Λογοτεχνία θεωρείται ό,τι γράφεται με αισθητικές ιδιότητες και αξιώσεις που υπερβαίνουν και υπερέχουν της καθημερινής χρηστικής γλώσσας ό,τι γράφεται με μια ιδιαίτερη γλώσσα για να ξαναγράψει την πραγματικότητα ή το όραμα ή το όνειρο, ή το σχέδιο, άλλωστε και το όνειρο ένα δυνατό εικονικό όνειρο δεν είναι; ή για ν αποκαλύψει ορατές ή αόρατες αλήθειες ή μύχιες ενοράσεις ή πόθους του συγγραφέα ή και άλλων ανθρώπων. Τα όρια μεταξύ της λογοτεχνίας και της απλής γραπτής έκφρασης συχνά είναι δυσδιάκριτα, όπως είναι δυσδιάκριτα τα όρια μεταξύ της λογοτεχνίας και των άλλων τεχνών. Υπάρχουν όρια ; «Καθετί μπορεί να είναι λογοτεχνία και καθετί που θεωρείται, αμετάβλητα και αναντίρρητα, λογοτεχνία μπορεί να πάψει να είναι», όπως γράφει ο Terry Eagleton.
Kατά τη γνώμη μου ο Χρόνος και οι αναγνώστες κάνουν το ξεκαθάρισμα, γιατί ό,τι πρόσκαιρα λάμπει δεν είναι πάντα Χρυσός…Κάτι τέτοια έλεγα τη δεκαετία του ’80 σ ένα φίλο εκδότη λογοτεχνικών βιβλίων-δάσκαλό μου στην ουσία, όταν κάθε Σάββατο πρωί συναντιόμασταν και συζητούσαμε ατέλειωτες ώρες και εξοργιζόταν. «Το βιβλίο μου έλεγε, το κρίνει ο αναγνώστης ο ‘ψαγμένος’, αυτός που μπαίνει στο βιβλιοπωλείο, πιάνει το βιβλίο, το ξεφυλλίζει , διαβάζει λίγο, το ‘μυρίζει’ κι αν του κάνει το αγοράζει. Οι άλλοι οι κατευθυνόμενοι μπορεί να αγοράσουν ένα βιβλίο γιατί τους άρεσε μια κριτική και στη συνέχεια να διώξουν δέκα πιθανούς πελάτες γιατί τελικά το βιβλίο δεν του άρεσε.
Μου έλεγε ο φίλος εκδότης: «η λογοτεχνία ή σε παίρνει μαζί της στο όνειρο ή δεν σε παίρνει και καλύτερα να την αφήσει ο λογοτέχνης στις προσωπικές του σημειώσεις.
O κ. Παπαδριανός στον πρόλογο της ομιλίας του αναφορά στους κριτικούς τέχνης, το ρόλο των οποίων χαρακτήρισε αμφιλεγόμενο και καυτηρίασε το ρόλο γενικότερα των διαχειριστών των αγαθών τέχνης, που προσπαθούν να χειραγωγήσουν το κοινό και στην ουσία κάνουν κακό και στους επαγγελματίες του χώρου. Ποιοι ειδικοί και κριτικοί; είπε: “ γέμισε ο κόσμος ειδικούς και καθηγητάδες και εξειδικευμένους και ποιο το αποτέλεσμα; για πρώτη φορά στην ιστορία δεν κινδυνεύει μόνο ο άνθρωπος αλλά ολόκληρος ο πλανήτης. Σε λίγο θα απαιτούμε να επιζήσουμε σ ένα πλανήτη χωρίς παγωμένους πόλους, αν είναι δυνατόν;”
«Μου έλεγε τότε ο φίλος εκδότης : “ο λογοτέχνης δεν πρέπει να γράφει ποτέ με ωδίνες, αν αυτά που θέλεις να γράψει δεν βγαίνουν από μέσα του αβίαστα. Μην δημοσιοποιήσεις ποτέ αυτά που γράφεις δεν φέρνουν κάτι καινούργιο ή τουλάχιστον δοσμένο με έναν άλλο τρόπο και το κυριότερο αν αυτά που γράφεις δεν αφορούν πολλούς, αν αφορούν μόνο εσένα ή ελάχιστους κράτησέ τα στο συρτάρι σου για σένα και τους φίλους σου. Αν το κάνεις με το ζόρι, το παιδί ή θα χαθεί στη γέννα ή θα βγει με πολλά ελαττώματα. Με τεχνικές μόνο και αφηγηματικές μεθόδους ούτε μαγειρική δεν μπορείς να κάνεις πόσο μάλλον λογοτεχνία; Και στη μαγειρική αν δεν βάλεις ψυχή, μεράκι και γνώση το φαγητό ή το γλυκό θα βγεί “μάπα”, η κανέλλα θα αρνηθεί να μοσχοβολήσει αν τα χέρια που θα τη χρησιμοποιήσουν δεν είναι τα κατάλληλα. Έτσι και η λογοτεχνία θέλει να της δώσει ο συγγραφέας την ψυχή του , την πνοή του αλλιώς, άγευστη και άοσμη θα βγεί.»
