Βιολόγου- Ωκεανογράφου
Τα ξημερώματα της Κυριακής (10/9) βούλιαξε για άγνωστους ακόμα λόγους, το δεξαμενόπλοιο Αγία Ζώνη ΙΙ νοτιοδυτικά της βραχονησίδας Αταλάντης, κοντά στην Ψυτάλλεια. Το δεξαμενόπλοιο, σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας (ΥΕΝ), είχε φορτίο 2.200 τόνους μαζούτ και 340 τόνους ναυτιλιακά καύσιμα, ενώη διαρροή αφορά στο 5%, δηλαδή 135 τόνους του φορτίου. Ωστόσο, είναι πιθανόν η ποσότητα που διέρρευσε να είναι μεγαλύτερη. Το Υπουργείο ανακοίνωσε επίσης ότι, οι εργασίες στεγανοποίησης του πλοίου, ολοκληρώθηκαν στις 12/9 και οι εργασίες απάντλησης ξεκίνησαν μετά ,δεν είναι σαφές το πότε.
Αν και η ποσότητα που διέρρευσε θεωρείται πολύ μικρή, συγκριτικά με άλλα θαλάσσια πετρελαϊκά ατυχήματα, και ο καιρός για επιχειρήσεις περιορισμού της ρύπανσης ιδανικός, η πετρελαιοκηλίδα έπληξε ένα μεγάλο μέρος του Σαρωνικού.
Πιο συγκεκριμένα, η ρύπανση εξαπλώθηκε σε ακτίνα μεγαλύτερη των 21 χλμ μακριά από το σημείο που βυθίστηκε το “ΑΓΙΑ ΖΩΝΗ ΙΙ”.Η ρύπανση ξεκίνησε από την Σαλαμίνα (Σελήνια έως Κυνοσούρα) και όταν άλλαξε η κατεύθυνση του ανέμου επεκτάθηκε στη Φρεαττύδα και τις παραλίες των Νοτίων Προαστίων.
Τα παραπάνω δημιουργούν το εύλογο ερώτημα για την άμεση και αποτελεσματική ανταπόκριση του κρατικούμηχανισμού, και της πλοιοκτήτριας εταιρείας γιατην αντιμετώπιση του ατυχήματος.Θα πρέπει ν΄αναφερθεί ότι ισχύει η αρχή “Ο ρυπαίνων πληρώνει”, που σημαίνει ότι, η πλοιοκτήτρια εταιρία και η ασφαλιστική της, αναλαμβάνουν το κόστος, της αντιμετώπισης του ατυχήματος (περιορισμός, καθαρισμός, απάντληση, ανέλκυση), καθώς επίσης και το κόστος έρευνας & αξιολόγησης της περιβαλλοντικής ζημιάς, της περιβαλλοντικής αποκατάστασης (χλωρίδα & πανίδα, καταστροφή φυσικών πόρων) και τέλος οικονομικές και περιβαλλοντικές αποζημιώσεις.
Είναι ευνόητο ότι οι καθυστερήσεις χειροτερεύουν την κατάσταση, καθώς το πετρέλαιο έχει την τάση να απορροφά νερό, σχηματίζοντας γαλακτώματα πετρελαίου – νερού. Με τον τρόπο αυτό αυξάνεται ο όγκος του κατά 3 – 4 φορές. Η όλη διαδικασία δυσκολεύει την απορύπανση και τον καθαρισμό.
