Σύμφωνα με μια εκδοχή που κυκλοφορεί και στο Διαδίκτυο και πηγάζει από το βιβλίο «Λέξεις και φράσεις παροιμιώδεις» του Τάκη Νατσούλη, η φράση «Χρωστάει της Μιχαλούς» έχει τις ρίζες της στο Ναύπλιο, κατά τα χρόνια του Όθωνα… Όμως αυτό είναι ανακριβές και το τεκμηριώνει ο μελετητής της γλώσσας Νίκος Σαραντάκος, μέσα από το προσωπικό του ιστολόγιο…
Σύμφωνα λοιπόν με την επικρατούσα άποψη, μετά την Απελευθέρωση, σε κάποιο σοκάκι του Ναυπλίου βρισκόταν η ταβέρνα της Μιχαλούς. Η Μιχαλού ήταν, λέει ο Νατσούλης, παραδόπιστη και εκμεταλλεύτρια• είχε μια περιορισμένη πελατεία στην οποία έκανε πίστωση για ένα ορισμένο διάστημα, όμως αλίμονο σε όποιον δεν ήταν συνεπής. Μετά την παρέλευση της προθεσμίας, η Μιχαλού ξεφτέλιζε κυριολεκτικά τους άτυχους οφειλέτες της. Ανάμεσα σ’ αυτούς ήταν και κάποιος ευσυνείδητος, ο οποίος αδυνατώντας να βρει χρήματα να εξοφλήσει τη Μιχαλού, γύριζε μέρα και νύχτα στους δρόμους παραμιλώντας. Και σαν κανείς ρωτούσε τους περαστικούς τι έχει αυτός ο άνθρωπος, οι άλλοι απαντούσαν «Αυτός χρωστάει της Μιχαλούς» (Νατσούλης, σελ. 99-100).
Ο Νίκος Σαραντάκος, αμφισβητώντας εδώ και χρόνια αυτή την εκδοχή, ανακάλυψε ότι η φράση είναι παλαιότερη…
Στην κωμωδία «Κορακιστικά» του Ιακωβάκη Ρίζου Νερουλού, αναφέρεται η φράση:«Φρόνιμμα το λέσι στον τόπον μου στη Χχιο, το πως οι Γραμματισμένοι χρωστούσι της Μιχαλλούς». Δηλαδή, η έκφραση «χρωστάω της Μιχαλούς» ήταν παροιμιακή στη Χίο, τότε που γράφτηκαν τα Κορακιστικά… Πριν από το 1812!
Άρα, ακόμα κι αν υπήρχε Μιχαλού ταβερνιάρισσα στο μετεπαναστατικό Ανάπλι, σαφώς δεν είναι αυτή που έγινε αιτία να γεννηθεί η φράση «χρωστάει της Μιχαλούς», αφού, όπως είδαμε, η φράση εμφανίζεται σε κείμενο του 1812 και πολύ μακριά από την Πελοπόννησο.
Τι σημαίνει η έκφραση
Η έκφραση «Χρωστάει της Μιχαλούς» τα τελευταία χρόνια έχει αλλάξει σημασία. Σύμφωνα με όλα τα λεξικά σημαίνει ότι κάποιος δεν είναι στα καλά του, ότι είναι τρελός. Εδώ και μερικά χρόνια, καμιά δεκαπενταριά, έχει φτάσει να σημαίνει «χρωστάει πάρα πολλά».
Ο Νίκος Σαραντάκος αναφέρει:
«Στα βουλγάρικα υπάρχει ολόιδια έκφραση! Συγκεκριμένα, η έκφραση имам да давам на Михаля (κατά λέξη «χρωστάω στον Μιχάλη»), σημαίνει ό,τι και η δικιά μας «χρωστάω της Μιχαλούς», δηλαδή δεν είμαι στα καλά μου, κάπου χάνω, μου έχει λασκάρει η βίδα. Το λεξικό όπου βρήκα τη λέξη σημειώνει ότι η βουλγαρική έκφραση προέρχεται από τα ελληνικά, χωρίς να δίνει άλλα στοιχεία.
Παρ’ όλες τις αβεβαιότητες, η πεποίθησή μου είναι ότι αρχική μορφή της έκφρασης, είτε στα ελληνικά είτε στα βουλγάρικα, ήταν η «χρωστάει στον Μιχάλη» και ότι η σημασία «Μιχάλης = ο ελαφρόμυαλος» προϋπήρχε. Και όποιος χρωστάει στον ελαφρόμυαλο, εύλογα είναι δυο φορές ελαφρόμυαλος. Όπερ έδει δείξαι, θαρρώ, και μπορούμε να ξεχάσουμε την εκδοχή της ταβερνιάρισσας από τ’ Ανάπλι».
Αναλυτικότερα, μπορείτε να διαβάσετε την αξιόλογη έρευνα του Νίκου Σαραντάκου εδώ.
