Άρθρο του Βασίλη Κ. Δωροβίνη
(δημοσιεύτηκε στην “Εφημερίδα των Συντακτών” – Σάββατο 27/7/2019)
Είναι προφανές ότι το «καπέλο» της ενέργειας κάλυψε παντελώς την ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος, όπως άλλωστε και η πελατειακή ανάγκη στα αυθαίρετα οδήγησε σε αλλεπάλληλες αυτο-ακυρώσεις κυρώσεων.
Οι δηλώσεις του τέως αν. υπουργού Περιβάλλοντος Σ. Φάμελλου, τα ρεπορτάζ του Τ. Σαραντή για το οικολογικό κίνημα («Εφ.Συν.», 3&9/7/19) και οι πρώτες δηλώσεις του Κ. Χατζηδάκη, νέου υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας αποτέλεσαν το έναυσμα για το παρόν άρθρο. Είναι γεγονός ότι οι ελληνικές κυβερνήσεις και κατ’ επέκταση το κράτος, σε όλη την περίοδο της Μεταπολίτευσης και μέχρι σήμερα, ουδέποτε εφάρμοσαν μια συνεκτική και συνεπή πολιτική για τα θέματα περιβάλλοντος. Και με τον όρο περιβάλλον νοείται -ειδικά για την Ελλάδα- τόσο το φυσικό όσο και το ανθρωπογενές-ιστορικό.
Η επί σειρά ετών αρθρογραφία μου για το θέμα αυτό νομίζω έχει διαλευκάνει όλες τις σχετικές διαστάσεις.
Στο σημείο αυτό θεωρώ αναγκαίο και χρήσιμο να γίνουν υπενθυμίσεις, δεδομένων των «κενών μνήμης» που έχουν μεσολαβήσει για πολλούς, αναγνώστες και πολιτικούς υπεύθυνους. Και κατ’ αρχήν πώς εξηγείται το ότι, παρά τη διαμορφωμένη κατάσταση, πέρασε στο Σύνταγμα και διατηρήθηκε, παρά τις αναθεωρήσεις του, το άρθρο 24 αλλά και το άρθρο 17 για την προστασία του περιβάλλοντος;
Θα πρέπει να παραπέμψουμε στη γνωστή ελλαδική μέθοδο, δηλαδή στη δράση εξωκυβερνητικών οργανώσεων και στην παρεμβολή ευαίσθητων και δραστήριων προσώπων, που συνέκλιναν στο να διατυπώσουν εύστοχα αιτήματα, να πεισθούν θεσμικοί υπεύθυνοι (όπως ο Κ. Τσάτσος το 1975 και ο Ευάγγελος Βενιζέλος το 2000-2001), ώστε να αρθούν αντιθέσεις και αντιρρήσεις και να διαμορφωθούν τα θεσμικά κείμενα, πρωτοποριακά στην εποχή τους για όλη την Ευρώπη.
Εκτοτε ο πλανήτης γενικά και η Ελλάδα ειδικότερα βυθίζονται σε οικολογικά αδιέξοδα. Στη χώρα μας, μάλιστα, τα θέματα περιβάλλοντος είναι αντικείμενα χειρισμών διασπασμένων αρμοδιοτήτων και υποχωρήσεων, ενώ σημειώνονται θεσμικά «καπελώματα» με στόχο αυτά να μην είναι «ενοχλητικά». Μικρή αναδρομή θα διαφωτίσει του λόγου το αληθές.
Το υπουργείο Πολιτισμού είχε αναλάβει (αρχικά ως υπουργείο Παιδείας) την προστασία της ιστορικής κληρονομιάς. Δέσμιο της έννοιας των μνημείων, επί δεκαετίες προστάτευε μόνο μεμονωμένα κτίρια της νεότερης ιστορίας της χώρας (μέχρι σήμερα έχει καλύψει μόνο πέντε οικισμούς). Ενα νέο άνοιγμα που πραγματοποιήθηκε με την επιστημονική καταγραφή και κατάταξη περίπου δυόμισι χιλιάδων παραδοσιακών οικισμών, από τους οποίους θεσμικά καλύφθηκαν μόλις 432 (ΦΕΚ 594/1978 Δ’, με κατάταξη «αχταρμά» και με αμφιλεγόμενους όρους δόμησης). Ακολούθησε το 1979 τροποποίηση του ισχύοντα ΓΟΚ και εισήχθησαν οι πρώτοι θεσμικοί κανόνες για τα διατηρητέα κτίρια.
Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε ότι η πρώτη διοικητική δομή στον τομέα αυτόν δημιουργήθηκε με την ίδρυση, στο τότε υπουργείο Συντονισμού, μιας Γραμματείας Οικισμού και Περιβάλλοντος, υπό τον αείμνηστο Μ. Γερουλάνο, και ακολούθησε η δημιουργία υφυπουργείου υπό τον Στ. Μάνο. Την άνοιξη του 1980 δημιουργήθηκε για πρώτη φορά υπουργείο Περιβάλλοντος (ΥΧΟΠ), με πρώτο υπουργό τον Γ. Πλυτά και από το 1981 τον Αντ. Τρίτση. Μάνος και Τρίτσης υπήρξαν μεταρρυθμιστές υπουργοί, που προσπάθησαν να χαράξουν μια συνολική πολιτική για το περιβάλλον.
Τέτοια πολιτική δεν κατέληξε να διαμορφωθεί μέχρι σήμερα και τα βαρίδια των διασπασμένων αρμοδιοτήτων, των υποστελεχώσεων σε καταρτισμένο προσωπικό, της έλλειψης συνεχούς ενημέρωσης των πολιτών αλλά και των συνεπών κυρώσεων κατά των παρανομιών συνεχίζουν να αποτελούν βαριά «κληρονομιά». Αλλά και δεν είναι τυχαίο ότι, λίγο μετά την απομάκρυνση του Τρίτση από το ΥΧΟΠ, ήρθε επί Ευάγγ. Κουλουμπή, το 1985, το πρώτο «καπέλο» στο περιβάλλον, με τα δημόσια έργα να επικάθηνται σε αυτό (η μετονομασία σε ΥΠΕΧΩΔΕ δεν ήταν καθόλου τυχαία). Τελευταίο «καπέλο» είναι της ενέργειας, που συνεχίζει μέχρι σήμερα.
Παρά την αρθρογραφία πολλών, από την αρχή του 2015, η θεσμική δομή για την προστασία του περιβάλλοντος παρέμεινε ίδια και απαράλλαχτη. Τα μέτρα που πάρθηκαν ήταν αποσπασματικά, ενώ πολλά από αυτά εξακολούθησαν να εντάσσονται στις κακές πρακτικές που είχαν προηγηθεί. Μάλιστα, η είσοδος εκπροσώπων του μορφώματος των Οικολόγων-Πράσινων όχι μόνο δεν προξένησε βελτίωση της υπάρχουσας κατάστασης αλλά επιδείνωσή της.
Ας θυμηθούμε το εφεύρημα Τσιρώνη για τις ανεκδιήγητες «οικιστικές πυκνώσεις», με την επιδίωξη να αυξηθεί η… προστασία των αυθαίρετων κατασκευών ανά τη χώρα, αλλά και το νομοσχέδιο για τα ζώα συντροφιάς, που προκάλεσε γενικευμένη κατακραυγή. Το σχέδιο για τις οικιστικές πυκνώσεις δεν έλαβε την έγκριση του ΣτΕ, αμέσως όμως μετά τροποποιήθηκε καταλλήλως, με αλλαγή και της ευρηματικής ορολογίας. Ηταν έτοιμο να ξαναπεράσει από το ΣτΕ αλλά μάλλον δεν πρόκαμε.
Σε άλλα μείζονα θέματα όπως η εκτροπή του Αχελώου σημειώθηκε άλλη εκπληκτική εξέλιξη: ενώ αρχικά ακόμη κι ο Αλ. Τσίπρας δήλωνε πλήρη εγκατάλειψη του σχετικού «σχεδίου» και στην πορεία αναγγέλλονταν μέτρα αναμόρφωσης στη γεωργία του Θεσσαλικού Κάμπου (αλλαγή καλλιεργειών, εξυγίανση του Πηνειού, εγκατάλειψη ποτίσματος με εκτοξευτήρες κ.ά.), πριν από ενάμιση χρόνο άρχισε να υλοποιείται ένα προσφιλές σχέδιο των εκτροπιστών, δηλαδή η σαλαμοποίηση της εκτροπής.
Ετσι, το έργο της Μεσοχώρας μετονομάστηκε σε ενεργειακό και δόθηκαν όλες οι σχετικές εγκρίσεις. Και τούτο παρά την υφιστάμενη κακή κατάσταση του υπάρχοντος έργου, την έλλειψη αξιόπιστων σεισμολογικών μελετών, όπως και την έλλειψη εδαφολογικών-γεωλογικών μελετών για την ευρύτερη περιοχή, αλλά και τις παρατηρήσεις ειδικών, όπως του Παπαζάχου.