Ας δούμε τις επιπτώσεις της ρύπανσης από πετρελαιοειδή στα υδάτινα και παράκτια οικοσυστήματα, στις ακτέςκαι τη δημόσια υγεία
Τα υδατοδιαλυτά συστατικά του αργού πετρελαίου και των διυλισµένων προϊόντων του, περιέχουν µια ποικιλία ενώσεων που είναι τοξικές για ένα ευρύ φάσµα θαλασσίων οργανισµών. Τα αυγά, οι προνύµφες των ψαριών και τα νεαρά άτοµα είναι γενικά πιοευαίσθητα στη ρύπανση από πετρελαιοειδή. Το πετρέλαιο προκαλεί διαταραχές στη φυσιολογία και τη συµπεριφορά των οργανισµών, καθώς και ανωµαλίες στην ανάπτυξη των ψαριών, οδηγώντας τελικά στονπρόωρο θάνατό τους. Ακόµη και 1 µg/l (1ppb) πετρελαίου στη θάλασσα µπορεί να βλάψει τους πιό ευαίσθητους οργανισµούς. Ίχνη πετρελαίου στο νερό επηρεάζουν , τη δυνατότητα προσανατολισµού των θαλάσσιων οργανισμών και τους ρυθµούς αφοµοίωσης της τροφής. Κάποιες από τις συνέπειες αυτές ενισχύονται από τη χαµηλή αλατότητα και τις υψηλές θερµοκρασίες, ενώ υπάρχει συνεργιστική δράση ανάµεσα στους αρωµατικούς υδρογονάνθρακες και κάποια µέταλλα .
Το ζωοπλαγκτόν καταναλώνει µικρά σταγονίδια πετρελαίου και µ’ αυτόν τον τρόπο οι υδρογονάνθρακες περνούν σε υψηλότερα τροφικά επίπεδα. Επιπλέον, µη αφοµοιώσιµες ουσίες καταλήγουν στο βένθος µε τα εκκρίµατα των οργανισµών . Υπάρχουν ενδείξεις ότι είναι δυνατός ο µεταβολισµός πολλών υδρογονανθράκων από ορισµένους µικροοργανισµούς, αλλά οι µεταβολίτες που προκύπτουν παραµένουν στους οργανισµούς αυτούς και δεν αποβάλλονται στο περιβάλλον.Σε πολλές περιπτώσεις οι µεταβολίτες αυτοί και κάποια ενδιάµεσα προϊόντα είναι καρκινογόνα.
Σε συγκεντρώσεις 20-40 µg/l το πετρέλαιο µπορεί να επιφέρει αλλαγές στη σύσταση του φυτοπλαγκτού, ευνοώντας πχ. τα µικρότερα είδη, ανατρέποντας κατ’ αυτό τον τρόπο τις ισορροπίες ολόκληρης της τροφικής αλυσίδας .
Συγκεντρώσεις της τάξης των 0,1 g/Kg στα ιζήµατα µπορούν να επιφέρουν δυσµενείςεπιπτώσεις στους βενθικούς οργανισµούς.
Το πετρέλαιο προσκολλάται στα παράκτια φυτά και δεν ξεπλένεται εύκολα µε την παλίρροια.Τα φύλλα κιτρινίζουν και τελικά νεκρώνονται µετά από µερικές µέρες. Όταν η ρύπανση είναι µικρής έκτασης, τα φυτά ξαναβγάζουν νέα φύλλα µέσα σε τρεις εβδοµάδες περίπου. Σε περίπτωση όµως σοβαρής ρύπανσης νεκρώνονται τελείως. Τα ετήσια φυτά νεκρώνονται από την επάλειψη µε πετρέλαιο και η επανάκαµψη του οικοσυστήµατος απαιτεί δύο µε τρεις περιόδους. Τα πολυετή φυτά δείχνουν µια ποικιλία από αντιδράσεις, από ανθεκτικότητα µέχρι νέκρωση ανάλογα µε τις συνθήκες και τις ποσότητες του πετρελαίου. Κάποια φυτά εκδηλώνουν επίσης προβλήµατα ανθοφορίας.
Το πετρέλαιο επηρεάζει το έδαφος στις ακτές µε δύο τρόπους. Πρώτον διαπερνά το χώµα και επηρεάζει το ριζικό σύστηµα των φυτών, τους µικροβιακούς πληθυσµούς και τη διαθεσιµότητα του οξυγόνου. ∆εύτερον, όταν επικαθίσει πετρέλαιο στους βλαστούς τωνφυτών επηρεάζεται η διάχυση του οξυγόνου προς το ριζικό σύστηµα και εµποδίζεται έτσι ηοξυγόνωση των ριζών και των µικροοργανισµών του εδάφους.
Από τις αµµώδεις ακτές το πετρέλαιο δεν αποκολλάται εύκολα. Όταν µάλιστα βρίσκεται ακόµα σε υγρή µορφή, τότε απορροφάται σε µεγαλύτερο βάθος. Εκεί λόγω χαµηλότερηςδιαθεσιµότητας οξυγόνου δεν ευνοείται η αποδόµηση του πετρελαίου, το οποίο διατηρεί έτσι τις τοξικές του ιδιότητες για µεγαλύτερο διάστηµα.
Στο ατύχηµα του Amoco Cadiz έξω από τις ακτές της Βρετάνης τον Μάρτιο του 1978, κατάτο οποίο χύθηκαν 223.000 τόνοι αργού πετρελαίου, ένα µεγάλο µέρος του πετρελαίου µεταφέρθηκε στις εκβολές των παρακείµενων ποταµών και κατακάθισε στα ιζήµατα. Πέρααπό τις άµεσες επιπτώσεις στην πανίδα, οι χαµηλοί ρυθµοί αποδόµησης, που όπως είπαµεκαθιστούν το πετρέλαιο τοξικό για µεγαλύτερο διάστηµα, εµπόδισαν την επανάκαµψη των οικοσυστηµάτων της περιοχής. Επιπλέον, πετρέλαιο που προέρχονταν από τα ιζήµατα συνέχιζε να ρυπαίνει την περιοχή και τον ερχόµενο χρόνο . Τα συστατικά του πετρελαίου µπορούν να παραµείνουν στα ιζήµατα ακόµη και για δεκάδες ή εκατοντάδες χρόνια αν επικρατούν αναερόβιες συνθήκες.
Στις βραχώδεις ακτές και όπως προκύπτει από την εµπειρία από ατυχήµατα όπως αυτό του Torrey Canyon τον Μάρτιο του 1967 στη νοτιοδυτική Αγγλία ή του Tampico Maru στο Μεξικό τον Μάρτιο του 1957, οι επιπτώσεις των πετρελαιοκηλίδων στα οικοσυστήµατα ήταν ιδιαίτερα σοβαρές. Σε όλες τις περιπτώσεις υπήρξε διαταραχή του οικοσυστήµατος και η επανάκαµψη δεν έγινε δυνατή για πολλά χρόνια εξαιτίας µιας αρχικής εξάλειψης των κυρίαρχων φυτοφάγων οργανισµών, µε αποτέλεσµα την υπέρµετρη ανάπτυξη και επικράτηση των φυκών, γεγονός που µε τη σειρά του εµπόδισε την επαναποικιοποίηση της περιοχής µε φυτοφάγους οργανισµούς. Στην περίπτωση του Torrey Canyon, ακόµα και δέκα χρόνια µετά, η πανίδα της περιοχής δεν είχε τον πλούτο και την ποικιλίαπου είχε πριν το ατύχηµα.
Αν και οι άµεσες επιπτώσεις του πετρελαίου στις τροφικές αλυσίδες και δίκτυα θεωρούνταισυχνά µικρής κλίµακας, δεν αποκλείονται µακροχρόνιες επιπτώσεις καθώς και φαινόµενα βιοσυσσώρευσης κυρίως καρκινογόνων πολυκυκλικών αρωµατικών υδρογονανθράκων, πουέχουν επιπτώσεις στην δημόσια υγεία.
Οι βενθικοί οργανισµοί που φιλτράρουν την τροφή τους (π.χ µύδια, στρείδια) συσσωρεύουν υδρογονάνθρακες µε γοργούς ρυθµούς. Τα στρείδια αποκτούν δυσάρεστη γεύση όταν οι συγκεντρώσεις υδρογονανθράκων φτάνουν τα 10 ppb. Για τα ψάρια και τα καρκινοειδή οι αντίστοιχες συγκεντρώσεις κυµαίνονται από 4-300 ppm . Τα θαλασσινά περιέχουν γενικά µικρές ποσότητες καρκινογόνων πολυκυκλικών υδρογονανθράκων (ΡΑΗ). Η κατανάλωση θαλασσινών εκτιµάται ότι «συνεισφέρει» 2-3% της συνολικής κατανάλωσης ΡΑΗ από τρόφιµα. Ακόµη κι αν οι συγκεντρώσεις αυτές των ΡΑΗ δεν αποτελούν άµεσο κίνδυνο για τον άνθρωπο, οι καρκινογόνες αυτές ουσίες ευθύνονται για όγκους και απολεπίσεις ψαριών από περιοχές µε χρόνια ρύπανση µε πετρελαιοειδή και όγκους και προκαρκινικές καταστάσεις σε όστρακα αυτών των περιοχών.
Τέλος είναι προφανές ότι οι πετρελαιοκηλίδες έχουν άμεσες και προφανείς επιπτώσεις στα ζώα που βρίσκονται στην επιφάνεια της θάλασσας, όπως πουλιά, θαλάσσιες χελώνες, δελφίνια και άλλα. Ειδικά τα πουλιά συγκαταλέγονται μεταξύ των πιο σοβαρών θυμάτων. Καθώς διανύουμε περίοδο μετανάστευσης για πολλά είδη πουλιών και επειδή ορισμένες περιοχές του Σαρωνικού αποτελούν σημαντικά σημεία ξεκούρασης και ανεφοδιασμού των πουλιών στο μεγάλο τους ταξίδι, η περίπτωση να έρθουν σε επαφή με την πετρελαιοκηλίδα είναι αυξημένη.
Μεγάλες επιπτώσεις αναμένεται να έχουν οι βραχώδεις ακτές και οι νησίδες στον Σαρωνικό που είναι ακατατοίκητες και στην πλειοψηφία τους ανήκουν στο δίκτυο των περιοχών Natura 2000.
Αλλά τι γίνεται το πετρέλαιο μετά την ανάκτησή του;Το πετρέλαιο πρέπει να οδηγείται σε ειδικές μονάδες διαχείρισης επικίνδυνων απόβλητων και ταξινομείται με βάση την ποιότητά του, η οποία εξαρτάται από το χρόνο έκθεσής του στο νερό. Εάν ανακτηθεί γρήγορα, μπορεί να διαχωριστεί από το νερό και να γίνει επεξεργασία ,ώστε να αξιοποιηθεί σε διυλιστήρια, σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, τσιμεντοβιομηχανίες κ.ο.κ. Το πετρέλαιο που μένει περισσότερη ώρα στο νερό αλλοιώνεται από το αλάτι, τα ιζήματα και άλλα υλικά. Σε αυτή την περίπτωση συνήθως απορρίπτεται σε χώρους υγειονομικής ταφής, διασπάται με χημικά ή αποτεφρώνεται.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η διαδικασία αυτή είναι εξίσου σημαντική με την απορρύπανση της θάλασσας, τον περιορισμό των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και την αποφυγή περαιτέρω ρύπανσης.
Ωστόσο, θα πρέπει να γίνει σαφές ότι το πετρέλαιο είναι ένας μη ανανεώσιμος ενεργειακός πόρος, ανήκει στα ορυκτά καύσιμα των οποίων η καύση με την διογκούμενη έκλυση διοξειδίου του άνθρακα (το κυριότερο συστατικό των αερίων του θερμοκηπίου) έχει επηρεάσει σημαντικά την φυσική κατάσταση της ατμόσφαιρας.
Η τήρηση της Συμφωνίας του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή(12 Δεκεμβρίου 2015 στο Παρίσι),επιβάλλει την γρήγορη απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, το αργότερο ως τα μέσα του αιώνα.
Όλο και περισσότερες χώρες ανακοινώνουν σχέδια για μείωση ή απεξάρτηση από την κατανάλωση πετρελαίου. Για παράδειγμα, η Ολλανδία και η Νορβηγία θα σταματήσουν τις πωλήσεις αυτοκινήτων με κινητήρες εσωτερικής καύσης μετά το 2025, η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία το 2040. Το ίδιο αναμένεται να ανακοινώσει σύντομα και η Κίνα. Οι τομείς των μεταφορών και της θέρμανσης σε πολλές χώρες εξηλεκτρίζονται.
Η Ελλάδα τι;
