Παρασκευή 21/10. Τα βραδινά δελτία ειδήσεων των γαλλόφωνων καναλιών αναμεταδίδουν ως πρώτη είδηση την έξοδο της Chrystia Freeland από την λεγόμενη «Elysette» (έδρα της κυβέρνησης των γαλλόφωνων – Βαλλόνων του Βελγίου). Σχεδόν δακρυσμένη η υπουργός εμπορίου του Καναδά δηλώνει στα μικρόφωνα των δημοσιογράφων με κουρασμένη φωνή που υπερτονίζει τη θλίψη της: Je suis triste – Eίμαι θλιμμένη που δεν μπόρεσα να πείσω τους φίλους μας Βαλλόνους για την αναγκαιότητα της υπογραφής αυτής της συμφωνίας. Προχωρήσαμε για μεγάλο χρονικό διάστημα μαζί. Είναι κρίμα που τώρα θα πρέπει να χωρίσουμε. Λυπάμαι… επιστρέφω στον Καναδά… από αύριο θα είμαι στο σπίτι μου με τα τρία παιδιά μου»
Μάλλον δεν χρειάστηκε να παραιτηθεί η κ. Freeland, αφού μόλις χθες (Παρασκευή, 28/10) η γαλλόφωνη κοινότητα του Βελγίου υπερψήφισε την συμφωνία CETA (Συμφωνία ελεύθερου εμπορίου μεταξύ Ε.Ε και Καναδά), ακολουθούμενη από το τοπικό κοινοβούλιο των Βρυξελλών που επίσης είχε αρνηθεί να την αποδεχτεί. Έτσι, δεν υπάρχει πλέον κανένα πρόβλημα και η υπογραφή της συμφωνίας μεταξύ του Καναδά και της Ε.Ε πραγματοποιήθηκε ήδη. Το κοινοβούλιο της Βαλλονίας αποδέχτηκε τις πρόσθετες διαβεβαιώσεις που δόθηκαν κυρίως για το μεγάλο θέμα του ρόλου και των αρμοδιοτήτων του ISDS (Ιδιωτικό Διαιτητικό Δικαστήριο) και άναψε… το πράσινο φως εν μέσω κριτικών από διάφορες πλευρές του βελγικού και ευρωπαϊκού πολιτικού κόσμου1. Ουσιαστικά το Κοινοβούλιο και η κυβέρνηση της γαλλόφωνης κοινότητας δεν μπόρεσαν να αντέξουν τις τεράστιες πιέσεις που δέχτηκαν, καθώς οι δήθεν διαβεβαιώσεις σε καμία περίπτωση δεν ανασκευάζουν τους φόβους που εξέφρασε η μικρή αυτή κοινότητα στο σύνολο της Ε.Ε, αλλά και πολλοί άλλοι οργανισμοί έρευνας, πολιτικοί σχηματισμοί, κλπ. Σήμερα Κυριακή 30-10-2016, υπογράφηκε στις Βρυξέλλες η CETA, αρχίζει όμως ένας δρόμος με τριάντα κοινοβουλευτικούς σταθμούς στη διάρκεια του οποίου πολλά μπορούν να γίνουν.
