«Για ένα Δυτικό έθνος το πρόβλημα του πολιτισμού δεν είναι τόσο δύσκολο και πολύπλοκο όσο για μας. Προσαρμοσμένοι φυσικά στον ντόπιο τους Δυτικό πολιτισμό, μάχουνται μονάχα να τον προχωρήσουν και να του δώσουν, όσο μπορούν, δικές τους εθνικές αποχρώσεις. Μα εμείς βρισκόμαστε ανάμεσα Ανατολής και Δύσης. Προνομιούχα, λεν, είναι η θέση της Ελλάδας, μα και συνάμα επικίντυνο πολύ γεωγραφικό και ψυχικό σημείο του κόσμου. Μέσα μας υπάρχουν βαθιές δύναμες εχθρικές στο ρυθμό της Δύσης. Έχουμε, για να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε, να συμφιλιώσουμε μέσα μας τρομερούς δαιμόνους. Που είναι λοιπόν το χρέος μας;»
(Ο Νίκος Καζαντζάκης στο Άργος: Διαλογισμοί για την ταυτότητα του Νέου Ελληνισμού, Ελλέβορος, τ.11, 1994)
Πού είναι λοιπόν το χρέος μας; Ερώτημα που τέθηκε αρκετές φορές στον «Κύκλο της Αναγέννησης» και αποτέλεσε σημαντικό ερέθισμα αναζητήσεων σε μια εποχή ανθοφορίας για την έρευνα, τα Γράμματα και τις Τέχνες, αλλά και δύσκολη για την ευκολία της να ορίζει κατευθύνσεις και να υιοθετεί «αλήθειες». Ο Γιάννης Ρηγόπουλος στάθηκε κριτικά απέναντι στην ευκολία αυτή και επέλεξε το δύσκολο δρόμο μιας διαρκούς αναζήτησης λόγων, αιτίων και εξηγήσεων που φώτιζαν την πορεία της κοινωνίας μας. Ο «κύκλος της Αναγέννησης» αποτέλεσε, για μεγάλο χρονικό διάστημα, το κέντρο αυτών των αναζητήσεων, το ζωντανό κύτταρο που τροφοδοτούσε το Άργος και την Αργολίδα με οξυγόνο ιδεών οργανώνοντας ένα δημοκρατικό βήμα συζητήσεων. Παράλληλα, ο κύκλος αυτός άνοιξε διάπλατα τις πόρτες της πόλης και της περιοχής στους «εκτός τειχών» δημιουργούς των γραμμάτων και τεχνών και συνέβαλε στη γνωριμία τους με τον πνευματικό κόσμο της Αργολίδας και την αλληλοτροφοδότησή τους.
Αυτό το κύτταρο πνευματικής ζωής στην Αργολίδα γεννήθηκε και αναπτύχθηκε μέσα από δύσκολες συνθήκες κοινωνικές και πολιτικές, σε μια κοινωνία που μόλις ξεκινούσε με τα φτερά της ελευθερίας μετά από την επταετία της στρατιωτικής δικτατορίας και σε μια επαρχία γαλουχημένη στα «εθνικά ιδεώδη» της μεταπολεμικής Ελλάδας και του «ελληνοχριστιανικού πολιτισμού». Γι’ αυτό και η πορεία της «Αναγέννησης» υπήρξε μια πορεία αναγεννησιακή για τον τόπο και τους ανθρώπους της. Δεν χρειάζεται κόπος για να καταλάβει κανείς την ευκολία με την οποία θέλησαν να «χρωματίσουν» τη σημασία αυτής της προσπάθειας, όσοι με την ίδια ευκολία αναζήτησαν σε ιδεολογικά ευαγγέλια τα φώτα πορείας της μεταπολιτευτικής κοινωνικής και πολιτικής μας τροχιάς. Δυστυχώς κατάφεραν να επιβάλλουν νέο-δογματισμούς ασύμβατους με τις δυνατότητες που προσέφερε μια ανοιχτή κοινωνία την ανάπτυξη της οποίας υπηρετούσε ο «Κύκλος της Αναγέννησης» και ο Γιάννης Ρηγόπουλος. Τα αποτελέσματα τα βιώνουμε σήμερα με τον πιο οδυνηρό τρόπο. Ευτυχώς, παρά την κυριαρχία τους, στάθηκε αδύνατο να ανακόψουν τη δυναμική του εγχειρήματος και πολύ περισσότερο να διαγράψουν από τη συλλογική μνήμη το σημαντικό έργο που κληροδοτεί ο «Κύκλος της Αναγέννησης» στην τοπική κοινωνία, όπως και τη συμβολή του στα Γράμματα και τις Τέχνες της χώρας.