Είπε επίσης ο ομιλητής, ότι δεν είναι ειδικός, γιατί στην ουσία δεν υπάρχουν ειδικοί, ούτε μιλάει τεχνοκρατικά με τη φιλολογική ιδιότητα. Ομιλώ κυρίως από σοφά ακούσματα, από δικές μου εμπειρίες από γραπτά που ακόμα έχω στο συρτάρι και κυρίως από βιώματα και σοφά ακούσματα που είχα από τη δεκαετία του 80 και σας προανέφερα.»
H παρουσίαση του βιβλίου
«Ας δούμε λοιπόν τώρα το όμορφο βιβλίο της κ. Χαράς Κοσεγιάν.
Άς ξεκινήσουμε από τον τίτλο και την εικονογραφία του, Ναιρί, , μια λέξη που για μας φαντάζει κάτι άγνωστο και μυστηριώδες όμως για τους Αρμενίους είναι όνομα, είναι η Γή του οροπεδίου της Αρμενίας , είναι τα νερά , τα νερά της λίμνης Βαν . Κατ’ επέκταση είναι και τα υδάτινα ρεύματα της Μεσοποταμίας και της Μεσογείου, όπου οι άνθρωποι σε όλη την ιστορία κινούνται ,μετακινούνται ,συναντούνται , ενώνονται ,συμφιλιώνονται, πολεμούν, ομονοούν, ειρηνεύουν , καταστρέφουν, δημιουργούν . Ρεύματα ανθρώπων που ρέουν ακατάπαυστα, χτίζουν πολιτισμούς και σημαδεύουν ανεξίτηλα την παγκόσμια ιστορία. Πότε σαν χείμαρροι ορμητικοί , πότε σαν θάλασσες πλατιές και άλλοτε σαν γαλήνιες λίμνες .
Ένα από τα πρώτα, αρχαιολογικά ευρήματα με σαφή αναφορά στο Nairi είναι ένα εύρημα, που χρονολογείται από την εποχή του Adad-nirari I (13ος αιώνας π. Χ.), η οποία αναφέρει την αγορά των 128 ίππων από την περιοχή Nairi.
Είναι ευδιάκριτο, ότι με όποια εκδοχή ή ερμηνεία κι αν εκλάβουμε τη σημειολογία του τίτλου, ότι είναι πηγή έμπνευσης για τη συγγραφέα και λόγω καταγωγής αλά κυρίως γιατί με το Ναιρί ως πηγή έμπνευσης αλά και ως αιχμηρή γραφίδα , στην ουσία τέμνει και ανατέμνει, ιστορικά, συναισθηματικά, εθνολογικά, ξεθάβει χώματα, βρίσκει φιμωμένα νερά, βαθιές ρίζες ξεκλειδώνει παλιές μνήμες δραματικές, ιστορικές και ίσως απωθημένες , να μη κρυφτούν από της λήθης τον ίσκιο το βαρύ, να μην καταποντιστούν σε λαίμαργες και αδιέξοδες καταβόθρες της Ιστορίας. Μνήμες ανθρώπων , μνήμες λαών αδικημένων από τη βία της βαρβαρότητας ,απ της φθοράς την οξείδωση κι από της πτώσης τη συντριβή ή από οικεία βέλη προδοσίας….κι όλα αυτά με τρόπο απλό και γήινο μέσα από καθημερινές απλές συζητήσεις, από διασταυρούμενες επιστημονικές απόψεις και σχολιασμούς του παρελθόντος του παρόντος και του επερχόμενου. Όλ’ αυτά κάτω απ τη μεθυστική αιθάλη ανθρώπινων αδυναμιών, παθών, και χαρισμάτων.