Ποια όμως στοιχεία είναι αυτά που ανέδειξαν μια μικρή κοινότητα όπως η Βαλλονία να βρεθεί στο επίκεντρο της δημοσιότητας και επικεφαλής (έστω για μικρό χρονικό διάστημα) του κόσμου που αντιτίθεται στην CETA;
Αν προσπαθήσουμε να δώσουμε ένα απλό περίγραμμα για να γίνουν, κατά το δυνατόν, κατανοητές οι διαφοροποιήσεις και οι εντάσεις που σηματοδοτούν στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα βαθύτατες αλλαγές σήμερα, θα ξεκινούσαμε από την περιθωριοποίηση της τεράστιας πλειοψηφίας των πολιτών ως προς τα μέσα, τους τρόπους και το περιεχόμενο της πληροφόρησης. Πρόκειται ουσιαστικά για το πρώτο μεγάλο δημοκρατικό έλλειμμα που αρχίζει να διαφαίνεται στον ορίζοντα της νέας φάσης παγκοσμιοποίησης των κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων. Το βαλλονικό παράδειγμα δεν δημιούργησε πρόβλημα τόσο για το «όχι» στην υπογραφή της συμφωνίας, όσο για την επιμονή να γίνει δημόσιος διάλογος, στο κοινοβούλιο και την κοινωνία, σχετικά με τα θέματα που θίγει μια τέτοια συμφωνία. «Τα τελεσίγραφα κάνουν αδύνατο τον δημοκρατικό διάλογο», διαμήνυσαν στον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Donald Tusk, οι βουλευτές του βαλλονικού κοινοβουλίου. Κάτι πρόσφατο θυμίζει και σ’εμάς το σκηνικό αυτό…
Ξαφνικά λοιπόν, οι πολίτες άρχισαν να βομβαρδίζονται από τα αρχικά διεθνών συμφωνιών, οι διαδικασίες για τη σύναψη των οποίων είχαν αρχίσει εδώ και αρκετά, αλλά μόλις πρόσφατα οι δημόσιες αντιδράσεις τις έφεραν στο προσκήνιο της πολιτικής ζωής. Πρόκειται για τις λεγόμενες εμπορικές συμφωνίες «νέας γενιάς»: CETA (Ελεύθερου εμπορίου μεταξύ Ε.Ε-Καναδά), ΤΤΙP (Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων μεταξύ ΗΠΑ-Ε.Ε), ΤPP (Συμφωνία Εμπορίου μεταξύ ΗΠΑ-Χωρών Ειρηνικού, επικυρώθηκε ήδη), TiSA (Εμπορική συμφωνία στο επίπεδο των υπηρεσιών μεταξύ των οποίων και οι δημόσιες), ACTA (Εμπορική Συμφωνία κατά της Παραποίησης-προστασία πνευματικής ιδιοκτησίας, καταψηφίστηκε στο Ε.Κοινοβούλιο το 2012). Η σημασία όλων αυτών των συμφωνιών είναι τεράστια και μόνο από τα μεγέθη της ανθρωπογεωγραφίας που επηρεάζουν : πάνω από 2 δις. άνθρωποι και τα 2/3 του παγκόσμιου ΑΕΠ! Σταδιακά ανακαλύπτουμε, όταν υπάρχει μια κάποια ενημέρωση, πως τα κράτη και οι δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις χάνουν τον έλεγχο των πολιτικών που ασκούνται ή έπρεπε να ασκηθούν σε σειρά από σημαντικούς τομείς όπως η υγεία, η εκπαίδευση, οι υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, κλπ. Οι μεγαλύτερες αντιδράσεις παρατηρούνται ακριβώς όταν αρχίζει κάποια δημόσια συζήτηση λίγο πριν την υπογραφή μιας συμφωνίας και γίνονται γνωστές οι λεπτομέρειες και οι μηχανισμοί. Η Ελλάδα εξαιρείται καθώς η κυβέρνηση έχει ήδη υπογράψει την CETA χωρίς την παραμικρή ενημέρωση ή δημόσια συζήτηση. Εδώ βρίσκεται το δεύτερο σημαντικό πρόβλημα όλων αυτών των συμφωνιών και ιδιαίτερα της CETA. Μπορεί οι 1598 σελίδες της να έχουν αναρτηθεί στο διαδίκτυο ήδη από το 2014, αλλά είναι αδύνατο ακόμη και για τον μέσο υποψιασμένο πολίτη να γίνει κατανοητή στο σύνολό της, πόσο δε μάλλον όταν δεν υπάρχει η παραμικρή προσπάθεια ενημέρωσης από κυβερνητικούς και… επαΐοντες!
Η εισαγωγή στις σχέσεις κρατών- πολυεθνικών εταιριών ενός νέου ρυθμιστικού μηχανισμού επίλυσης διαφορών (ISDS), ουσιαστικά ενός ιδιωτικού δικαστικού μηχανισμού, διαμορφώνει ένα νέο πλαίσιο κατάλυσης κάθε έννοιας κρατικής κυριαρχίας. Μέχρι σήμερα υπήρχαν δυο μηχανισμοί διαιτησίας σε μια διαφορά κράτους-επενδυτών: τα εθνικά δικαστήρια και οι διεθνείς διαιτησίες (βλέπε δικαστήρια). Στο νέο Ιδιωτικό Σύστημα Διαιτησίας (ISDS) που προτείνεται οι διαιτητές δεν είναι δικαστές πλήρους απασχόλησης αλλά δικηγόροι που ειδικεύονται στο εμπορικό δίκαιο! Παραθέτω ένα σχήμα για την καλύτερη κατανόηση της λειτουργίας του2.
(Μηχανισμός Επίλυσης Διαφορών μεταξύ κρατών-επενδυτών. Aποτελείται από 15 δικαστές – 5 Ευρωπαίους, 5 Καναδούς και 5 άλλων χωρών. Πιθανό επιμίσθιο 2000 € μηνιαίως που θα πληρώνεται από τον Καναδά και την Ε.Ε. Ο Πρόεδρος θα εκλέγεται με κλήρωση για 2 χρόνια και η σειρά διαιτησίας υποθέσεων θα είναι τυχαία. Σε περίπτωση αμφισβητούμενης απόφασης μπορεί η διαφορά να εκδικασθεί στο Εφετείο).
Οι αντιδράσεις που προκάλεσε η πρόταση αυτή επηρέασαν ακόμη και το Συμβούλιο της Ευρώπης που ζήτησε την αναβολή της υπογραφής ενώ δεκάδες πανεπιστημιακοί νομικοί έχουν ήδη εκφράσει δημόσια την αντίθεσή τους. Αποτέλεσμα των αντιδράσεων είναι οι προτάσεις της Ε.Ε από τις 6 Μαρτίου 2015 για την υιοθέτηση «πολυμερούς δικαστηρίου επενδύσεων» και «διμερούς δευτεροβάθμιου οργάνου» που θα στελεχώνονται από δικαστές. Δεν έχει γίνει γνωστό αν οι δυο προτάσεις είναι διαπραγματεύσιμες ή έχουν εγκαταληφθεί. Είναι όμως απολύτως σαφές πως δημιουργείται ένα εξαιρετικά επικίνδυνο σκηνικό για την δημοκρατική συγκρότηση και λειτουργία των κρατών και για το σύνολο των δημοκρατικών ελευθεριών, ζήτημα που τέθηκε ήδη με την ευκαιρία του διαλόγου για την ACTA (Συμφωνία κατά της παραποίησης). Θα θυμίσω εδώ τα λόγια του καθηγητή Βάλτερ Πούχνερ: «Η δημοκρατία έχει εδραιωθεί ως ιδανικό πολίτευμα στον δυτικό κόσμο, αλλά καταστρατηγείται εκ των ένδον με ποικίλους τρόπους. Η παγκοσμιοποίηση μεταδίδει και αυτή την διάσταση της προσποίησης, της ατελούς και επιφανειακής εφαρμογής των ιδανικών και αξιών, που πρεσβεύονται και προπαγανδίζονται με στομφώδη τρόπο.(…) Και επειδή περνούμε σε μια νέα φάση του ανήθικου καπιταλισμού….»3. Ακριβώς στη φάση αυτή οι πιέσεις θα είναι τεράστιες από τα οργανωμένα οικονομικά συμφέρονται εταιρικών συνασπισμών που θα αναζητούν τρόπους για να αποφύγουν ελέγχους ή πολιτικές που θα δημιουργούσαν πρόβλημα ή θα μείωναν τις δυνατότητες εκμετάλλευσης πλουτοπαραγωγικών πηγών και φυσικά κέρδους.
Εδώ βρίσκεται λοιπόν το τρίτο σημαντικό στοιχείο από το οποίο πηγάζουν επίσης δυναμικές αντιδράσεις: το περιβάλλον και η εκμετάλλευσή του. Και επειδή τα σοβαρότατα αυτά ζητήματα δεν είναι αυτόνομα μεταξύ τους αλλά συνδέονται άμεσα και αλληλοεπηρεάζονται, τα ερωτήματα που πηγάζουν είναι πολλά και σημαντικά. Τι θα τρώμε; Πως θα παράγονται τα προϊόντα; Ποιοι θα καθορίζουν την διατροφική αλυσίδα, από και με ποιες πηγές; Πως και από ποιους θα καθορίζεται η πληροφόρηση των πολιτών σχετικά με τα διατροφικά προϊόντα; Θα υπάρχουν πολίτες σε κράτη ή θα έχουν μετατραπεί σε σκλάβους νέων αποικιών κάτω από τον πλήρη έλεγχο παντοδύναμων πολυεθνικών επιχειρήσεων και χρηματοπιστωτικών ομίλων; Ένα από τα σημεία της βαλλονικής ξεροκεφαλιάς αναφέρεται στα ζητήματα διατροφής βοοειδών και στην διαφαινόμενη μαζική χρήση ορμονών. Επομένως, τα ζητήματα που καθορίζουν τη διατροφική αλυσίδα αν δεν είναι κυρίαρχα, είναι από τα περισσότερο σημαντικά.
Η CETA υπογράφηκε σήμερα, αλλά τίποτα δεν μπορεί να προδικάσει τη συνέχεια. Αντί για την δαιμονοποίησή της, χρειάζεται μια μεγάλη και σοβαρή προσπάθεια κατανόησης των νέων μηχανισμών που δημιουργούνται από το παγκοσμιοποιημένο υπερεθνικό και κυρίως χρηματοπιστωτικό σύγχρονο κεφάλαιο. Μόνο, έτσι μπορούν οι κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις να αποκτήσουν συνείδηση των αλλαγών που επιχειρούνται και να αντιδράσουν προς όφελος των κοινωνιών. Όμως κάθε σοβαρή προσπάθεια κατανόησης είναι επίπονη και χρειάζεται συντονισμένες κινήσεις ιδιαίτερα από εξειδικευμένες σε τόσο πολύπλοκα ζητήματα επιστημονικές ομάδες, που θα μπορούσαν στη συνέχεια να ενημερώσουν τους πολίτες. Δυστυχώς στην Ελλάδα, την άσχημη καθημερινότητα που βιώνουμε την κάνουν ακόμη πιο άσχημη από τη μια οι αερολόγοι ενός νεοφιλελεύθερου γιουσουρούμ που πλασάρονται ως «εξπέρ περί τα οικονομικά» και από την άλλη, οι «υπερθεματιστές» του αριστερού μηρυκασμού που εξακολουθούν να αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα ως παιδικό αριστερό παραμύθι. Ίσως οι εξελίξεις μας προσφέρουν μέσα στη γενικότερη ατυχία μας ως λαού και την τύχη να εμφανιστούν άτομα που θα δουν με σοβαρότητα τα πολύπλοκα ζητήματα και με απλότητα τη μεγάλη σημασία του πληροφορημένου πολίτη για την κοινωνική μας ύπαρξη.
——————————————————
- Το κείμενο της απόφασης του βαλλονικού κοινοβουλίου στο: http://www.lesoir.be/1354404/article/actualite/belgique/politique /2016-10-28/ parlement-wallon-donne-son-feu-vert-signature-du-ceta
- Πηγή : http://www.leparisien.fr/economie/la-wallonie-refuse-l-ultimatum-de-l-union-europeenne-sur-le-ceta-24-10 016-6246006.php#
- Πρόοδος και παράδοση. Οι διαλεκτικές συνιστώσες ενός πολιτισμού, 44019308.pdf, σ. 269, 278.