Το ποίημα μισοτελειωμένο τ’αφήνω
για ν’ αγκαλιάσω το κορμί σου.
Αύριο σοφοί και ρήτορες
θα μιλούν για το ημιτελές αριστούργημα
και τι ήθελε να πει ο ποιητής
με το «αιδοίλη».
(«Ημιτελές», ποιητική συλλογή «Λη», Αργειακή Γη 2005)
Όλες οι σύγχρονες κοινωνίες τιμούν την παρουσία και το έργο των δημιουργών τους τοποθετώντας τους στο προσκήνιο των πολιτισμικών τους αναφορών και αναζητήσεων. Στην Ελλάδα των σκοταδιστικών ακόμη αντιλήψεων, χρειάζεται σκληρός αγώνας για να διασωθεί το έργο τους. Θα μπορούσε κανείς να θεωρήσει πως οι πόλεις με μεγάλη ιστορική βαρύτητα και παρελθόν, είναι εκείνες που έχουν τις μεγαλύτερες ευαισθησίες στη διατήρηση και ανάδειξη της πολιτισμικής τους κληρονομιάς, των δημιουργών τους στα Γράμματα και τις Τέχνες. Η άτυχη πόλη του Άργους φαίνεται να αποτελεί ιδιαίτερη εξαίρεση στον κανόνα αυτό. Όμως, στην ιστορική αυτή πόλη γεννήθηκε και αναπτύχθηκε «ο Κύκλος της Αναγέννησης». Στην ιστορική αυτή πόλη έζησε, έγραψε και χάρισε το έργο του ο ποιητής Γιάννης Ρηγόπουλος.
Τ’ ακροδάχτυλα
ενώθηκαν με τον ήλιο
και στη διαφάνειά τους φάνηκε
η άρνηση και η ελπίδα
(«Πρωτομαγιά 1971», ποιητική συλλογή «Παράσταση», εκδ. Φείδων, 1972)
Στην πρώτη «Αναγέννηση», απέναντι από το πάρκο του Ελληνοαμερικανικού Συλλόγου, ο Γιάννης θα οργανώσει έναν κόσμο καινούριο για την πόλη του και για ολόκληρη την επαρχία. Η ανοιχτή πόρτα του βιβλιοπωλείου και οι ανοιχτές σελίδες της εφημερίδας, που θα μετατραπεί σε μηνιαίο περιοδικό αργότερα, επιτρέπουν σε πλήθος φίλων και συμπολιτών να νοιώσουν την αξία της ελεύθερης έκφρασης, τη χαρά της ανακάλυψης μιας ελεύθερης σκέψης. Ταυτόχρονα όμως, θα λειτουργήσει και ως συνδετικός κρίκος για να εκφραστούν όλοι όσοι θεωρούσαν πως μπορούσαν να γίνουν συνένοχοι στη δημιουργία ενός κύκλου όπου καθημερινότητα και πνευματική φυγή θα αλληλοεπιδρούσαν για την εμφάνιση του καινούριου στη ζωή της πόλης. Έτσι κι έγινε! Η εμφάνιση του «Κύκλου της Αναγέννησης» ήταν πια γεγονός. Τ. Μαύρος, Α. Μπεκιάρης, Θ. Τζώτζος, Ν. Καρούζος, Θ. Μπόμπος, Α. Κατσαούνης, Μ. Σαντορινιός, Λ. Καλαματιανός, Λ. Μπαρδάκος, Κ. Δανούσης, Β. Ζάχος, Σ. Ηλιοπούλου, Ντ. Λέκκα, Γ. Κατσώνας. Ονόματα, πρόσωπα, ιδέες, κριτικές, συζητήσεις, αναζητήσεις. Ο χώρος γέμισε αλλά οι πόρτες έμειναν ανοιχτές. Μ. Φυρογένη, Β. Δωροβίνης, Ν. Δανιήλ, Φ. Μότσης, Γ. Γαλανόπουλος, Β. Τσιλιμίγκρας και πολλοί άλλοι προστέθηκαν στον κύκλο και συμμετείχαν σε μια πρωτόγνωρη πνευματική δημιουργική διαδρομή για την πόλη και την ευρύτερη περιοχή.
