του Βασίλη Δωροβίνη*
(δημοσιεύτηκε στην “Εφημερίδα των Συντακτών” στις 13-3-2019)
Η κατάρρευση διατηρητέου κτιρίου στο Θησείο και η ανέγερση πανύψηλων κτιρίων, με… δική τους θέα στην Ακρόπολη, προκάλεσαν ασυνήθιστη δημοσιότητα που, κατά κανόνα, δεν ανέδειξε την πολεοδομική ασυναρτησία της χώρας. Στόχος αυτού του άρθρου είναι ακριβώς η επισήμανση των ασυναρτησιών που επικρατούν. Κατά κύριο λόγο αφορούν την καθοριστική κεντρική θεσμική οργάνωση, που συμπεριλαμβάνει και τη διαβόητη «αποκέντρωση».
Στην περίπτωση της κατάρρευσης, είναι καιρός να θυμηθούμε ότι από το 1983 (οικιστικός νόμος 1337) υπάρχει νομοθετική πρόβλεψη για επέμβαση του Δημοσίου ή των ΟΤΑ στις περιπτώσεις εγκατάλειψης ή αδυναμίας συντήρησης διατηρητέων κτιρίων. Για μεν το υπ. Περιβάλλοντος εκδόθηκε, το 1988, εκτελεστικό διάταγμα. Το υπουργείο Πολιτισμού, όμως, δεν φρόντισε μέχρι σήμερα να εκδώσει το ανάλογο διάταγμα που το αφορά ούτε και να εφαρμόσει ανάλογη διάταξη του Αρχ. Νόμου του 2002.
Πέρα όμως από αυτά, δεν γνωρίζω ούτε μια περίπτωση εφαρμογής από το Δημόσιο ή από ΟΤΑ των διατάξεων που ισχύουν εδώ και τριάντα πέντε χρόνια. Ή μάλλον υπάρχει μία… μισή περίπτωση, όταν ξεκίνησε η διαδικασία για την αναστήλωση του σπιτιού του Μακρυγιάννη, στο Αργος, και διακόπηκε λόγω πελατειακού συστήματος.
Αυτές τις μέρες, πάντως, διατυπώνονται ρηξικέλευθες προτάσεις, όπως του προέδρου του ΤΕΕ, για την ενεργοποίηση της μεταφοράς συντελεστή δόμησης υπέρ των διατηρητέων και την πώλησή του σε ιδιοκτήτες σημαντικών αυθαίρετων κτισμάτων, ώστε να νομιμοποιηθούν.
Αλλωστε, με τόσους νόμους για τη νομιμοποίηση παντοίων αυθαιρέτων και με κάποια στροφή του ΣτΕ υπέρ αυτών, αναρωτιέμαι αν θα πρέπει να καταργηθεί η έννοια του αυθαιρέτου, αν μη τι άλλο για να μην εξακολουθούν να θεωρούνται ηλίθιοι όσοι συνεχίζουν να εκδίδουν νόμιμες άδειες οικοδομής…
Σημείο δεύτερο: η μεταχείριση των ιδιοκτητών διατηρητέων κτιρίων από το κράτος. Παράδειγμα, ο ΕΝΦΙΑ. Μόνο για τους ιδιοκτήτες κτιρίων χαρακτηρισμένων ως μνημείων υπάρχει ελαφρότατη μείωση του φόρου αυτού, αλλά καμία για όλους τους υπόλοιπους ιδιοκτήτες διατηρητέων κτιρίων. Αλλά δεν προβλέπεται και καμία άλλη ελάφρυνση, φορολογική ή άλλη, ώστε να ενθαρρύνονται να συντηρούν αυτά τα κτίρια. Περίπτωση μοναδική στην Ευρωπαϊκή Ενωση, αλλά και μεταξύ των χωρών που έχουν υπογράψει και κυρώσει τη διεθνή Σύμβαση της Γρανάδας (την υπογράψαμε το 1985 και την κυρώσαμε το 1992).
Θα πρέπει να θυμίσω και κάτι άλλο. Λόγος πολύς γίνεται τελευταία για επικινδύνως ετοιμόρροπα κτίρια. Τα κτίρια αυτά δεν είναι, αλλά γίνονται ετοιμόρροπα. Και σήμερα υπάρχουν αποτελεσματικές μέθοδοι αντιστήριξης. Αλλά και το ΣτΕ, με σειρά αποφάσεών του, δεν δίνει το «ελεύθερο» για την άμεση κατεδάφιση διατηρητέων ή ιστορικών κτιρίων.
Η «λύση», λοιπόν, δεν είναι να επιστρατευθούν κάποιες εκατοντάδες μπουλντόζες και να κατεδαφιστούν όσα διατηρητέα βρίσκονται σε κακή κατάσταση. Αλλά να εφαρμοστούν οι μη εφαρμοζόμενες ισχύουσες διατάξεις και να αρθούν οι υπάρχουσες θεσμικές εκκρεμότητες.
Ας έρθουμε στο θέμα της Ακρόπολης. Μα κανένας αρμόδιος δεν σκέφθηκε έγκαιρα πού θα οδηγούσε ένας συντελεστής δόμησης 3,6 και η σχέση περιορισμού της κάλυψης με αύξηση των υψών; Αλλιώς, ποια πελατειακά συμφέροντα οδήγησαν στην καθιέρωση τέτοιων νομοθετικών προβλέψεων; Αρμόδιοι σύλλογοι, σωματεία και θεσμικά σώματα δεν αντιλήφθηκαν έγκαιρα τίποτα; Αλλά και οι μαχόμενοι, σήμερα, κάτοικοι επίσης δεν αντιλήφθηκαν έγκαιρα τίποτα, πριν υψωθεί και ολοκληρωθεί κατά 96% το μεγαθήριο που υψώθηκε;
Κατηγορείται, δικαίως ή αδίκως, το Γραφείο Πολεοδομίας του Δήμου Αθηναίων. Μα τόσο καιρό δεν έχει γίνει αντιληπτό ότι η μεταφορά αρμοδιοτήτων για πολεοδομικά θέματα στους ελλαδικούς δήμους μόνο το δημόσιο συμφέρον δεν εξυπηρέτησε;
Νομίζω ότι ήρθε η ώρα ριζικής αναδιάταξης αρμοδιοτήτων όσον αφορά την προστασία του φυσικού και ιστορικού περιβάλλοντος της χώρας μας, με συνειδητή και αδιάσπαστη ιστορία άνω των 2.500 ετών. Παραμένουν αδιαχώριστα και αδιάσπαστα.
Μόνον ένα υπουργείο Περιβάλλοντος, με ενοποιημένες όλες τις σχετικές υπηρεσίες, και αυτό ορθολογικά αποκεντρωμένο σε όλη τη χώρα, είναι δυνατό, λειτουργώντας σωστά και στελεχωμένο επαρκώς με καλούς επιστήμονες, να θέσει τέρμα στις σημερινές ασυναρτησίες. Διαφορετικά, κανένας λογικός άνθρωπος δεν θα πρέπει να εκπλήττεται όταν οι σημερινές θεσμικές ασυναρτησίες θα οδηγήσουν στα ίδια ακριβώς αποτελέσματα. Και σε χειρότερα!
* Ο Βασίλης Δωροβίνης είναι δικηγόρος περιβάλλοντος – πολιτικός επιστήμονας