Έτσι η Χαρά γράφει Ιστορία, γράφει για την Ελλάδα, για τη μαρτυρική και προδομένη Κύπρο μας, για τη μαρτυρική και κατατρεγμένη Αρμενία σε συνδυασμό με την ιστορία των Κούρδων, της Τουρκίας και της πάλαι ποτέ κραταιάς Σοβιετικής Ένωσης.
Η ιστορική αφήγηση συχνά θερμαίνεται και πυρακτώνεται από τη συναισθηματική άσβεστη φλόγα που σιγοκαίει μέσα της από της αδικίας την οργή και από δακρύων θανάσιμων και ποταμών αιμάτων τις ροές, κατακρεουργημένων ανδρών και γυναικών εσταυρωμένων.
Τότε ο λόγος γίνεται φλογερός καταπέλτης για να εξακοντίσει σφοδρό καταγγελτικό και πύρινο μήνυμα, για τα αθώα θύματα, για την ανελέητη βαρβαρότητα, για τις γενοκτονίες για τους διχασμούς για τα λάθη τα τραγικά, για την Αποικιοκρατία στην Κύπρο, τον απελευθερωτικό Αγώνα, για το ρόλο της χούντας και τον Αττίλα.
Τότε αναπόφευκτα η ψυχρή ματιά της ιστορικής προσέγγισης των γεγονότων μετατρέπεται σε καταιγιστικό προβολέα που ρίχνει άπλετο δίκαιο κι εκτυφλωτικό φώς στα άδικα κι’ εγκληματικά. Τότε είναι ξεκάθαρο πως η συγγραφέας φορτίζεται και ταυτίζεται.
Όλα όμως ξεκινούν ερωτικά, αυτό φαίνεται εξ αρχής, από τις πρώτες γραμμές του βιβλίου. Σ το Ναϊρί η Χαρά επιχειρεί με μια πολυεστιακή αφήγηση με σαφή ημερολογιακή διάρθρωση και χαρακτηριστικά.
Ομοδιηγητική ως προς τα γεγονότα που συμμετέχει ετεροδιηγητική ως προς άλλα που δεν συμμετέχει, όμως και σε αυτά εμπλέκεται διακριτικά είτε με άποψη είτε με συναισθηματική έκφραση.
Ο ρυθμός της αφήγησης, με επιταχύνσεις και επιβραδύνσεις που συχνά προκαλούν αρρυθμίες στον αναγνώστη αλλά χωρίς αυτό να δημιουργεί υπερβολική ασυμμετρία. Σε τεντωμένο σκοινί ακροβατεί ως προς την επιτάχυνση σε σχέση με το χρόνο αλά στο τέλος περνά απέναντι χαρίζοντας στον αναγνώστη εκπλήξεις που τον κρατούν ζεστό., πότε με αναπτύσσοντας ιλιγγιώδη ταχύτητα και πότε αφήνοντας τις στροφές στο «ρελαντί». Ευτυχώς ποτέ σχεδόν δεν ενεργοποιεί ξαφνική τροχοπέδη κι έτσι δεν αφήνει βαριά ίχνη στο οδόστρωμα, πάντως μια ζώνη ασφαλείας είναι απαραίτητη για τον αναγνώστη…..
Η συχνά ξαφνική εναλλαγή αφηγητών και οπτικής γωνίας απαιτεί σε κάποια σημεία την ψύχραιμη ετοιμότητα για να παρακολουθήσεις τις καταιγιστικές εναλλαγές και διακυμάνσεις.
Όλη όμως αυτή η διακύμανση απαλύνεται από έναν θερμό λυρισμό που δεν επιτρέπει στον αναγνώστη να καταπονηθεί, αντίθετα τον ηρεμεί και τον προετοιμάζει για την επόμενη δύσκολη διαδρομή.
