Μνήμες πολέμου 1940 (γράφει ο Γιώργος Κόνδης)

«Ήμουν στο Άργος υπάλληλος στο μπακάλικο του Αγιωργίτη», γράφει ο Κ. Κατσένης (Κωτσιο-Κατσένης) στο αφιέρωμα της 28ης Οκτωβρίου στην τοπική εφημερίδα «Καρυά»: «Το πρωί της 28ης Οκτωβρίου 1940 είδα τα απιδιά του δημοτικού σχολείου να επιστρέφουν, ώρα 8.30 π.μ., από το σχολείο κλαίγοντας. Απόρησα γιατί κλαίνε και τα ρώτησα: «Γιατί κλαίτε παιδιά;». Τα 7-10 χρονών παιδάκια μου απάντησαν: «Οι Ιταλοί μας άρχισαν τον πόλεμο και οι δάσκαλοί μας επιστρατεύτηκαν». Αμέσως άκουσα τις καμπάνες να χτυπάν…. Τα Καρυωτάκια με τραγούδια και χαρές άφησαν αρραβωνιαστικές, γυναίκες με βυζασταρόνια, επήραν την αυχή από τους γονιούς τους και έφυγαν ποδαρόδρομο για το Άργος. Από κεί με ό,τι μέσον ευρήκαν, σούστες, μοτοσικλέτες, σαραβαλάκια φορτηγά, τρένα και ποδήλατα έφθασαν στο Ναύπλιο να ντυθούν…».

Κι ο Κωστής Κωτσοβός από το Κουτσοπόδι μας δίνει επίσης μια εξαιρετική περιγραφή αυτού του κλίματος: «Στις 27 (Οκτωβρίου) ξεκουράστηκα λιγάκι και στις 28 κατέβηκα στον σιδηροδρομικό σταθμό Κουτσοποδίου για να πληροφορηθώ την ανταπόκριση του τρένου για το Ναύπλιο. Φεύγοντας από εκεί με φωνάζει ο Σταθμάρχης Χρήστος Δερζιώτης: «Κώστα Κώστα γύρισε πίσω εκηρύχθη πόλεμος». Τότε εκείνος από το τηλέφωνο παίρνει τις σχετικές οδηγίες  από την υπηρεσία του και εγώ τις γράφω. Αφού εγύρισα στο πατρικό μου σπίτι  ανήγγειλα την κήρυξη του πολέμου στις αδελφές μου Σοφία και Βασιλική. Ο πατέρας μου και τα άλλα αδέλφια μου Παναγιώτης και Βαγγέλης έμαθαν την κήρυξη του πολέμου και άφησαν τον σπαρτό, όπως και ο άλλος ο κόσμος και επέστρεψαν στα σπίτια τους για τον πόλεμο. Δεν περίμενα το τρένο αλλά με αυτοκίνητο περαστικό ήλθα στο Άργος. Εδώ διαπιστώνω μεγάλον ενθουσιαμό, σωστό πανηγύρι, να πηδούν οι επίστρατοι γρήγορα επάνω στα αυτοκίνητα σαν τα κατσίκια για να προφθάσουν να παρουσιαστούν στη μονάδα τους, ενώ ρήτορες στην Πλατεία του Αγίου Πέτρου της πόλεως έβγαζαν πύρινους λόγους για τον πόλεμο. (…) Με τον ίδιο και εγώ ενθουσιασμό μετέβηκα και παρουσιάστηκα στο χωριό Λευκάκια έξω από το Ναύπλιο. Σε χωριό ήταν το κέντρο επιστρατεύσεως για να αποφύγουμε τον βονβαρδισμόν από τα Ιταλικά αεροπλάνα».