Στη δεκαετία του ’80 εμφανίζεται και το τριμηνιαίο περιοδικό «Ελλέβορος» που συμπληρώνει μαζί με την «Αναγέννηση», τους δρόμους έκφρασης του «Κύκλου της Αναγέννησης». Πρόκειται για ιδιαίτερη έκδοση που θα συγκεντρώσει τις καλύτερες ερευνητικές εργασίες αποτελώντας, ακόμη και σήμερα, πολύτιμη βιβλιογραφική πηγή. Το 1994, στον 11ο τόμο της έκδοσης που αφιερώνεται στο Άργος, θα συγκεντρωθούν πολύτιμα άρθρα και μελέτες για την πόλη και την ευρύτερη περιοχή. Το ίδιο όμως σημαντικές είναι και οι υπόλοιπες εκδόσεις που αποτελούν ένα από τα εγκυρότερα ιστορικά αρχεία που έχουν διασωθεί, όταν οι δημοτικές αρχές συνεχίζουν να τα αγνοούν.
Ο ίδιος ο Γιάννης Ρηγόπουλος θα έχει μια δυναμική παρουσία που θα τον κάνει γνωστό και εκτός Αργολίδας. «Χιμαιροπλόκος» (1969), «Παράσταση» (1971), «Πειράματα επί φασιόλων» (1981), «Μικρό ανθολόγιο Αργείων ποιητών» (1994), «Είναι κάτι καράβια φαντάσματα» (1996), «Ενδοφλεβίως» (1998), «Λη» (2005), είναι μερικές από τις σπουδαιότερες καταθέσεις του στην πνευματική ζωή του τόπου. Μοιράζεται με γνωστά πρόσωπα της Αναγέννησης (π.χ. Τάκης Μαύρος, Κ.Δανούσης) τη δημιουργική περιπέτεια ενός μοναδικού «Δελτίου Ιστορικών Μελετών Ναυπλίου» που θα δώσει μετέπειτα τη θέση του στα «Ναυπλιακά Ανάλεκτα». Μοιράζεται την πρωτόγνωρη εμπειρία των ερτζιανών με τον Μιχάλη Ντάνο στο «Ελεύθερο Ραδιόφωνο» και την εκπομπή «Οι δημιουργοί και τα έργα τους» με τον Γ.Γαλανόπουλο στην ΕΡΑ Τρίπολης.
Έχει ένα φεγγάρι!
Που λες αναλήφθηκε στον ουρανό
Η ταβέρνα του Μαρίνου!
(Υγρή Πανσέληνος, ποιητική συλλογή «Το κακό σπυρί», εκδ. Ελλέβορος, 1999).
Μέχρι και το 2002 οι παρουσιάσεις βιβλίων στην αίθουσα του βιβλιοπωλείου «Αναγέννηση» θα αποτελέσουν ένα από τα καλύτερα αν όχι μοναδικά στέκια για τα γράμματα και τις τέχνες στην Αργολίδα. Η Μάρω Δούκα, ο Γιάννης Ζουγανέλης, ο Μάνος Κοντολέων, ο Βασίλης Ραφαηλίδης, η Τατιάνα Αβέρωφ, ο Γρηγόρης Φαράκος και τόσοι άλλοι βρέθηκαν στην αίθουσα αυτή, μίλησαν, άκουσαν, σκέφτηκαν, έβαλαν τη δική τους σφραγίδα στον «Κύκλο της Αναγέννησης». Ο Γιάννης Ρηγόπουλος συνεχίζει την αντισυμβατική του πορεία και τιμήθηκε, το 2005, από τον ΟΠΑΝΑΑΡ (Νομαρχία Αργολίδας) και το Πνευματικό Κέντρο Δήμου Άργους. Το 2009, στο θεατράκι της οδού Ατρέως, η «Πολιτιστική Αργολική Πρόταση» διοργανώνει μια βραδιά αφιερωμένη στο έργο του. Στο πρόσωπο του Γιάννη Ρηγόπουλου θα τιμηθεί ο λόγος και η σκέψη, το έργο και η δράση όλων όσων συναντήθηκαν στον «Κύκλο της Αναγέννησης» και άνοιξαν τις πόρτες διάπλατα στον κόσμο του ονείρου, της συναίσθησης και της κοινής πραγματικότητας.
Η οικονομική κρίση δεν έχει ακόμη χτυπήσει την πόρτα της «Αναγέννησης» και, παρά τις δυσκολίες, συνεχίζεται η έκδοσή της. Τα 2000 γιορτάζει 25 χρόνια πορείας συνεχίζει τη δημιουργική της παρουσία στον χώρο του έντυπου τύπου. Το πέρασμα από την εφημερίδα στο περιοδικό μπορεί να στέρησε την αμεσότητα της είδησης από την «Αναγέννηση», της έδωσε όμως την ευκαιρία μιας νέας έκφρασης πλουσιότερης σε πληροφορίες και σημαντικότερης σε αναλύσεις και τεκμηριώσεις. Ιστορικά και ανεκτίμητα θα μείνουν τα αφιερώματα στο Σύλλογο Αργείων «Ο Δαναός», στην ιστορία της Ν.Κίου, στο έργο τοπικών δημιουργών όπως ο Τ.Μαύρος και ο Π.Λιαλιάτσης, κ.α. Ταυτόχρονα συνεχίζεται η εκδοτική δραστηριότητα με μια σειρά έργων λογοτεχνικού και επιστημονικού χαρακτήρα.
