Γράφει η Μαρία Βασιλείου, Βιολόγος – Ωκεανογράφος
Η 22α Μαρτίου καθιερώθηκε ως Παγκόσμια ημέρα για το νερό (World Water Day) στη συνδιάσκεψη του ΟΗΕ σχετικά με το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, που πραγματοποιήθηκε στο Ρίο Ντε Ζανέιρο της Βραζιλίας το 1992.
Η Παγκόσμια Ημέρα για το νερό, για το 2019 ,είναι εστιασμένη στην άμεση και εύκολη πρόσβαση στο νερό για όλους, βασισμένη στην Ατζένταγια την Αειφόρο Ανάπτυξη και ειδικώτερα στο στόχο 6, που αποβλέπει στη διασφάλιση της διαθεσιμότητας και της αειφόρου διαχείρισης του νερού για όλους μέχρι το 2030.
Ένα από τα βασικά συμπεράσματα των Διεθνών Διασκέψεων είναι ότι ο «πόλεμος του νερού» χτυπά καθημερινά τις πόρτες της ανθρωπότητας.Η ανεπάρκεια των υδατικών πόρων και η κακή κατάσταση των υδροφορέων είναι μια από τις μεγαλύτερες απειλές εναντίον του παγκόσμιου περιβάλλοντος στον 21ο αιώνα και ότι αυτό αποτελεί μια βασική συνιστώσα του ζητήματος υπανάπτυξης.
Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ, περίπου 800.000 άνθρωποι στον κόσμο δεν έχουν άμεση πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό, σχεδόν 2,1 δισεκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο στερούνται πρόσβασης σε ασφαλές νερό στην κατοικία τους και περίπου τα 2/3 του παγκόσμιου πληθυσμού αντιμετωπίζουν σημαντική έλλειψη νερού για τουλάχιστον ένα μήνα τον χρόνο, ενώ η πληθυσμιακή αύξηση κάνει πιο εκρηκτικά τα σημερινά αδιέξοδα. Σύμφωνα με εκτιμήσεις ειδικών, οι διαθέσιμοι υδατικοί πόροι ανά κάτοικο θα μειωθούν έως και 80% στο διάστημα των επόμενων 50 χρόνων.
Όμως η πληθυσμιακή αύξηση δεν είναι ο μόνος λόγος της αναμενόμενης υδατικής ένδειας. Ο παγκόσμιος πληθυσμός τριπλασιάσθηκε μέσα στα προηγούμενα 100 χρόνια και αυξάνεται με ρυθμούς 80 εκ. το χρόνο Στο ίδιο διάστημα η κατανάλωση νερού πολλαπλασιάσθηκε επί έξι! Η διαφορά εξηγείται από την αλλαγή των πολιτιστικών προτύπων, την βιομηχανική ανάπτυξη και την επέκταση της αρδευόμενης γεωργίας. Η μετάβαση από την γεωργία της επιβίωσης στην γεωργία των μεγάλων αποδόσεων συνοδεύθηκε από μια θεαματική αύξηση της ζήτησης νερού καιτην αντικατάσταση των παραδοσιακών με υδροβόρες καλλιέργειες. Τα 2/3 του γλυκού νερού που αντλείται από τις διάφορες πηγές τροφοδοτούν την γεωργία. Σύμφωνα με στοιχεία του Διεθνούς Ινστιτούτου για τη Διαχείριση των νερών (IWMI) η ζήτηση αυτή θα αυξηθεί κατά 20% το 2025 εκτός κι αν αλλάξει κάτι στη διαχείριση: Οι απώλειες νερού με βάση τους σημερινούς τρόπους άρδευσης είναι τεράστιες. Από μελέτες του Παγκόσμιου Οργανισμού Τροφίμων (FAO) προκύπτει ότι το 60% του νερού που χρησιμοποιείται για το πότισμα εξατμίζεται πριν το έδαφος προλάβει να το απορροφήσει. Πολλά επίσης προιόντα, όπως το βαμβάκι, συναρτούν την τιμή τους με την παροχή άφθονου και φθηνού νερού. Έτσιο ανταγωνισμός πριμοδοτεί την σπατάλη υδατικών πόρων.
Εκτός από την έλλειψη των υδατικών πόρων οι εντάσεις τροφοδοτούνται και από την άνιση κατανομή τους. Από τα 400.000 δις κυβικών μέτρων νερού που πέφτουν κάθε χρόνο στη Γη με τις βροχές, το 60% το απορροφούν μόνο 9 χώρες: Βραζιλία, Καναδάς,Κίνα Κολομβία, ΗΠΑ ,Ινδία, Ινδονησία Δημοκρατία του Κονγκό και Ρωσία. Στις υπόλοιπες περιοχές όπως για παράδειγμα στην Αυστραλία και τη Μεσόγειο όπου το νερό δεν ήταν ποτέ άφθονο, η κατάσταση θα συνεχίσει να επιδεινώνεται.
Είναι γνωστό ότι το νερό αποτελεί μια βασική αιτία κοινωνικών οικονομικών και πολιτικών εντάσεων και ότι τα φαινόμενα αυτά θα ενισχυθούν στο μέλλον στο βαθμό που δεν θα υπάρξει αλλαγή στο σύστημα της Παγκόσμιας Διακυβέρνησης ή στον τρόπο που παρεμβαίνουν οι Διεθνείς Οργανισμοί. Το νερό είναι ένα «γεωστρατηγικό όπλο» και οπωσδήποτε ένα μέσο πίεσης για την επίτευξη άλλων, πέραν των περιβαλλοντικών στόχων.
