Βιολόγου – Ωκεανογράφου
Η 8η Ιουνίου έχει καθοριστεί από τη Γενική Σύνοδο του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ψήφισμα 5/12/2008) ως “Παγκόσμια Ημέρα Ωκεανών». Η Παγκόσμια Ημέρα Ωκεανών γιορτάζεται από το 1992, θεσμοθετήθηκε στις 8 Ιουνίου της ίδιας χρονιάς, κατά τη διάρκεια της Συνόδου για την Γη στο Ρίο Ντε Ζανέιρο, όπου 150 ηγέτες απ’ όλο τον κόσμο υπέγραψαν τη Συνθήκη για την Βιοποικιλότητα, σε μια προσπάθεια να εμποδίσουν την εξαφάνιση σπανίων ειδών από το ζωικό και φυτικό βασίλειο.
Το φετινό θέμα που επιλέχθηκε για τον εορτασμό ήταν:
“οι ωκεανοί μας, το μέλλον μας”.
Οι ωκεανοί καλύπτουν τα τρία τέταρτα της επιφάνειας της Γης, περιέχουν 97% του ύδατος της Γης και αντιπροσωπεύουν το 99% του χώρου διαβίωσης στον πλανήτη κατ ‘όγκο.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ:
• Πάνω από τρία δισεκατομμύρια άνθρωποι εξαρτώνται από τη θαλάσσια και παράκτια βιοποικιλότητα, για την επιβίωσή τους.
• Σε παγκόσμιο επίπεδο, η αγοραία αξία των θαλάσσιων και παράκτιων πόρων και βιομηχανιών υπολογίζεται σε 3 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως ή περίπου 5% του παγκόσμιου ΑΕΠ.
• Οι ωκεανοί περιέχουν περίπου 200.000 αναγνωρισμένα είδη, αλλά οι πραγματικοί αριθμοί μπορεί να βρίσκονται στα εκατομμύρια.
• Οι ωκεανοί απορροφούν περίπου το 30% του διοξειδίου του άνθρακα που παράγεται από τον άνθρωπο, περιορίζοντας τις επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη.
• Οι ωκεανοί χρησιμεύουν ως η μεγαλύτερη πηγή πρωτεϊνών στον κόσμο, και είναι για περισσότερους από 2,6 δισεκατομμύρια ανθρώπους πρωτεύουσα πηγή πρωτεϊνών.
• Η θαλάσσια αλιεία απασχολεί άμεσα ή έμμεσα πάνω από 200 εκατομμύρια ανθρώπους.
• 40% των παγκόσμιων ωκεανών πλήττονται σε μεγάλο βαθμό από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένης της ρύπανσης, της παράνομης αλιείας και της απώλειας παράκτιων οικοτόπων.
Το παρακάτω γράφημα αποτυπώνει στοιχεία του ΟΗΕ για τη ρύπανση στους ωκεανούς, αλλά και σημασία των ωκεανών για τη ζωή στον πλανήτη.
Όπως επισημαίνεται, το πρόβλημα της ρύπανσης από πλαστικά έχει πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις παγκοσμίως, καθώς κάθε χρόνο πάνω από 8 εκατομμύρια τόνοι πλαστικών καταλήγουν στις θάλασσες. Το 93% αυτής της ποσότητας είναι πλαστικά απόβλητα από καταναλωτικά προϊόντα.Σχεδόν 269.000 τόνοι πλαστικών σκουπιδιών που αποτελούνται από 5 τρισεκατομμύρια σωματίδια επιπλέουν στις θάλασσες.
Η επιστημονική κοινότητα, πρόσφατα, έφερε στο φως νέα στοιχεία για τη μόλυνση των κητωδών της Μεσογείου από πλαστικά σκουπίδια. Οι έρευνες αποκάλυψαν επικίνδυνες συγκεντρώσεις τοξικών πλαστικών στα θαλάσσια θηλαστικά . Ειδικότερα, τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν υψηλά επίπεδα μόλυνσης των κητωδών από φθαλικά άλατα, επικίνδυνα χημικά που βρίσκονται σε πλαστικά προϊόντα καθημερινής χρήσης, όπως κουρτίνες, καλώδια, συσκευασίες, αλλά και καλλυντικά, αρώματα, βερνίκια και σπρέι μαλλιών. Η μέση συγκέντρωση του DEHP (του πλέον τοξικού φθαλικού άλατος) σε ιστούς φαλαινών, ήταν 1060 μg/Kg, δηλαδή τρεις φορές περισσότερο από το όριο υψηλής και προβληματικής συγκέντρωσης (300 μg/Kg), σύμφωνα με την επιστημονική κοινότητα.