Πριν από τις εγκρίσεις είχε προηγηθεί συνάντησή μας με τον κ. Φάμελλο και του είχαμε επισημάνει ακόμη και την αναγκαία ανάγνωση του «Φράγματος» του Πλασκοβίτη, έκθεση ειδικής επιτροπής του ΟΗΕ για τα φράγματα, αλλά και την πρόσφατη κατάρρευση φράγματος στις ΗΠΑ.
Αλλά σταχυολογώ και όσα αναφέρονται στη μείωση των προστίμων για τις χωματερές και στα τέλη αποκομιδής των απορριμμάτων. Για να ωθηθούν οι δήμοι να βάλουν τέλος στην πλήρη αδράνειά τους ως προς το θέμα των απορριμμάτων, θα έπρεπε να μετακυλιστούν τα πρόστιμα σε αυτούς (μόνον έτσι θα υπάρξει σοβαρότητα χειρισμών), ενώ ως προς τα τέλη αποκομιδής έχει γίνει γνωστή η εργολαβική τακτική που είναι απορριπτέα.
Επίσης διαπιστώνεται η διολίσθηση του ΣΥΡΙΖΑ προς το θέμα των υδρογονανθράκων και η πλήρης αγνόηση έγκυρων γνωμών για το τι αναμένεται στις πιο ευαίσθητες περιοχές της χώρας (Ιόνιο, Αιγαίο και Λιβυκό πέλαγος). Είναι και εδώ προφανές ότι το «καπέλο» της ενέργειας κάλυψε παντελώς την ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος, όπως άλλωστε και η πελατειακή ανάγκη στα αυθαίρετα οδήγησε σε αλλεπάλληλες αυτο-ακυρώσεις κυρώσεων.
Ερχομαι στις αστραπιαίες δηλώσεις του κ. Χατζηδάκη για τις Σκουριές Χαλκιδικής και για το Ελληνικό. Ο ΣΥΡΙΖΑ, αντί από την αρχή να έχει έτοιμη πρόταση, αφέθηκε να τραμπαλίζεται μεταξύ διάφορων προτάσεων, υποπροτάσεων, σχεδίων και υποσχεδίων. Εγκαταλείφθηκε το έτοιμο σχέδιο για δημιουργία μητροπολιτικού πάρκου στο Ελληνικό (ή έστω ακόμη και πρόταση του Στ. Μάνου για περιορισμό του, αλλά με ταυτόχρονη δημιουργία άλλων πάρκων στην Αθήνα), φτάσαμε στους ουρανοξύστες, ενώ η ηχηρή παραίτηση του πρώτου προέδρου της σχετικής Α.Ε. αφέθηκε στα ψιλά των ΜΜΕ, όταν ο ίδιος είχε μετακληθεί από την προηγούμενη κυβέρνηση από τις ΗΠΑ.
Για τις Σκουριές (το ΣτΕ προτίμησε να ακολουθήσει την τακτική ως προς τις 42 προσφυγές για τα ολυμπιακά έργα), δεν αναδείχθηκε από την αρχή η όλη «μανούβρα» των εταιρειών για μεταφορά των χωμάτων στην… Κίνα και με άδηλο το ποιο κέρδος θα αποκόμιζε η χώρα μας από αυτή τη διαδικασία, ενώ διαρκής ήταν η υποχώρηση στις τοπικές μικροσυνδικαλιστικές πιέσεις, αντί ευθύς εξαρχής να κλείσει μια διαπραγμάτευση για απασχόληση του εργατικού δυναμικού σε άλλους τομείς και με ρήτρες προτίμησης.
Από την αρχή, λοιπόν, του 2015 δεν υπήρξε καμία μεταρρυθμιστική τομή στον τομέα της προστασίας του περιβάλλοντος, τομή ως προς το θεσμικό πλαίσιο (δημιουργία πραγματικού υπουργείου Φυσικού και Ανθρωπογενούς Περιβάλλοντος), δεν εντάχθηκε η προστασία του σε όλους τους τομείς της κρατικής πολιτικής και κατά συνέπεια τα λίγα απαριθμιζόμενα σήμερα μέτρα αποτελούν σημειακές παρεμβάσεις, στη συνέχεια παρόμοιων πολιτικών προηγούμενων κυβερνήσεων.
Ετσι, οι αναγκαίοι νέοι θεσμοί και οι αναγκαίες νέες πολιτικές μετατίθενται στο αόριστο μέλλον, με τους πολίτες να χρειάζεται να κινητοποιούνται και αυτοί σημειακά κατά των νέων βλαπτικών για το περιβάλλον μέτρων.
