Φωτογραφία: Θεοφάνια στην Κίο της Μικράς Ασίας τη δεκαετία του 1910
Από το βιβλίο του Βασίλη Κουλιγκά “Αναμνήσεις ενός Μικρασιάτη”
Tα Φώτα τα γιορτάζαμε με ιδιαίτερη λαμπρότητα. Γι’ αυτό την ημέρα εκείνη λειτουργούσε μια μόνο εκκλησία, η Οδηγήτρια, όπου γινότανε η επίσημη τελετή. Γινότανε αρχιερατική λειτουργία με όλους τους παπάδες από όλες τις εκκλησίες και ο Μεγάλος Αγιασμός.
Η λειτουργία άρχιζε από πολύ πρωί, από τη νύκτα σχεδόν και διαρκούσε μέχρι τα ξημερώματα, οπότε επακολουθούσε η μεγάλη πομπή προς την θάλασσα για την κατάδυση του σταυρού. Η κατάδυση του σταυρού, το ρίξιμο του σταυρού στη θάλασσα, όπως το λέγαμε γινότανε στην παραλία του Μπαλούκπαζάρι, κοντά στο Δεσποτικό. Είχε δε μεγάλο ενδιαφέρον η τελετή εκείνη, διότι η συμμετοχή των κολυμβητών ήταν μεγάλη και ο αγώνας για το πιάσιμο του σταυρού μεγάλος. Γινότανε δε ως εξής:
Ερχόντουσαν πολλά καΐκια στον χώρο της τελετής, ψαροκάικα κυρίως, τα οποία περιστοιχίζανε τον τόπου που θα έπεφτε ο σταυρός. Σχηματίζανε δηλαδή ένα κεφαλαίο “Π” και μπορούσε όποιος ήθελε να ανέβει στα καΐκια για να παρακολουθήσει. Εκτός από τα καΐκια ερχότανε και το βαπόρι που εκτελούσε την συγκοινωνία με την Κωνσταντινούπολη και έπαιρνε θέση απέναντι από την εξέδρα που θα ανέβαινε ο Δεσπότης για να ρίξει το σταυρό. Καθυστερούσε την αναχώρηση για την Πόλη το βαπόρι, για να μπορέσουν οι επιβάτες να παρακολουθήσουν το ρίψιμο του σταυρού.
Στην τελετή ερχότανε και ο Τούρκος Λιμενάρχης με την βάρκα του λιμεναρχείου -με τουρκική σημαία- και καταλάμβανε θέση στη μέση του χώρου της τελετής. Στη συνέχεια, οι κολυμβητές οι οποίοι αναμένανε στην παραλία γυμνοί, μόλις έφθανε η πομπή και πριν ακόμη ανέβει ο Δεσπότης στην εξέδρα, κάμνανε βουτιά στη θάλασσα, έτοιμοι να πιάσουν το σταυρό.
Η κατάδυση του σταυρού στη θάλασσα γινότανε στην Κίο κατά κάποιο ιδιόρρυθμο τρόπο, διαφορετικό από ό,τι συνέβαινε σε άλλα μέρη. Δηλαδή, οι κολυμβητές δεν ανέμεναν να πέσει ο σταυρός στη θάλασσα και ανάμεναν το ρίξιμο του σταυρού, προσπαθούντες αν ήταν δυνατό, να τον πιάσουν στον αέρα.
Με τη σειρά του όμως και ο Δεσπότης προσπαθούσε να τους παραπλανήσει γι’ αυτό έκανε διάφορες κινήσεις, ότι δήθεν θα έριχνε τον σταυρό σε ορισμένη κατεύθυνση, πότε αριστερά, πότε δεξιά, αναγκάζοντας έτσι τους κολυμβητές να μετακινούνται πότε από εδώ και πότε από εκεί και τελικά, τον έριχνε σε μέρος που δεν υπήρχαν κολυμβητές.
Αμέσως αρχίζανε τα μακροβούτια και ο υποβρύχιος αγώνας για την ανεύρεση του. Ο σταυρός ήταν ξύλινος, αλλά ήταν δεμένος σε βαρίδια από μολύβι, για να βουλιάζει και έπρεπε οι κολυμβητές να κάνουν πολλά μακροβούτια για να τον εντοπίσουν.
Ο αγώνας δεν τελείωνε με την ανεύρεση του σταυρού. Έπρεπε ο κολυμβητής που θα έπιανε τον σταυρό να μπορέσει να τον κρατήσει γερά διότι πέφτανε απάνω του οι άλλοι για να του τον πάρουν. Έτσι, μετά την ανεύρεση του από τον οποιοδήποτε κολυμβητή, επακολουθούσε πάλη μέσα στη θάλασσα, μεταξύ τον κολυμβητών για να τον αρπάξουν από τα χέρια του άλλου και νικητής ήταν εκείνος που κατόρθωνε να τον παραδώσει στα χέρια του Δεσπότη. Έτσι πολλές φορές ο σταυρός περνούσε από πολλά χέρια.
Και ο αγώνας εκείνος έπαιρνε διαστάσεις που πολλές φορές συνεχιζότανε και στην ξηρά, σε σημείο που επενέβαιναν και μη κολυμβητές για να τους χωρίσουν. Ο λόγος του καυγά για να μπούμε και στην ουσία ήταν τα οικονομικά κίνητρα. Διότι εκείνος που θα κατόρθωνε τελικά να παραδώσει τον σταυρό στον Δεσπότη είχε το προνόμιο να τον περιφέρει σε όλη την Κίο, στα σπίτια και στα μαγαζιά για προσκύνημα μέσα σε αργυρό δίσκο που του παραχωρούσε η κοινότητα και τα οικονομικά οφέλη από τα φιλοδωρήματα ήταν σημαντικά.
Συνήθως οι κολυμβητές ήσαν οργανωμένοι κατά ομάδες είτε κατά συνοικίες είτε κατά παρέες και κάνανε ομαδικό αγώνα για το πιάσιμο του σταυρού.
Οι κολυμβητές
Οι κολυμβητές οι οποίοι, όπως ανάφερα πιο πάνω ήσαν πολλοί ξεκινούσαν από τα σπίτια τους, κατά ομάδες, με μόνο ρούχο μια βαριά γούνα. Θα πρέπει να αναφέρω ότι υπήρχαν ειδικές γούνες για την εποχή εκείνη στην Κίο, τις οποίες φορούσαν οι γεροντότεροι την παλιά εποχή, καμωμένη από βαρύ μάλλινο ύφασμα, τσόχα, και το εσωτερικό μέρος όλο από προβιά (με όλο το μαλλί του πρόβατου) για να κρατάει πολύ ζέστη.
Πριν φθάσουν στην παραλία θεωρούσαν χρέος τους να περάσουν από την εκκλησία κατά το διάστημα του Μεγάλου Αγιασμού, να φιλήσουν το χέρι του Δεσπότη και να πιούν αγιασμό. Η είσοδος τους στην εκκλησία ήταν εντυπωσιακή, διότι, όπως μπαίνανε όλοι μαζί στην εκκλησία δημιουργούνταν κάποιος θόρυβος. Παραμέριζε ο κόσμος για να περάσουν και να πλησιάσουν τον Δεσπότη και αντιλαμβάνεστε την γραφικότητα της στιγμής που μπαίνανε στην εκκλησία γυμνοί με μόνον τη γούνα. Όλων τα βλέμματα πέφτανε σ’ αυτούς. Εξάλλου αυτοί θα ήταν οι πρωταγωνιστές της τελετής στη θάλασσα.
