Μια πολυμελής ομάδα κρατουμένων μπαίνει στην κουκλίστικη αίθουσα διαλέξεων των Αγροτικών Φυλακών Τίρυνθας (Αγροτικό Κατάστημα Κράτησης Τίρυνθας). Είναι το τέλος των παρουσιάσεων του διημέρου για την εκπαίδευση και την επανένταξη των κρατουμένων και παρουσιάζεται ένα παραμύθι γραμμένο από τους κρατούμενους στα ελληνικά και σε άλλες γλώσσες. Η παρουσίαση τελειώνει με το τραγούδι του Λευτέρη Παπαδόπουλου «Σαν το μετανάστη» (1982, τη μουσική έγραψε ο ZulfiLivaneli):
Σαν το μετανάστη στη δική σου γη
μέρα νύχτα λύνεις δένεις την πληγή
κι όλα γύρω ξένα κι όλα πετρωμένα
και δεν ξημερώνει να ‘ρθει χαραυγή.
Ακούνε όλοι με προσοχή. Δίπλα μου η Κοινωνική Λειτουργός των φυλακών κ. Έφη Γεραμάνη τραγουδάει με τους κρατούμενους και η φωνή της δείχνει συγκίνηση. Το θερμό χειροκρότημα έρχεται να επιβεβαιώσει την κοινότητα σκοπών και προσπάθειας ανάμεσα στον κόσμο των «μέσα» και σ’ εκείνον των «έξω». Μια συνεχής προσπάθεια κατανόησης και αλληλοβοήθειας για να ξεπεραστεί ο αρχικός προβληματισμός που οδήγησε στον εγκλεισμό, στην επιβολή της ποινής και στην πιθανή θεραπεία των συμπτωμάτων που οδηγούν στην παραβατική συμπεριφορά. Βέβαια, η συμπεριφορά αυτή αποτελεί κεντρικό στοιχείο διαλόγου ανάμεσα στην Πολιτεία που ορίζει με τους νόμους της τι είναι και πως τιμωρείται και τους κοινωνικούς φορείς που βοηθούν με ηπιότερες του εγκλεισμού μορφές και δράσεις την επανένταξη των κρατουμένων σε μια κοινωνική ομαλότητα. Πέρασαν 43 χρόνια από τότε που ο Μισέλ Φουκώ (MichelFoucault) παρουσίαζε το σημαντικό, ακόμη και σήμερα, έργο του «Επιτήρηση και Τιμωρία. Η γέννηση των φυλακών» (1975). Για πρώτη φορά παρουσιαζόταν μια λεπτομερής ανάλυση του περάσματος από την «παραβατικότητα» στην «ομαλότητα» και το «φυσιολογικό», καθώς επίσης και τις τεχνικές που εφαρμόστηκαν από την «τιμωρία του σώματος» στην «αναμόρφωση της ψυχής».
Η αναζήτηση στα θέματα αυτά εξακολουθεί να τροφοδοτεί έναν διάλογο που γίνεται συγκυριακά έντονος, όταν οι κοινωνικές συνθήκες επιδεινώνονται και το «ατομικό» κυριαρχεί στους κοινωνικούς προσανατολισμούς. Το παράδειγμα των εκπαιδευτικών προγραμμάτων που διοργανώθηκαν από το Μεταπτυχιακό Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου με τη φροντίδα της Ομότιμης Καθηγήτριας κ. Άλκηστις Κοντογιάννη, έρχεται ακριβώς να προσθέσει μια νέα οπτική στο διάλογο για την επανένταξη των κρατουμένων με στοιχεία πρωτόγνωρα για τις εκπαιδευτικές τάσεις στα πλαίσια των φυλακών. Από τις μέχρι τώρα εφαρμοσμένες εκπαιδευτικές πολιτικές σε πανελλαδικό επίπεδο (Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας και πρωτοβάθμια εκπαίδευση), η αργολική εμπειρία αποτελεί μια παράλληλη όσο και πρωτοποριακή αμφίδρομη εκπαιδευτική πρόταση καθώς, από τη μια, δίνεται η ευκαιρία στους κρατούμενους να συμμετέχουν σε εκπαιδευτικές δράσεις εκτός κλασικού πλαισίου (δημιουργική γραφή, θέατρο, κ.ά) και από την άλλη, εκπαιδευτικοί, καλλιτέχνες, τεχνικοί, ακόμη και πολιτικοί, έρχονται σε επαφή με έναν κόσμο που πιθανόν να μην γνώριζαν διαφορετικά. Η ανταλλαγή εικόνων και λόγων αποτελεί ένα πρώτο, εξαιρετικά σημαντικό, πεδίο διαφορετικής πληροφόρησης ανάμεσα στους «μέσα» και τους «έξω» που βασίζεται στο σεβασμό της προσωπικότητας, την αγάπη, την ανεκτικότητα και την συνεργασία, σε αντίθεση με την εικόνα βίαιης αντιμετώπισης μιας «εχθρικής κοινωνίας».