Έχουμε συστηματική καταγραφή αισθημάτων και συναισθημάτων που σε αρκετά σημεία είναι υπαινικτικά και σε κάποια άλλα αποκρύπτονται έντεχνα…..(χαρακτηριστικό άλλωστε των ημερολογιακών αφηγήσεων) και υποκαθίστανται με πρωτογενή αισθήματα. Μη αντέχοντας τον πειρασμό επιχείρησα να αποκρυπτογραφήσω κάποια εξ αυτών (ειδικότης αποκτηθείσα στο στρατό, όπως έλεγαν παλιά) αλά ουδέποτε ασκηθείσα) στάθηκα ιδιαίτερα σε κάποιες σελίδες “πάθους”.
Η αποκρυπτογράφηση των σελίδων αυτών , μετά από ιδιαίτερη ανατομική παρατήρηση και νοηματική ανάλυση, μου έδωσαν ως αναδυόμενο εύρημα , το αίσθημα της οργής και ως προς τα αισθήματα της συγγραφέως αλά και από το γενικότερο ύφος της. Μια οργή όμως που πυροδοτείται και εκφράζεται με μια ψυχρή μεταλλική υφή και σύσταση του λόγου, με αποτέλεσμα τα πυρά να εξοστρακίζονται έντεχνα προς γνωστό ή άγνωστο προορισμό, άγνωστο σε μας, γνωστό ίσως στη συγγραφέα ή μπορεί να είναι και δική μου αυθαίρετη διάγνωση.
Στο Ναϊρί η Χαρά επικεντρώνει την αφήγηση σε δυο πρωτοπρόσωπες αφηγήτριες την Δημοσιογράφο Λυδία και της νεαρής Αρμένισσας Ντενίζ, κατοίκου Γαλλίας που έτυχε να συναντηθούν ως εισηγήτριες σε ένα Συνέδριο Διαλεκτολογίας στην Κύπρο. Βέβαια παρά την τριτοπρόσωπη αφήγηση είναι εμφανές ότι μέσα από τις δυο αφηγήτριες διακριτικά μεν αλά αποφασιστικά αναδύεται ο ψυχισμός της συγγραφέως χωρίς να διακρίνονται διχαστικές εκτροπές, δυο προσωπικότητες αποκαλύπτονται με αρμονική αλληλουχία και μαιευτική μαεστρία από τη Χαρά , που ωσί πανταχού παρούσα, κινεί τα νήματα με άγρυπνο διαισθητικό βλέμμα από ένα διάφανο παρασκήνιο.
Οι Αρμένικες ρίζες, η γενέθλια Γή του Ναυπλίου καθώς και εργασιακή περιπλάνηση στο Αιγαίο των Δωδεκανήσων δηλώνεται ως τρίπτυχη ταυτότητα που φαίνεται να έχει σημαδέψει ανεξίτηλα την προσωπικότητα της.
Γράφει η συγγραφέας: «…Γεννηθήκαμε σε μια στιγμή που νόμιζα πως τα προβλήματα είχαν λυθεί, πως γενοκτονίες δεν θα ξαναγίνονταν πια, πως αφήσαμε πίσω μας παγκόσμιους πολέμους και ξεριζωμούς. Κι ενηλικιώθηκα σε χρόνια που κάθε μέρα μου αποδείκνυε πως δεν ήξερα γεωγραφία, πως τα σύνορα στο χάρτη άλλαζαν διαρκώς, εκεί που χθές ήταν ένα κράτος σήμερα ξεφύτρωναν δυο, μετακινούνταν, άλλαζαν ονομασίες. Και όχι αναίμακτα βέβαια.» «Από τη μια μέρα στη άλλη, σύλησαν αρχαιολογικούς χώρους, βεβήλωσαν εκκλησίες, μοναστήρια…έδιωξαν τους επιστήμονες και σήμερα ο χώρος χορταριάζει. Ναοί στην Καρπασία είναι στάνες και σταβλίζονται πρόβατα. Μπορείς να το πιστέψεις αυτό;» Γράφει για τη Λευκωσία: « Ορδές κουρσάρων πέρασαν κι από δω παραφύλαξαν στη σκιά, χτύπησαν στα ξαφνικά, μα δεν την σκότωσαν την ομορφιά…..διακρίναμε τις πληγές της, ειδικά στις Τούρκικες συνοικίες, που δεν ενδιέφερε η θεραπεία τους κι ούτε νοιάζονταν για την ομορφιά….Κάτι από Ρόδο , από Ναύπλιο, αλλά και από Αθήνα έχει η παλιά πόλη της Λευκωσίας, όπως όλες οι πόλεις που ανακατεύουν πολιτισμούς και μνήμες.
Γράφει η Χαρά για την Κύπρο, για την Ελλάδα, για την Τουρκία και γι άλλες Χώρες. Για εκτοπισμούς, για κατακτητές , για της Ελλάδας και της Κύπρου τα πάθη και τα μαρτύρια και για Ελλήνων και Αρμενίων σφαγές για κατακρεουργημένους άνδρες και γυναίκες. Όλ’ αυτά με με αφορμή συζητήσεις απόψεις και βιώματα που εκφράστηκαν σ’ ένα Συνέδριο και κυρίως στο περιθώριο του Συνεδρίου.
Ναι η λογοτεχνία της κ. Κοσεγιάν σε παίρνει μαζί της στο όνειρο αρκεί να συντονιστείς μαζί της.»
Η ομιλία του κ. Παπαδριανού είχε μεγάλο ενδιαφέρον γιατί έσπασε τα συνηθισμένα και καθιερωμένα που γίνονται σε παρόμοιες εκδηλώσεις, δηλαδή να βγαίνει συνήθως κάποιος παρουσιαστής και σχεδόν σαν διαφημιστής να εξυμνεί και να εκθειάζει μόνο το συγγραφέα, χωρίς να αναφέρεται σε τίποτα άλλο σχετικό. Διαβάζουμε στον τύπο βιβλιοκριτικές με περιεχόμενο που ούτε για τον μεγάλο ΟΜΗΡΟ δεν έχουν γραφτεί.
Ο Παπαδριανός, μίλησε περισσότερο από βιώματα του και ακούσματα και λιγότερο τεχνοκρατικά ως φιλόλογος, άλλωστε είναι γνωστό πως και ο ίδιος γράφει ανεξάρτητα αν ακόμα δεν έχει εκδώσει βιβλία.
Πρόσφατα διαβάσαμε στα Αργολικά, μια ποιητική του παρέμβαση για το αδικοχαμένο κυπαρίσσι του Άργους και παλιότερα, πάλι στα Αργολικά, λίγες σειρές (απόσπασμα) από ημερολόγιο του, από το Νοέμβριο του 1973, όταν τυχαία είχε βρεθεί στη δίνη κάποιων γεγονότων, γραμμένο μάλιστα με λογοτεχνικό ύφος και σε αρχαίζουσα γλώσσα. Θα πρέπει τέλος να πούμε ότι ο κ. Παπαδριανός έχει συνεργασίες για θέματα βιβλίων, με sites και εφημερίδες και με τα Αργολικά. Στα Αργολικά έχει γράψει για Βιβλίο της Οριάνα Φαλάτσι για τον αείμνηστο ήρωα της αντιδικτατορικής αντίστασης Αλ. Παναγούλη, με τίτλο: “Μόνο εγώ μπορώ να γράψω την Ιστορία μου”.
Για το Βιβλίο του Ματθαίου Γιωσαφάτ, Να παντρευτεί κανείς ή να μην παντρευτεί, για την Θεατρική παράσταση Ο Αρμένης, της Χαράς Κοσεγιάν και αναμένεται ενδιαφέρουσα συνέχεια.
Η ομιλία Παπαδριανού έγινε το βράδυ του Σαββάτου 11/3, στη Βιβλιοθήκη Παλαμήδης και την εκδήλωση διοργάνωσε ο ομώνυμος Σύλλογος και διοργανωτής της εκδήλωσης. Ο Πρόεδρος του Συλλόγου μάλιστα και ποιητής κ. Σπαντιδέας, συμμετείχε ενεργά στη διαδικασία της παρουσίασης αφού μετά την ομιλία Παπαδριανού υπέβαλε ενδιαφέρουσες ερωτήσεις στη συγγραφέα.
Άψογη ήταν και η προετοιμασία του χώρου με τη μέριμνα της προϊσταμένης της Βιβλιοθήκης κας. Ιωάνν. Κωστοπούλου.
