Για τα «έργα πολιτισμού», συνέχεια (γράφει ο Βασίλης K. Δωροβίνης)

του Βασίλη Κ. Δωροβίνη

Στην αρχή Δεκεμβρίου τα «Αργολικά» φιλοξένησαν άρθρο μου με αφορμή την (λεκτική) κινητικότητα που παρατηρήθηκε, λίγο πριν, ως προ τις εκκρεμότητες που διαιωνίζονται στο Άργος και στο Ναύπλιο και αφορούν πολλά μνημεία της νεότερης ιστορίας μας στις δύο πόλεις. Θεωρώ χρήσιμο να προσθέσω ορισμένα ακόμα στοιχεία και να συμπληρώσω με κάποια που είχα παραλείψει.

Ας υπενθυμίσω ότι για τη νεότερη πολιτισμική κληρονομιά πρωτεργάτες για μεν το Ναύπλιο ήταν ο Μ. Λαμπρυνίδης και για το Άργος ο Δ. Βαρδουνιώτης και ο Τ. Τσακόπουλος.Έδωσαν πολύτιμες πληροφορίες, αφού είχαν πρόσβαση σε αρχεία, ενώ ο Βαρδουνιώτης διέσωσε μια σειρά από αυτά. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο λήθη κάλυψε την ιστορία αλλά και τη σημασία της νεότερης πολιτισμικής κληρονομιάς στο νομό μας γενικότερα. Δίχως ψεύτικη μετριοφροσύνη θα πρέπει να αναφέρω ότι μετά από εντατικές έρευνές μου σε αρχεία στην Ελλάδα και στη Γαλλία, αλλά και με την αποδελτίωση του Τύπου του νομού μας από την εποχή του Καποδίστρια μέχρι και τη δεκαετία του 1980, έφερα στην επιφάνεια τον μέχρι τότε χαμένο αρχιτεκτονικό θησαυρό, ειδικότερα του Άργους. Αυτό πρωτοέγινε με τη μελέτη μου για την παραδοσιακή αρχιτεκτονική στο Άργος, που δημοσιεύθηκε στα «Αρχαιολογικά Ανάλεκτα εξ Αθηνών» του Υπουργείου Πολιτισμού. Πρόκειται για «πυροσβεστική» μελέτη, με τα στοιχεία που είχα συγκεντρώσει μέχρι τότε και σε εποχή που συνεχιζόταν η εξάλειψη της νεότερης αρχιτεκτονικής κληρονομιάς του Άργους.

Στα χρόνια της Επανάστασης του 1821 το Άργος υπέστη τρεις εισβολές Οθωμανικών στρατευμάτων, υπό τους Δράμαλη, Κιουταχή και Ιμπραήμ. Δεν είμαστε σε θέση να δώσουμε ακριβή εικόνα των καταστροφών που προξενήθηκαν στην πόλη, πάντως μαρτυρίες Ελλήνων αλλά και Γάλλων της Επιστημονικής Αποστολής στον Μοριά δίνουν αναφορές για τα λίγα ιδιωτικά κτίρια που είχαν μείνει όρθια στην πόλη. Ας μη ξεχνάμε ότι τον Ιούλιο – Αύγουστο του 1829 οργανώθηκε στο αρχαίο θέατρο του Άργους η Δ’ Εθνοσυνέλευση, και με την ευκαιρία διατυπώθηκαν ορισμένες μαρτυρίες για τα κτίρια της εποχής.

Έχω ήδη αναφερθεί στα δημόσια κτίρια που κτίσθηκαν στο Άργος κατά την καποδιστριακή εποχή (Ανέκκλητον Δικαστήριον – σήμερα Δημαρχείο –, Δημοτικό Σχολείο κ.ά). Ως προς τα ιδιωτικά κτίρια θα πρέπει να αναφέρουμε ότι εκείνα των Βλάσση και Περρούκα προϋπήρχαν της Επανάστασης και έχουν εντοπιστεί μαρτυρίες ανθρώπων που μάλιστα φιλοξενήθηκαν στο κτίριο του Βλάσση. Ο ιδιοκτήτης του κτιρίου αυτού το έχει αφήσει ασυντήρητο και έχει επιδιώξει την κατεδάφισή του. Βρίσκεται στην ομώνυμη πλατεία απέναντι από τον ναό της Αγ. Αικατερίνης.

Από το 1829 αρχίζει η ανοικοδόμηση σημαντικών ιδιωτικών κτιρίων, όπως του φιλέλληνα στρατηγού Τόμας Γκόρντον (1829), στην οδό Γόρδωνος, το οποίο αγοράσθηκε και ανακαινίσθηκε από τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή. Επίσης, το κτίριο του Σπυρίδωνα (και όχι Σπύρου!) Τρικούπη, για το οποίο υπάρχουν ακριβέστατες μαρτυρίες σε όλο τον 19ο αιώνα και μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο,αλλά και σαφέστατες εγγραφές στο Υποθηκοφυλακείο Άργους. Κτίσθηκε το 1830, σε σχέδια του Αυστριακού Προξένου Γκρόπιους. Το κτίριο του Δ. Καλλέργη (1830), για το οποίο έχω δημοσιεύσει μελέτες στην «Αρχαιολογία» και στην «Αργειακή γη».