Τα φθαλικά άλατα είναι τοξικά για τον άνθρωπο και τα ζώα, με πιθανές επιπτώσεις στη γονιμότητα και την ανάπτυξη των εμβρύων. Αποτελούν «ορμονικούς διαταράκτες», δηλαδή μιμούνται τις ορμόνες ανθρώπων και ζώων και παρεμβαίνουν στο ορμονικό σύστημα, προκαλώντας πληθώρα επιπτώσεων.Ενοχοποιούνται ακόμη και για καρκινογενέσεις.
Η Μεσόγειος είναι η έκτη θαλάσσια περιοχή στον κόσμο όσον αφορά τη συσσώρευση πλαστικών σκουπιδιών. Έχει εκτιμηθεί ότι σε κάθε τετραγωνικό χιλιόμετρο της Μεσογείου εντοπίζονται σχεδόν 115.000 μικροπλαστικά, που επιπλέουν και ρυπαίνουν τα νερά της.
Η Ελλάδα καταναλώνει περίπου 0,6 εκατομμύρια τόνους πλαστικών το χρόνο και ανακυκλώνει μόλις το 20%. Το πιο κοινό υλικό ρύπανσης είναι τα πλαστικά κατά (43-51%), κι ακολουθούν το χαρτί που ρυπαίνει κατά (13-18%) και το αλουμίνιο κατά (7-12%). Τα βασικά σκουπίδια που βρίσκει κανείς στις ελληνικές παραλίες είναι φίλτρα τσιγάρων, πώματα από μπουκάλια, καλαμάκια και αναδευτήρες, πλαστικά μπουκάλια, συσκευασίες φαγητών και πλαστικές σακούλες.
Η ευαισθητοποίηση των πολιτών για τη θαλάσσια ρύπανση, παραμένει σε χαμηλά επίπεδα. Ενδεικτικό είναι ότι μόλις το 34% των Ευρωπαίων δηλώνει ότι αποφεύγει την αγορά πλαστικών προϊόντων μιας χρήσης. Το ποσοστό για τους Έλληνες είναι ακόμα μικρότερο και φτάνει μόλις το 24%.
Η θαλάσσια ζωή και η βιοποικιλότητα στους ωκεανούς απειλούνται στις μέρες μας από την ρύπανση, την μόλυνση και από τις εκπομπές αερίων-γνωστό ως φαινόμενο του θερμοκηπίου- λόγω των δραστηριοτήτων του ανθρώπου και των κλιματικών αλλαγών, που αυτές επιφέρουν.
H «κλιματική αλλαγή» αποτελεί ίσως τη μεγαλύτερη απειλή που αντιμετωπίζει ο πλανήτης μας σήμερα. Προκαλείται από τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και λοιπών αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα και μας επηρεάζει όλους. Οι ωκεανοί περιέχουν το 90% της ζωντανής βιόσφαιρας και παράγουν σχεδόν το 50% του οξυγόνου που αναπνέουμε σε αυτόν τον πλανήτη. Από την αρχή της βιομηχανικής επανάστασης, οι ωκεανοί έχουν απορροφήσει περίπου το 25% του διοξειδίου του άνθρακα που έχει εκλυθεί στην ατμόσφαιρα. Αν οι ωκεανοί δεν είχαν απορροφήσει όλη αυτή τη ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα θα ζούσαμε σε ένα πολύ θερμότερο πλανήτη. Όταν το διοξείδιο του άνθρακα, διαλύεται στη θάλασσα παράγει ανθρακικό οξύ που έχει σαν αποτέλεσμα την μείωση του pH των θαλάσσιων υδάτων –αυξάνεται δηλαδή η οξύτητά τους. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται οξίνιση των ωκεανών. Η αυξημένη συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα στους ωκεανούς μεταβάλει τη χημεία των ωκεανών και αυτό εχει επιπτώσεις στην θαλάσσια βιοποικιλότητα, ειδικά στους οργανισμούς με ασβεστολιθικό εξωσκελετό, όπως τα οστρακοειδή, τα κοράλλια και το πλαγκτόν, το οποίο παίζει σημαντικό ρόλο στην τροφική αλυσίδα των υδάτινων οικοσυστημάτων. Επιπλέον, προκαλεί βλάβες στα ζωτικά όργανα των νεογέννητων ψαριών.
Σε συνθήκες χαμηλού pH ο εξωσκελετός των κοραλλιών διαλύεται. Μέχρι τα τέλη του αιώνα, η οξίνιση θα μπορούσε να είναι τόσο έντονη ώστε τα κοράλλια και τα οστρακοειδή κυριολεκτικά να διαλύονται.
