O Αμπού Ναζρ Μουχάμαντ ιμπν αλ-Φαράχ αλ-Φαράμπι ή Φαραμπί, επίσης γνωστός στον δυτικό κόσμο ως Αλφαράβιος και Αλ-Φαράμπι (περ. 872 – 950) υπήρξε ο πρώτος στην πραγματικότητα φιλόσοφος του αραβικού κόσμου και συνέδεσε την αρχαιοελληνική φιλοσοφία με την φιλοσοφία και την θεολογία του Ισλάμ.
Στο κέντρο της σκέψης του είναι η ιδεώδης ή η ενάρετη πόλη. Οι κύριες πηγές των ιδέων του πρέπει να αναζητηθούν στα πρωτότυπα κείμενα του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, στο νεοπλατωνισμό και τον αριστοτελισμό της Αλεξάνδρειας.
Βέβαια είναι φανερό ότι αυτή η πόλη δεν είναι ένα δημοκρατικό κράτος αλλά ένα κράτος μεγάλων πνευμάτων, όπως η πολιτεία του Πλάτωνα.
Φαίνεται τέλος να υιοθετεί την άποψη ότι οι περισσότεροι άνθρωποι συνήθως είναι πιο εύκολο να ξεγελαστούν, να κάνουν κάτι, παρά να πεισθούν.
Όλα τα παρακάτω αναφερόμενα προέρχονται από το πόνημά του Αλ-Φαράμπι “Ιδέες των κατοίκων της ενάρετης πόλης”.
Σε αυτό διακρίνει πολλές μορφές Πολιτειών, τις περισσότερες από τις οποίες αντιπαραβάλλει στην ενάρετη πόλη του.
Πώς κατηγοριοποεί όμως τις μορφές των πολιτειών ή πόλεων;
Κατά τον Αλ-Φαράμπι υπάρχουν:
– Η πλανεμένη πόλη,
είναι εκείνη που προσδοκά την ευτυχία μέσα από την παρούσα ζωή, ωστόσο παράλλαξε αυτή την ευτυχία και για Θεό της, έχει τα υποδεέστερα όντα στις αγκάλες της, τον λεγόμενο “ενεργό νου”, ψευδοαντιλήψεις, που δεν στέκουν έστω και αν ιδωθούν σαν ομοιώματα και παραστάσεις.
Οι επικεφαλής της είναι από εκείνους που παριστάνουν τους εμπνευσμένους, χωρίς να είναι πραγματικά, μετερχόμενοι για αυτό το σκοπό πλαστογραφίες, απάτες και δελεασμούς.
– Η αγνοούσα πόλη,
είναι εκείνη που οι κάτοικοί της δεν γνωρίζουν την ευτυχία και μάλιστα δεν την υποψιάζονται. Κατευθύνονται προς αυτή, αλλά δεν την πραγματώνουν και δεν την πιστεύουν.
Από τα άγραφα γνωρίζουν μόνο εκείνα που φέρονται ως αγαθά. Εκείνα που πιστεύεται ότι είναι οι σκοποί της ζωής, όπως: η σωματική υγεία, ο πλούτος, η ηδονή των απολαύσεων, η ελευθερία να επιδίδεσαι στα πάθη σου, οι επιτυχίες και τα μεγαλεία.
Κάθε ένα από αυτά τα αγαθά είναι ευτυχία για τους κατοίκους της αγνοούσας πόλης και η υπέρτατη και τέλεια ευτυχία συνίσταται στη συγκέντρωση όλων αυτών των αγαθών.
Τούτη η πόλη, η αγνοούσα, διαιρείται σε πολλές:
– Στην πόλη του αναγκαίου,
που οι κάτοικοι της θέλουν να περιορίζονται στα αναγκαία για την επιβίωση του σώματος, ποτό, τροφή, ενδυμασία, στέγη, αφροδίσιες σχέσεις και αλληλοβοηθούνται για την επίτευξη αυτού του σκοπού.
– Στην πόλη της ανταλλαγής,
που οι κάτοικοι της θέλουν να αλληλοβοηθούνται για να επιτύχουν την ευημερία και τον πλούτο, όχι ως μέσο για κάτι άλλο, αλλά ως τον ίδιο τον σκοπό της ζωής.
-Στην πόλη της κατάπτωσης και της δυστυχίας,
όπου οι κάτοικοι αναζητούν την απόλαυση του ποτού, της τροφής, των αφροδίσιων σχέσεων και γενικά της απόλαυσης των αισθήσεων και της φαντασίας και κλίνουν προς τους αστεϊσμούς και τη διασκέδαση σε όλες τις μορφές τους.
– Στην πόλη των τιμών,
όπου οι κάτοικοι θέλουν αλληλοβοηθούνται για να απολαμβάνουν τιμές, επαίνους, φήμη και δόξα ανάμεσα στα έθνη, να περιβάλλονται από εκτίμηση και λάμψη, είτε από τους αλλοεθνείς είτε από τους ομοεθνείς, και τούτο ο καθένας ανάλογα με την επιθυμία του και τη δυνατότητα του.
– Στην πόλη της δύναμης,
όπου οι κάτοικοι θέλουν να υποτάξουν τους άλλους, χωρίς να υποταχτούν οι ίδιοι, και όλη τους η προσπάθεια αποβλέπει στη χαρά που μόνο η νίκη χαρίζει.
– Και τέλος στην πολυτελή πόλη,
όπου καθένας από τους κατοίκους εννοεί να είναι ελεύθερος και να κάνει αυτό που θέλει χωρίς να βάζει κανένα εμπόδιο στο πάθος του.
– Η ανήθικη πόλη,
είναι εκείνη που οι ιδέες της είναι ενάρετες, γνωρίζει την ευτυχία, το Θεό, τα υποδεέστερα όντα και την ταυτότητα τους, και όλα όσα εκ φύσεως μπορούν να γίνουν γνωστά και πιστευτά από τους κατοίκους μιας ενάρετης πόλης,
αλλά οι πράξεις των κατοίκων της είναι παρόμοιες με εκείνες των κατοίκων της αγνοούσας πόλης.
– Η ασταθής πόλη,
είναι εκείνη που οι ιδέες και οι πράξεις της αρχικά ήσαν ενάρετες αλλά στη συνέχεια άλλαξε, ξένες ιδέες παρεισέφρησαν και οι πράξεις της άλλαξαν.
Ο Αλ-Φαράμπι απαριθμεί στη συνέχεια τις ιδιότητες που απαιτούνται για τον επικεφαλής της ιδανικής πόλης.
Πηγές:
– Κείμενο: Φιλοσοφία και Θεολογία του Ισλαμ κατά την κλασική εποχή, του Abdurraman Badawi, από το συλλογικό έργο: “Η Φιλοσοφία”, Συγγρ.: Φρανσουά Σατελέ.
-Wikipedia, Λήμμα Αλ-Φαραμπί.