Στην «Συνάντηση της Τίρυνθας» συνομίλησαν δυο αλληλοσυμπληρούμενες λογικές αντιμετώπισης της παραβατικότητας. Ο ΓΓ Αντεγκληματικής Πολιτικής κ. Ευτ. Φυτράκης και οι συνεργάτες του κ.κ.Καλ. Δημητρούλη και Σ.Γιοβάνογλου παρουσίασαν την σύγχρονη οπτική της επίσημης αντεγκληματικής πολιτικής που συνδυάζει τις τεχνικές εγκλεισμού και τις προσπάθειες επανένταξης μέσω της εργασίας και της εκπαίδευσης. Εγκαινιάσθηκε μάλιστα, παρουσία του Υπουργού Δικαιοσύνης κ. Στ. Κοντονή, το Δημοτικό Σχολείο των «κλειστών φυλακών» (Κατάστημα Κράτησης Ναυπλίου). Σε μια περίοδο δύσκολη, όπου αμφισβητούνται έντονα οι πολιτικές αντεγκληματικές επιλογές (βλέπε Νόμος Παρασκευόπουλου), η Πολιτεία ακολουθεί την αρχή «λιγότεροι κρατούμενοι, μικρότερος χρόνος εγκλεισμού, ειδική μέριμνα για εξαιρετικές περιπτώσεις, εφαρμογή εναλλακτικών μέτρων κράτησης», που περιλαμβάνεται στην Ειδική Έκθεση του Εθνικού Μηχανισμού για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων. Η νέα αντεγκληματική πολιτική απορρίπτει το αίτημα επέκτασης του «σωφρονιστικού χώρου», δηλαδή το χτίσιμο νέων φυλακών, κάτι που απορρίπτεται πλέον σε όλες τις προοδευμένες χώρες. «Τα θεμέλια της νέας σωφρονιστικής πολιτικής», εξήγησε στην «Συνάντηση της Τίρυνθας» ο Γ.Γ. Ευτ. Φυτράκης, «κινούνται στους παρακάτω άξονες : Ασφάλεια (κρατουμένων και υπαλλήλων) – Ανθρωπισμός – Επανένταξη – Διαφάνεια». Τα βιωματικά εργαστήρια της δεύτερης ημέρας προσέγγισαν το ρόλο και τη σημασία της εκπαίδευσης των κρατουμένων γενικά (Κ.Δημητρούλη, «Ρόλος της εκπαίδευσης στην προσωπική ανάπτυξη και την κοινωνική επανένταξη των κρατουμένων») και ειδικά (Σ.Γιοβάνογλου, «Η τέχνη στη φυλακή και η υποβοήθηση της κοινωνικής επανένταξης των κρατουμένων»).