Μεταξύ των πιο εκτεταμένων και μακροχρόνιων σύγχρονων διενέξεων για το νερό, είναι αυτή για τον Ευφράτη ποταμό, τον δεύτερο σε μέγεθος μετά τον Τίγρη στη Μέση Ανατολή. Την δεκαετία του 80 ο Σαντάμ Χουσεϊν έκοψε το νερό από όλα τα αρδευτικά κανάλια που τροφοδοτούσαν τους υγροτόπους της Μεσοποταμίας για να τιμωρήσει τους Σιίτες αντιπάλους του καθεστώτος. Από το 1975 τα φράγματα και τα υδροηλεκτρικά εργοστάσια της Τουρκίας στους δύο ποταμούς στερούν από το Ιράκ το 80% της παροχής και από την Συρία το 40%. Μέχρι το 2016 οISIS είχε υπό τον έλεγχό του ένα μεγάλο μέρος της υπολειπόμενης ροής του Τίγρη και Ευφράτη καθώς επίσης και τα φράγματα της Σαμάρα και το φράγμα της Μοσούλης. Ποταμοί,αρδευτικά δίκτυα, αγωγοί, λιμνοδεξαμενές και μονάδες αφαλάτωσης είναι το τελευταίο διάστημα στρατιωτικοί στόχοι από όλες τις αντιμαχόμενες πλευρές, σε μια ημι-άνυδρη περιοχή, με έτσι κι αλλιώς περιορισμένους πόρους. Αντιδικίες υπάρχουν και ανάμεσα στον Καναδά και τις ΗΠΑ για τα νερά των Μεγάλων Λιμνών και του ποταμού St. Lawrence,που είναι και οιμεγαλύτερες φυσικές συγκεντρώσεις νερού παγκοσμίως, καθώς και της Ινδίας με το Μπαγκλαντές για το Γάγγη.
Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα συγκρούσεων για το νερό, ίσως να είναι για τα νερά της λεκάνης απορροής του Ιορδάνη ποταμού. Ένας από τους στόχους του Ισραήλ στον πόλεμο του 1967 ήταν ο έλεγχος των υψιπέδων του Γκολάν, μιας μικρής έκτασης ανάμεσα στο Ισραήλ,το Λϊβανο, την Συρία και την Ιορδανία. Το Γκολάν εκτός από την στρατιωτική του σημασία είναι ένα οροπέδιο με τα πλουσιότερα υδατικά αποθέματα της περιοχής. Μετά την λήξη του πολέμου, οι συμφωνίες με την Αίγυπτο δεν συμπεριελάμβαναν καθόλου το ζήτημα των δικαιωμάτων στους υδατικούς πόρους. Επιπλέον οέλεγχος του Γκολάν εξασφάλιζε στο Ισραήλ την άντληση νερών από την λίμνη Τιβεριάδα και την διοχέτευσή τους μέσω αγωγού 130 χλμ. κατά μήκος της ακτής και μέχρι το νότο της χώρας. Αντίστοιχα είναι τα πράγματα στην περιοχή της Δυτικής όχθης και στη λωρίδα της Γάζας, όπου οι Ισραηλινοί έποικοι έχουν οικειοποιηθεί περίπου τα 9/10 των νερών από βαθιές γεωτρήσεις, σύμφωνα με εκτιμήσεις της Διεθνούς Τράπεζας, με καταφανείς οικολογικές επιπτώσεις λόγω υπεράντλησης.
Στο βόρειο τμήμα των ελληνικών συνόρων η κοινή χρήση λιμνών όπως οι Πρέσπες και η Δοιράνη, ή ποταμών όπως ο Αξιός, οΣτρυμώνας, ο Νέστος και ο Έβρος αποτέλεσαν για χρόνια ένα από τα βασικά θέματα της εξωτερικής πολιτικής και αντικείμενο πολλών διακρατικών συμφωνιών και αντιπαραθέσεων. Τα προβλήματα ρύπανσης, όσο και τα προβλήματα της μη εξασφάλισης ομαλής παροχής, πλήττουν δυσανάλογα την χώρα μας που βρίσκεται στα κατάντη.
Η ετήσια έκθεση του ΟΗΕ και της ΟΥΝΕΣΚΟ δεν έχει να προσφέρει θαυματουργές λύσεις, επισημαίνει κάποια στοιχεία και σκιαγραφεί κάποιες προτάσεις. «Οι πιο φτωχοί υφίστανται περισσότερες διακρίσεις», τονίζει ο Ρίτσαρντ Κόνορ, επικεφαλής των συντακτών της έκθεσης. «Οι πιο πλούσιοι που πληρώνουν πολύ λίγο για το νερό θα πρέπει να αρχίσουν να πληρώνουν περισσότερο ώστε η πρόσβαση να είναι καθολική», προτείνει ο Κόνορ. Οι χώρες, αλλά και οι ιδιώτες, πρέπει να επενδύσουν μαζικά στις υποδομές. Οι ανάγκες εκτιμώνται στα 114 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, τρεις φορές το ποσό που δαπανάται τώρα, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη το κόστος λειτουργίας και συντήρησης.
Επίσης πολλοί φορείς, μη κυβερνητικές, συνήθως, οργανώσεις μελετούν την κατάσταση στις διάφορες περιοχές σε μια προσπάθεια να κάνουν το πρόβλημα μέρος της λύσης προτείνοντας συνεργασίες πάνω στις αρχές μιας βιώσιμης ανάπτυξης.
Οι κυβερνήσεις όμως;
Μαρία Βασιλείου
Βιολόγος-Ωκεανογράφος