Τον Ιούνιο του 2007 παρουσιάζονται στο συνέδριο του ΟΠΑΝΑΑΡ-HIGHLIGHTS στο Ναύπλιο («Νεωτερικότητα και ελληνικός πολιτισμός») τα «30 χρόνια πορείας εκτός των τειχών» της Αναγέννησης. Συμβολικός τίτλος σε μια παρουσίαση ολόκληρης της πορείας του «Κύκλου της Αναγέννησης» και του Γιάννη Ρηγόπουλου προσωπικά. Θυμάμαι το θαυμασμό που εκφράστηκε από πολλούς συνέδρους, καθώς θεωρήθηκε σπάνια περίπτωση η τριαντάχρονη ζωή ενός περιοδικού. Κι όμως η «Αναγέννηση» επιχειρεί μια καινούρια πορεία για τη νέα τριακονταετία. Εγκαινιάζει νέες συνεργασίες, αναπτύσσεται σε τομείς των διεθνών σχέσεων και της διεθνούς πολιτικής φιλοξενώντας αναλύσεις και κυρίως ανοίγει τις σελίδες της στα νέα παιδιά της περιφέρειας. Στα «Κείμενα μιας άλλης πόλης», καταγράφονται απόψεις νέων ανθρώπων, φιλοξενούνται λογοτεχνικά τους κείμενα, ποιητικές απόπειρες που ξεχειλίζουν φρεσκάδα και ενθουσιασμό. Ένα μοναδικό βήμα που θα διατηρηθεί για αρκετό καιρό, όσο και η αντίσταση του περιοδικού στην επερχόμενη λαίλαπα της οικονομικής κρίσης και της κοινωνικής κατάρρευσης. Η «Αναγέννηση» γίνεται εξαμηνιαία και το Μάιο 2010 τυπώνει την τελευταία της έκδοση. Για το Γιάννη Ρηγόπουλο ήταν το τέλος μιας πορείας προσωπικής και μαζί της θα ερχόταν το τέλος ενός προσωπικού αγώνα.
Τώρα που δεν υπάρχω
παρά μόνο
σαν μορφή του παρελθόντος
(Το κακό σπυρί, 1999)
Ο Γιάννης Ρηγόπουλος ήταν από εκείνους τους τολμηρούς ονειροπλόκους που αφιερώθηκε χρόνια πολλά στο να συνενώνει καθημερινή εμπειρία ζωής και πολιτισμική δημιουργία. Να μετατρέπει δηλαδή βιώματα καθημερινά και αγωνίες, ασύνδετες φαινομενικά δραστηριότητες και σκόρπιες σκέψεις, βαθιές αναζητήσεις και υπαρξιακά ερωτήματα, ασυναίσθητες αντιδράσεις και συναισθηματικές παρορμήσεις, και να τα μετατρέπει λοιπόν σε έκφραση και μαρτυρία πολιτισμού. Από τη φύση της η μετατροπή αυτή αντιβαίνει κάθε κονφορμισμό και γι’ αυτό παραμένει τέχνη δύσκολη, που απαιτεί θυσίες και δύσκολα προσφέρει αναγνώριση της προσφοράς. Ο Γιάννης πάλεψε για να δημιουργήσει, πίεσε για να ακουστεί, αντιστάθηκε σκληρά για να κρατήσει το ήθος και την εντιμότητα στα υψηλά και σπάνια επίπεδα μιας δημόσιας παρουσίας.
Αναμετρήθηκε με τα σημάδια μιας φύσης που, σαν σε δοκιμή πολέμου, του έβαζε όλο και πιο δύσκολες ασκήσεις να κάνει. Το γνώριζε πως θα φτάσει και η τελική δοκιμασία. Τη μελετούσε. Της έγραφε άφοβα στιχάκια για μια αιώνια ζωή και την τσιγκλούσε ζωγραφίζοντας στη μνήμη.
Για με δεν πέθανε
αφού μέσα στη μνήμη μου
καίει η στερνή φωνή της.
Πες μου καλέ,
δεν είναι όμορφες,
οι ανθισμένες κερασιές;
Γιώργος Κόνδης
Παρουσιάσεις και πρόσωπα