Η οικοδέσποινα της συνάντησης Διευθύντρια του Αγροτικού Καταστήματος Κράτησης Τίρυνθας κ. Ευαγ. Κατερίνη και η Κοινωνική Λειτουργός Εφη Γεραμάνη, παρουσίασαν τα προγράμματα, το ιστορικό τους (από το 2010), το ρόλο και τη σημασία τους για τους κρατούμενους των «αγροτικών φυλακών». Στην παρουσίαση της κ. Γεραμάνη μάλιστα δόθηκαν αρκετές λεπτομέρειες οι οποίες, παρά την συναισθηματική τους φόρτιση, κατέγραφαν το θετικό κλίμα που δημιουργούσαν οι εκπαιδευτικές παρεμβάσεις του πανεπιστημιακού προγράμματος.
Ο Διευθυντής των φυλακών Ναυπλίου κ. Ιω. Μπαρμπαγιάννης και οι Κοινωνικοί Λειτουργοί Ελ. Δούκα και Χρ. Παπαμήτρου, κατέγραψαν τη δική τους εμπειρία για τις εκπαιδευτικές παρεμβάσεις στα πλαίσια του πανεπιστημιακού προγράμματος. Εδώ λειτουργεί πλέον τυπικά το δημοτικό σχολείο και η υπεύθυνη εκπαιδευτικός Ιω. Ζακυνθινού σε σύντομη παρέμβασή της παρουσίασε τους σκοπούς και τη μέχρι τώρα λειτουργία του. Σημαντική επίσης ήταν η παρουσίαση της Διευθύντριας της «Επανόδου» (κέντρο επανένταξης Αποφυλακιζόμενων υπό την εποπτεία του Υπ. Δικαιοσύνης), κ. Φωτ. Μηλιώνη, καθώς για το ευρύ κοινό η ύπαρξη και το σημαντικό έργο που επιτελεί η «Επάνοδος» δεν είναι γνωστός.
Κανείς δεν θα μπορούσε να προβλέψει στα πρώτα χρόνια ύπαρξης του Νέου Ελληνικού Κράτους, πως η Γεωργική Σχολή (1829) του Κυβερνήτη Καποδίστρια θα λειτουργούσε κάποτε ως «κατάστημα κράτησης». Η Ιστορία έχει όμως τη δική της λογική! Σήμερα, παρά την αξιοζήλευτη κοινωνική εμπειρία που παρέχουν οι αγροτικές φυλακές μέσω της εργασίας, τα λειτουργικά της προβλήματα είναι σημαντικά, ενώ θα έπρεπε να βοηθηθεί ολοκληρωμένα στο έργο που επιτελεί. Οι εκπαιδευτικές παρεμβάσεις του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και στα δυο καταστήματα κράτησης μπορεί να μην έχουν την σταθερότητα λειτουργίας μιας σχολικής δομής, αλλά προσφέρουν μια μοναδική προσέγγιση στο ζήτημα της επανένταξης των κρατουμένων μέσω της εθελοντικής δοκιμασίας. «Δεν είναι συνηθισμένο γεγονός» τόνισε ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου κ. Αθ. Κατσής «και αποτελεί μια διαδικασία ανατροφοδότησης που μας επιτρέπει να βελτιωθούμε». Η κ. Άλκ. Κοντογιάννη παρουσίασε διεξοδικά τις παρεμβάσεις που έχουν πραγματοποιηθεί και τις θεματικές με τις οποίες εξελίσσεται αυτή η εθελοντική δοκιμασία. Και την αναφέρω ως δοκιμασία γιατί χρειάζεται τόλμη, επιμονή, υπομονή και προσεκτική προεργασία, εκτός από τον διαρκή ενθουσιασμό που πρέπει να μεταδίδεται και να διατηρείται από τον εκπαιδευτή στους κρατούμενους, καθώς η εκπαίδευση δεν έχει άλλο σκοπό από το να προσανατολίσει σε μια νέα αρχή μέσα σε μια κοινωνία που δεν είναι παράδεισος, αλλά θα μπορούσαμε να την κάνουμε όλο και πιο δεκτική στις μεγάλες ανθρωπιστικές αρχές, την αγάπη, την ανεκτικότητα, την αλληλεγγύη, την προσφορά μιας δεύτερης ευκαιρίας να ζήσουμε μαζί με αξιοπρέπεια.