Καμιά ιστορική και κοινωνική ανάλυση δεν έχει καταφέρει μέχρι σήμερα να συλλάβει στην ολότητά του το θαύμα που συντελέσθηκε στα κακοτράχαλα βουνά της Αλβανίας από τον Ελληνικό Λαό. Αντίθετα το Έπος του 40 πέρασε στο χρόνο της εθνικής ιστορίας ως μια επέτειος του «ΟΧΙ» και μόλις πρόσφατα αρχίζουμε να αναδεικνύουμε με έρευνες και μαρτυρίες το μεγαλείο του αγώνα εκείνου. «Ωστόσο» γράφει ο μεγάλος μας συγγραφέας Άγγελος Τερζάκης, «αυτή η εκστρατεία που όλοι τη λένε «το Έπος», έχει τούτο το παράδοξο: πως είναι ένα έπος άγνωστο – θέλω να πω άγνωστο στις ζεστές του πτυχές, στην ανθρώπινη ουσία του. Φαινόμενο χρονολογικά και Ιστορικά απροσδόκητο, δημιούργημα μιας στιγμής ανεπανάληπτης, αδικήθηκε από τα μετέπειτα γεγονότα, την πλησμονή των βιωμάτων. Η Κατοχή, η Αντίσταση, το Κίνημα του Δεκέμβρη, τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, το ξεκίνημα ενός νέου κόσμου, του κόσμου της πυρηνικής εποχής, ήρθανε να κατακαλύψουν τη στιγμή της Αλβανίας. Το κεφάλαιο τούτο της Ελληνικής Ιστορίας, ένα από τα πιο σημαντικά κλείστηκε, σφραγίστηκε και τοποθετήθηκε στο Αρχείο προτού μνημονευτεί».

Έτσι σήμερα γυρίζουμε και πάλι στις πηγές. Σ’ εκείνο τον αδιανόητο για την κοινή λογική ενθουσιασμό των Ελλήνων να πάνε στο σφαγείο του πολέμου με τραγούδια και χαρά. Τ’ήταν αυτό που έκανε χιλιάδες πολίτες, νέους και γέρους, γυναίκες και άνδρες να ξεχυθούν στους δρόμους με το άκουσμα της έναρξης ενός πολέμου και να στήσουν πρωτόγνωρο πανηγύρι χαράς;  Ποια ηθική και ποια πίστη κινούσε τον ψυχισμό όλων αυτών των πολιτών ώστε να πηγαίνουν στη μεγάλη μάχη με χαμόγελα, τραγούδια και χαρά παιδική, ενώ γνώριζαν πως ίσως και να μην ξαναγυρίσουν πίσω; Ποια δύναμη εσωτερική τους έστελνε όλο μπροστά, να μάχονται χωρίς όπλα, να κινούνται χωρίς τροφή κι έχοντας μόνο το χιόνι για να ξεδιψάσουν λίγο το σκελετωμένο σώμα τους;

Τα ερωτήματα ίσως να μείνουν αναπάντητα αν δεν καταφέρουμε να ξεπεράσουμε την «επετειακή αντίληψη» που έχουμε για την ιστορία μας. Ο ελληνικός λαός μεγαλούργησε σε διάφορες στιγμές της ιστορίας του γιατί δεν δίστασε να αναμετρηθεί ενωμένος με τις δυσκολίες που συναντούσε. Τα βιώματα, οι αξίες, η ηθική της καθημερινής του ύπαρξης, αποτελούσαν τα χαρακτηριστικά με τα οποία έδινε τις μάχες στα στρατιωτικά μέτωπα και στα μέτωπα της καθημερινότητας. Η «επετειακή αντίληψη» των μεγάλων στιγμών της ιστορίας μας είναι μια αντίληψη της απονέκρωσης και της σήψης της ιστορικής μνήμης.

Το 8ο Σύνταγμα όταν ξεκίνησε στις 3 Νοεμβρίου 1940 για το μέτωπο είχε στις γραμμές του 700 αξιωματικούς και υπαξιωματικούς, 3.171 στρατιώτες και 959 ζώα επιταγμένα στην Αργολίδα. Από τους στρατιώτες του κυρίως, διασώθηκαν σημαντικές μαρτυρίες για τις κακουχίες, τις μάχες αλλά και εξαιρετικές περιγραφές υψηλής συμβολικής σημασίας. Η πεζοπορία εκατοντάδων χιλιομέτρων ήταν στην ημερήσια διάταξη και ο άγριος χειμώνας ήταν ακόμη χειρότερος εχθρός και από τους Ιταλούς. Η περιγραφή του Ν. Κουτούζου είναι χαρακτηριστική:

«Μόλις κόντευε να ξιμερόση ακούμε κ’ πάλην σηναγερμόν για να βγούμε κ’ πάλιν από το χωριόν. Εμείς μην γνωρίζοντας τη συμβένη μας έτρογε η αγωνία. Ο ανθυπασπιστής μας Χολέβας όστις εφωνεύθη μας εφόναξε να βγούμε αλά που να πάμε που είμαστε όλοι ξιλιασμένη από την βροχήν κ’ το κρίο. Μόλι ξημέροσε καλλά μετά κόπου κατορθώσαμε να σηκοθούμε κ’ να σταθούμε στα πόδια μας όπου λαμβάνομεν διαταγήν να εξωρμίσομε κατά του εχθρού όστις είτο πλέον κοντά μας. ξεκινόμεν κατά το μεσιμέρι χωρίς να μας δόσουν τίποτε φαγιτόν, την 12-12-40 κ’ σε λίγην ώραν ανεβήκαμε σε ύψωμα 1600 περίπου μέτρον, σε ένα μέτρο σχεδόν χιόνι σηναντίσαμε την πρότην αντίστασην. Αφού άρχισε η μάχη τους κινιγήσαμε από την γραμήν αυτήν οχιρόθηκαν λίγο πιω πίσω σε άλον λόφων μέχρι το βράδι χωρίς να μπορέσουμε να τους διόξουμε πια».

Ο στρατιώτης Εμμ. Καββαθάς περιγράφει μια συγκινητική σκηνή την οποία αποτυπώνει και σε ένα από τα σκίτσα του. «…η πορία αυτή ήτο περί τα 30 χιλιόμετρα. Στις 28 Νοεβρίου εφτάσαμε το προΐ με τον ήλιον εφιάξαμε τις σκινές και βγίκαμε πιο εκί λίγο τι να ηδούμε!!! Φρίκιασα πολλούς σκοτομένους ηταλούς μουλάργια κιβότια σορούς με φισίγγια όπλα ξίφι κράνι προχορό μόνος μου πιο πάνο ενοΐτε σε λόγγο μέσα κει εβρέθικα προ ενός τρομαχτικού θεάματος ένας ηταλός καθός ήτο σκοτομένος πλάϊ από μια πατουλιά ήτο με ανιχτά μάτια το ένα πόδι του τεντομένο το άλο μισό κλιστό αλά εις το αριστερό του χέρι ήχε μια φοτογραφία και την κρατούσε μπροστά στα μάτια του και σκίβο να ηδό τι ήτο αυτό και βλέπο εις την φοτογραφίαν διο πεδάκια μικρά από 6 έος 8 χρονόν το ένα με το άλον. Ω! τον διστιχί τον ελιπίθικα και από τα μάτια μου εκίλισαν χορίς να θέλο δάκρια. Από αυτήν την στιγμή ηστάνθικα τον πόλεμο. Από αυτήν την στιγμή ηστάνθικα την καρδιά μου να διλιάζι με τις σκέπψις αυτά ήνε τα αποτελέσματα του πολέμου…».

13.936 αξιωματικοί και οπλίτες έδωσαν τη ζωή τους στα αφιλόξενα βουνά της Αλβανίας για τις αξίες της ελευθερίας, της ατομικής και συλλογικής αξιοπρέπειας.

