βομβαρδισμού του νοσοκομείου των Ιωαννίνων από τους Γερμανούς την Κυριακή του Πάσχα του 1941 και συνέχισε να προσφέρει αγόγγυστα τις υπηρεσίες της στην πάμφτωχη, μαστιζόμενη από τις ασθένειες, μεταπολεμική Αθήνα. Είναι η πρώτη νοσηλεύτρια με ειδίκευση στη Δημόσια Υγιεινή γι’αυτό εξάλλου το όνομα της παραμένει θρυλικό στην ιστορία της ελληνικής δημόσιας υγείας.Το 1911,που ιδρύθηκε η Πρώτη Πρακτική Σχολή Αδελφών Νοσοκόμων η Αθηνά Μεσολωρά, σε ηλικία 22 ετών, ανέλαβε τη διεύθυνσή της. Φοίτησε στο King’s College του Λονδίνου το 1920 με υποτροφία της Ένωσης των Συνδέσμων των Ερυθρών Σταυρών και διαδέχθηκε την Ελένη Βασιλοπούλου στη διεύθυνση της Ανωτέρας Σχολής Νοσοκόμων και Επισκεπτριών του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού.
Αμαλία Κουτσούρη – Φλέμινγκ, Ιατρός (1912-1986)
Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 28 Ιουνίου του 1912 και ήταν κόρη του γνωστού δερματολόγου της Πόλης Χαρίλαου Κουτσούρη. Σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, όπου αναγορεύτηκε διδάκτωρ, και συνέχισε τις σπουδές της στο Παρίσι (όπου και εργάσθηκε στο Νοσοκομείο Necker), και στο Λονδίνο. Στη διάρκεια της κατοχής συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση. Με υποτροφία του Βρετανικού Συμβουλίου πήγε το 1945 στο Λονδίνο όπου εργάστηκε στο Wright Fleming Institute δίπλα στον Νομπελίστα μικροβιολόγο Αλεξάντερ Φλέμινγκ μέχρι το 1949, οπότε επέστρεψε στην Ελλάδα για να αναλάβει τη διεύθυνση του Ευαγγελισμού.
Το 1953 παντρεύτηκε με τον Φλέμινγκ, τον εφευρέτη της πενικιλίνης, αλλά ο γάμος τους κράτησε μόνο δύο χρόνια καθώς ο Αλεξάντερ Φλέμινγκ πέθανε το 1955. Αν και δεν τον χρησιμοποιούσε, είχε τον τίτλο της Λαίδης, καθώς ο Φλέμινγκ ήταν Ιππότης (Σερ).Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας ανέπτυξε έντονη αντιδικτατορική δράση και συνελήφθη τον Αύγουστο του 1971, με την κατηγορία ότι σχεδίαζε την απόδραση του Αλέκου Παναγούλη.
Ύστερα από ανάκριση εικοσιπέντε ημερών, στη διάρκεια της οποίας βασανίστηκε, δικάστηκε και καταδικάστηκε από το έκτακτο στρατοδικείο Αθηνών. Η δικτατορία όμως, φοβούμενη τον αντίκτυπο που θα είχε στη διεθνή κοινότητα η φυλάκιση της Αμαλίας Φλέμινγκ την άφησε ελεύθερη και την απέλασε, ενώ της αφαίρεσε και την ελληνική ιθαγένεια. Επέστρεψε στο Λονδίνο από όπου ξαναγύρισε μετά την πτώση της δικτατορίας.Η Αμαλία Φλέμινγκ έδωσε το όνομα της σε ένα νοσοκομείο και έβαλε τα θεμέλια του Ερευνητικού Κέντρου Βιοϊατρικών Επιστημών «Αλέξανδρος Φλέμινγκ» που σήμερα θεωρείται ως ένα από τα πληρέστερα του είδους του στον κόσμο.