Σύμφωνα με επιστημονική μελέτη, τα κοράλλια ίσως σταματήσουν να αναπτύσσονται αν η θερμοκρασία αυξηθεί κατά 2 βαθμούς Κελσίου, ενώ αν η άνοδος φτάσει τους 3 βαθμούς ενδέχεται να αρχίσουν να διαλύονται.
Η οξίνιση των ωκεανών δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. ‘Εχει συμβεί στο παρελθόν, κατά την διάρκεια της Ηωκαίνου γεωλογικής περιόδου (πριν από 40-65 εκατομμύρια χρόνια), εξαιτίας των αλλαγών στη σύνθεση της ατμόσφαιρας. Εξετάζοντας γεωλογικά δεδομένα, οι επιστήμονες βρήκαν ότι κατά της διάρκεια της Ηωκαίνου, μικροί οστρακοειδείς οργανισμοί όπως τα κοχύλια εξαφανίστηκαν. Επρόκειτο για μια σταδιακή και αργή διαδικασία οξίνισης των ωκεανών και χρειάστηκαν χιλιάδες χρόνια για να ανακάμψει το θαλάσσιο περιβάλλον. Η οξίνιση των ωκεανών σήμερα, συμβαίνει με πολύ ταχύτερους ρυθμούς, δέκα φορές πιο γρήγορα ισχυρίζονται οι επιστήμονες, απ’ ότι στο παρελθόν.
Επιπλέον, η λόγω των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου, αύξηση της θερμοκρασίας της επιφάνειας των ωκεανών μειώνει την ικανότητά τους να απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα. Αυτό σημαίνει επιπλέον επιβάρυνση της ατμόσφαιρας με διοξείδιο του άνθρακα και κατά συνέπεια περαιτέρω αύξηση της θερμοκρασίας. ΗΆνοδος της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας με τη σειρά της θερμαίνει τους ωκεανούς από πάνω προς τα κάτω.
Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή, είναι πλέον «ουσιαστικά σίγουρο» ότι τα ανώτερα στρώματα των ωκεανών θερμάνθηκαν το διάστημα 1971-2010. «Το μέγεθος και ο ρυθμός της σημερινής μόλυνσης από άνθρακα, και η οξίνιση των ωκεανών που έρχεται ως αποτέλεσμα, είναι πρωτοφανής στη γνωστή ιστορία της Γης […] Το θανάσιμο “τρίτης οξίνισης, της θέρμανσης και της αποξυγόνωσης επηρεάζει σημαντικά το πόσο παραγωγικός και αποδοτικός είναι ο ωκεανός» αναφέρει η έκθεση.
Φέτος υπό την Αιγίδα του Δήμου Θήρας πραγματοποιήθηκε στις 8 Ιουνίου 2018, Παγκόσμια Ημέρα των Ωκεανών,δράση για την απομάκρυνση «διχτυών –φάντασμα» από την περιοχή της καλντέρας, δίχτυα που σκοτώνουν εκατομμύρια θαλάσσια ζώα κάθε χρόνο.
Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Δήμου Θήρας και του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας και χρηματοδοτήθηκε από εταιρεία ρούχων. Η πρωτοβουλία είχε στόχο την απομάκρυνση των απορριμμάτων από τις θάλασσες, ειδικότερα τα δίχτυα αλιείας και την ανακύκλωσή τους σε κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα,που θα χρησιμοποιηθούν για τη δημιουργία νέων προϊόντων, όπως κάλτσες, μαγιό ή χαλιά.
Τα αλιευτικά δίχτυα που απορρίπτονται, χάνονται ή εγκαταλείπονται αποκαλούνται πολλές φορές «δίχτυα φάντασμα», καθώς συνεχίζουν να αλιεύουν ψάρια και άλλα θαλάσσια ζώα χωρίς την ανθρώπινη συμμετοχή.
Εκατομμύρια θαλάσσιων ζώων, συμπεριλαμβανομένων των καρχαριών, των δελφινιών, της φώκιας και των χελωνών, υποφέρουν λόγω της εμπλοκής τους σε αυτά τα δίχτυα, τα οποία τους προκαλούν σοβαρούς τραυματισμούς και τελικά το θάνατο.
Κάθε χρόνο, περίπου 640.000 τόνοι αλιευτικών εργαλείων, αφήνονται στις θάλασσες και τους ωκεανούς μας. Είναι πλαστικά απορρίμματα που παραμένουν στη θάλασσα για εκατοντάδες χρόνια και δε βιοδιασπώνται.
Μαρία Βασιλείου
Βιολόγος-Ωκεανογράφος