Ο Παναγιώτης Μπασακίδης, Αντισυνταγματάρχης Πεζικού, Διοικητής του 8ου Συντάγματος που με έδρα το Ναύπλιο θα πάρει μέρος σε όλες τις πολεμικές επιχειρήσεις, υπογράφει στις 14 Ιανουαρίου 1941 ανάμεσα σε άλλες και την παρακάτω ημερήσια διαταγή συντάγματος αξιωματικών:

«Τον Διοικητήν του 7ου Λόχου Χριστόπουλον Παναγιώτην διαμνημονεύω διότι κατά τας επιχειρήσεις των βορειοανατολικών υψωμάτων Σκίβοβικ Μάλισπατ από 11 Δεκεμβρίου μέχρι 19 ιδίου επεδείξατο θάρρος, ψυχραιμίαν, ορμητικότητα και εξαιρετικήν διοικητικήν ικανότητα, παρορμών, εμψυψών, και ενθαρρύνων τους άνδρας του δια την κατάληψιν των εκάστοτε αντικειμενικών σκοπών. Κατά δε τη λυσσώδη επίθεσην της 15ης Δεκεμβρίου προς κατάληψιν των βορείων υψωμάτων Προγκονατίου – χωρίου Προγκονατίου ώρμησεν ακάθεκτος μετά του Λόχου του συντρίβων μίαν προς μίαν τας πεισμόνους εχθρικάς αντιστάσεις, εξαναγκάζων τον εχθρόν να τρέπεται εν σπουδή εις φυγήν εγκαταλείπων επί του πεδίου της μάχης αυτόματα όπλα και όλμους και τέλος κατά την άνοδόν του προς κατάληψιν του τελευταίου υψώματος Προγκονάτ ετραυματίσθη υποστάς θλασιν οστού αριστεράς χειρός. Καίτοι δε φέρων σοβαρόν τραύμα δεν εδέχθη να αποχωρήση του Λόχου του ειμή μετά ώραν αφού ο Λόχος του εγκατεστάθη επί του καταλειφθέντος υψώματος.
Τούτον επρότεινα όπως απονεμηθεί το Αριστείον Ανδρείας».

Στον πόλεμο του 40 αναμετρήθηκαν δυο κοινωνικές λογικές. Εκείνη της συλλογικότητας και της αλληλεγγύης, της άδολης προσφοράς και της θυσίας για την προάσπιση μια πατρίδας, μια κοινότητας, μια οικογένειας, μια φιλίας. Από την άλλη παρατάχθηκε ο εγωιστικός μοναδισμός, υπόλογος στον Αρχηγό. Το πειθήνιο όργανο ενός μηχανισμού που δεν γνωρίζει συναισθηματισμούς, απάνθρωπα μοχθηρός και ανέκφραστος. Στην αγάπη αντιπαρέβαλε το μίσος, στην ελευθερία την υποταγή, στην ελεύθερη σκέψη το δόγμα του αλάνθαστου Ηγέτη. Οι Έλληνες υπέγραψαν την ιστορία με το αίμα τους και έδωσαν με θάρρος την απάντηση που έπρεπε στη φασιστική και ναζιστική θηριωδία. Σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε είναι χρέος μας να απελευθερώσουμε το νόημα της 28ης Οκτωβρίου 1940 από την επετειακή στενότητα και να δημιουργήσουμε ένα νέο κοινωνικό παράδειγμα για μας και τις επόμενες γενιές βασισμένο στη συλλογικότητα, την αλληλεγγύη, την άδολη προσφορά και την αγάπη σε μια πατρίδα που δεν έχασε το νόημά της όσο κι αν προσπαθούν να μας πείσουν γι’ αυτό.

(Σημ: Μερικά στοιχεία του παρόντος κειμένου βρίσκονται στην έκδοση «Τετράδιο Πολέμου 1940». Τα περισσότερα είναι ανέκδοτα και περιλαμβάνονται στο υπό έκδοση βιβλίο «Αργολικές Μνήμες Πολέμου 1940»)