Θα πρέπει να αναφερθώ και στο κτίριο του Δημητρίου Τσώκρη, το οποίο καταρρέει αλλά γίνεται περιφορά δύο αντικειμένων του κατά τις Εθνικές Επετείους. Τα αντικείμενα αυτά αποτελούν μικρό μέρος από ολόκληρο κατάλογο αντικειμένων που έχουμε εντοπίσει και δωρήθηκαν προπολεμικά στο Δήμο Άργους επί δημαρχίας Κ. Μπόμπου. Όπως και για άλλα ιστορικά κτίρια, έτσι και γι’ αυτό είναι θλιβερή η ιστορία που τα περιβάλλει. Η προτελευταία ιδιοκτήτρια του κτιρίου Μέλπω Ροδινού – Ορλάνδου πούλησε ως οικόπεδα τμήματα του κήπου του κτιρίου το 1959 και σχετική διαμαρτυρία είχε δημοσιευθεί στην εφημερίδα «Ασπίς του Άργους». Μόλις το 1965 το τότε αρμόδιο Υπουργείο Παιδείας εδέησε να κηρύξει διατηρητέο το κυρίως σπίτι ενώ το 1978 δόθηκε άδεια από την αρμόδια υπηρεσία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων να κτισθεί και ο υπολειπόμενος επί της οδού Ηρακλέους χώρος του κτιρίου. Ο Δήμος Άργους, με έγγραφο του μετά από ομόφωνη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου, έστειλε έγγραφο στις 10/11/75 στο Υπουργείο Πολιτισμού και ζήτησε τη διάσωση και αναστήλωση του ιστορικού κτιρίου με τον περιβάλλοντα χώρο του, αλλά απάντηση δεν δόθηκε ποτέ. Έτσι φτάσαμε στην ανέγερση και άλλου κτιρίου, που περιέκλεισε την οικία Τσώκρη,η οποία σημειώνω ότι έχει σχήμα «Η».

Συζήτηση γίνεται αυτές τις μέρες για την τύχη του κτιρίου, το οποίο σημειώνω άρχισε να κτίζεται το 1827 και λίγο πριν την Δ’ Εθνοσυνέλευση ολοκληρώθηκε η οικοδομή με αρχιτέκτονα τον Θ. Βαλιάνο – πολύ σημαντικό αρχιτέκτονα της εποχής. Νομίζω ότι είναι απαραίτητο η αναστήλωση του κτιρίου να γίνει από πολύ ειδικευμένο αρχιτέκτονα και να επιδιωχθεί να επιστραφούν γνωστά αντικείμενα απότο εσωτερικό του, τα οποία ο Ι. Ροδινός – Ορλάνδος είχε μεταφέρει σε σπίτι του στις Σπέτσες, σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες. Επίσης, θα πρέπει προγραμματικά να επιδιωχθεί η αποκατάσταση του περιβάλλοντα χώρου του κτιρίου (κήπος), είτε με ανταλλαγή ακινήτων είτε με απαλλοτρίωση. Σε καμιά πολιτισμένη ευρωπαϊκή χώρα κτίρια τέτοιας ιστορικής και αρχιτεκτονικής αξίας δεν «πνίγονται» από άθλιες οικοδομές. Όσο για τη μελλοντική χρήση του, είχε έγκυρα προταθεί η αποκατάστασή του ως πρότυπου αρχοντικού των αρχών του 19ου αιώνα – με αφιέρωση στην Επανάσταση του 1821 στο Άργος. Η μετατροπή του σε λαογραφικό μουσείο με τσουκάλια, αργαλιούς, ρόδες από σούστες κλπ. όχι μόνο θα αποτελεί επανάληψη άλλων συλλογών στην Αργολίδα, αλλά και δεν ταιριάζει με την ιστορία και τον ρυθμό του κτιρίου.

Σημειώνω ότι στο βιβλίο που ετοιμάζω για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση θα συμπεριληφθεί μελέτη κυρίως για τα πάθη του κτιρίου αυτού αλλά και μελέτη για το σπίτι του Μακρυγιάννη και τα δικά του πάθη. Τελειώνω με δύο ακόμα αναφορές. Στη Νέα Κίο πολύ σωστά οργανώθηκε ημερίδα για τον Νικηταρά και την εκκλησία του Αη Γιάννη στη θέση «Κιόσκι». Θυμίζω ότι στη θέση αυτή υπήρχε μέχρι και μετά τον Πόλεμο ο πύργος του Νικηταρά, που αφέθηκε να καταρρεύσει, καλή ώρα όπως ο πύργος στην Κάντια του οποίου ζούμε σήμερα την κατάρρευση, αν και έχει κατατεθεί πλήρης μελέτη για την αναστήλωσή του. Τέλος, δημοσιεύθηκε η είδηση ότι εφόσον καταργηθεί το στρατόπεδο Μηχανικού στο Ναύπλιο, θα μεταφερθούν στα εκεί κτίρια οι Υπηρεσίες της Περιφέρεις Πελοποννήσου (πρώην Νομαρχίας). Αν κάτι τέτοιο προχωρήσει, τότε είναι καιρός να κατεδαφιστεί το αυθαίρετο κτίσμα της Νομαρχίας στην παραλία, που αποτελεί μνημείο αυθαιρεσίας του ίδιου του Δημοσίου και κακό παράδειγμα ενθάρρυνσης για ανέγερση αυθαιρέτων.

Ακολουθούν δύο κείμενα που δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα “Ασπίς” το 1959 και αφορούν την πώληση της οικίας Τσώκρη: