… όταν το βάρος της Ιστορίας καταγράφεται ως όλεθρος στη μνήμη, μόνο κατάρες, σπαραγμοί και βογγητά συνοδεύουν τα μακάβρια ηχητικά της εικόνας. Αργότερα, όσοι κατάφεραν να φτάσουν ξανά στη ζωή, βάζουν τη σκέψη τους σε σειρά κι αρχίζουν να διηγούνται. Είναι η πρώτη και σημαντικότερη, ίσως, στιγμή μετά το χαμό και την καταστροφή. Είναι η πρώτη και σημαντικότερη ίσως στιγμή που η ατομική μνήμη ξεδιπλώνεται ώστε να γίνει μέρος της συλλογικής, κομμάτι της Ιστορίας.
Είμαστε τυχεροί που βρίσκονται άνθρωποι να καταγράφουν διηγήσεις, να διασώζουν αναμνήσεις, να μετατρέπουν σε λόγο σκόρπια λόγια και θραύσματα εικόνων. Η Έλλη Παπαδημητρίου (1906-1993), Σμυρνιά, ανήκει στην ομάδα εκείνη που μας κάνουν να νιώθουμε τυχεροί. Το κληροδότημά της «Ο κοινός Λόγος» αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα έργα για «την ώρα του μεγάλου χαμού», όταν ο ελληνισμός και η ελλαδική κοινωνία βίωναν το μαρτύριο του ξεριζωμού και της αδικίας. Εξήντα χρόνια διωγμών και μαρτυρίων από το 1920 στο 1975, μέσα από τις διηγήσεις απλών, κοινών, ανθρώπων που είδαν, βίωσαν, χαράχθηκαν μέσα τους τα στοιχειά του κατατρεγμού, μέχρι να τα παραδώσουν με λόγια στην Έλλη Παπαδημητρίου που μας χάρισε αυτό το εξαιρετικό έργο. Ο Αλέξανδρος Κοτζιάς σημείωνε σε κριτική παρουσίαση για το έργο (11-1-1976): «πολύτιμο απόκτημα, άξιο να διαβαστεί όσο πιο πλατιά γίνεται, αλλά και να μελετηθεί σοβαρά από μια σειρά ειδικών: κοινωνιολόγους, πολιτικούς, λογοτέχνες, ψυχολόγους, γλωσσολόγους, κλπ».
Σμύρνη, Πόντος, Ακροναυπλία, Καισαριανή, Ωροπός, ΕΑΤ/ΕΣΑ… Λέσβος, Λέρος…
Σε έναν από τους χώρους αυτούς, τους πονεμένους τόπους, που ευτυχώς διασώθηκε μερικώς, την Ακροναυπλία, ακούστηκαν οι διηγήσεις από εκείνες τις ώρες του χαμού που συνέλαβε η μνήμη και κατέγραψε η Έλλη Παπαδημητρίου. Το εργαστήρι Θεατρικής Πράξης – Θεατροδρόμιο Ναυπλίου σε συνεργασία με την Πύλη Πολιτισμού Ναυπλίου και με την προσαρμογή των κειμένων και τη σκηνοθεσία του Κυριάκου Σάμιου, παρουσίασε ένα ενδεικτικό σύνολο από τις μαρτυρίες με όμορφες παρουσιάσεις και μουσική υπόκρουση (Ειρ. Χαιρετάκη, Ευγ. Χριστοπούλου, Ελ. Διβράκου, Αν. Σταμούλη, Β. Δεδέα, Π. Φαλτσέτας, Μ. Ελευθεριάδου, Λ. Πάντζου, Αν. Μανούχος, Κ. Ταραβίρα, Β. Σάββας, Μ. Μπακάλη, Ντ. Μιχαλοπούλου, Σ. Παναγιώτου, Β. Κλεισιάρης, Η. Παπαδόδημας, Μ. Τετώρος: βιολί, Β.Κατσαρός: Κιθάρα).
Χώρος με ενέργεια, όπως σημειώνουν οι συντελεστές του «Θεατροδρομίου», η Ακροναυπλία, έμοιαζε με τόπο μυστικό που συναντούσε κανείς για πρώτη φορά και οι διηγήσεις που ακούστηκαν μας υποχρέωσαν ξανά σε συλλογισμό για τα αίτια της ανακυκλούμενης εθνικής «δραματουργίας». Πράγματι χώρος με ενέργεια η Ακροναυπλία, για όσες και όσους ένιωσαν πως δεν είναι απλοί ακροατές, αλλά μύστες ενός Λόγου Κοινού που αναζητά δικαίωση στο σήμερα και το αύριο για όσα δεινά καταγράφει.
Η βραδινή φεγγοστολισμένη κατεβασιά του Παλαμηδιού πάνω στην Ακροναυπλία, έκανε τη βραδιά ακόμη ομορφότερη και ενδυνάμωσε μέσα μας την αισιόδοξη σπίθα της προσφυγιάς γιατί… «όση πίκρα και να έχει ο άνθρωπος προσπαθεί και να ζήσει» (Κοινός Λόγος, Ακούμε τη φωνή σου πατρίδα, τ.3, 2003).
Γ. Κόνδης
