«Το αντίθετο της αλήθειας δεν είναι πάντα η πλάνη, αλλά μια άλλη αλήθεια» (Walter Pouchner)
Μπορεί να χαθεί ένας μεγάλος πολιτισμός; Πως μπορεί να χαθεί η Ελλάδα και η μοναδικότητά της; Μια χώρα κι ένας λαός που έζησε μεγάλους αγώνες, τρομερές στερήσεις, τεράστιες καταστροφές. Που γνώρισε μεγάλες νίκες και που σήμερα τα οφέλη τους χάνονται κάτω από το βάρος της κρίσης. Τι πρέπει να κάνει; Η επιστροφή στην παράδοση και η γνώση της, η μελέτη της, είναι η μόνη ελπίδα.
Με τα λόγια αυτά τελείωσε την ομιλία του ο Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών, την Παρασκευή 30 Σεπτεμβρίου 2016 στο Βουλευτικό του Ναυπλίου, ομιλία ενός ανθρώπου με πολύ μεγάλο επιστημονικό έργο που έχει αφιερώσει τη ζωή του στη μελέτη του πολιτισμού, της λαογραφίας, του θεάτρου και της Ελλάδας. Ο τίτλος της ομιλίας «Παραδόσεις και προοπτικές του πολιτισμού. Η μοναδικότητα της Ελλάδας», προϊδέαζε για τη σημασία των προεκτάσεων σε μια κοινωνία που επαίρεται για το ιστορικό του παρελθόν που του είναι πλέον σχεδόν… άγνωστο! Η επιστροφή λοιπόν στην παράδοση δεν είναι για τον κ. Πούχνερ μια απλοποιητική διαδικασία προβολής ενός ωραιοποιημένου παρελθόντος στην καθημερινότητά μας. Δεν πρόκειται για παγιωμένες αντιλήψεις ή εκφράσεις καθημερινού βίου (ένδυση, χορός, διατροφή, κλπ). Ούτε πρόκειται για ένα στατικό μονολιθικό μόρφωμα με φολκλορικά χαρακτηριστικά.
Πρόκειται αντίθετα για μια ιδιαίτερα πολύπλοκη διαδικασία αντίστασης, επιλογής (φιλτραρίσματος) και τελικά αφομοίωσης των νέων στοιχείων που παρουσιάζονται στην καθημερινότητα. Η παράδοση είναι μια εξαιρετικά δυναμική διαδικασία αντίστασης στο νεωτερισμό, σ’ένα πρώτο στάδιο, και στη συνέχεια ένας πλούσιος μηχανισμός σύνθεσης και αφομοίωσης κάποιων νέων στοιχείων που οδηγούν σε νέες μικρές ή μεγάλες προσαρμογές. Η παράδοση, τόνισε με έμφαση ο κ. Πούχνερ, δεν είναι τίποτα άλλο από μια διαδικασία συμβιβασμού και σύνθεσης παλαιών και νέων μορφών οργάνωσης κοινωνικού βίου.
Γιατί όμως η επιστροφή στην παράδοση φαίνεται να είναι μια λύση στη σημερινή κρίση που βιώνει η ελληνική κοινωνία; Γιατί είναι κοινό μυστικό, πως η πολύχρονη κρίση που ζούμε στη χώρα αυτή δεν έχει μόνο οικονομικά χαρακτηριστικά, αλλά είναι κυρίως βαθύτατα αξιακή. Κρίση μιας κοινωνίας που απέβαλε τον παραδοσιακό της δυναμισμό, για να φωλιάσει στο μονολιθισμό σκέψης και έκφρασης που επιβάλει ο οικονομισμός της παγκοσμιοποίησης. Να γιατί η επιστροφή στην παράδοση αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για την αναζωπύρωση του κοινωνικού δυναμισμού.
Η Ελλάδα, λέει ο κ. Πούχνερ, αποτέλεσε μέσα στους αιώνες έναν κόμβο πρόσμιξης παραδόσεων. Οπλίστηκε έτσι με έναν αφομοιωτικό δυναμισμό το εύρος και η ένταση του οποίου υπογραμμίζει τη μοναδικότητα του ελληνικού πολιτισμού. Απέναντι στην ομοιομορφία που επιβάλλει σήμερα η παγκοσμιοποιημένη έκφραση του δυτικού οικονομισμού (π.χ. ο ιμπεριαλισμός της αγγλικής γλώσσας απέναντι σε όλες τις υπόλοιπες και ιδιαίτερα στις μικρές), το ελληνικό παράδειγμα έχει να αντιτάξει μια εκπληκτική ποικιλομορφία που διαπερνά τους αιώνες. Δείτε, σημειώνει ο κ. Πούχνερ, την ποικιλομορφία της αρχαιότητας : άλλο ο Μινωικός πολιτισμός, άλλο ο Μυκηναϊκός, άλλο οι πολιτισμοί του Αιγαίου. Κι αν όλα καταλήγουν στην ενίσχυση του κοινού ελληνικού παραδείγματος είναι γιατί διέθεταν αυτό τον αφομοιωτικό δυναμισμό που τους επέτρεψε να εξελιχθούν μέχρις ότου ο ιστορικός τους δρόμος οδηγήσει στο Βυζάντιο, την Τουρκοκρατία και το νέο ελληνικό κράτος. Το τελευταίο, σημείωσε με έμφαση ο κ. Πούχνερ, δεν έψαξε να βρει παρελθόν όπως έκαναν άλλες κοινωνίες προκειμένου να νομιμοποιήσουν την οργάνωσή τους. «Στην Ελλάδα δεν ψάξαμε να βρούμε παρελθόν γιατί υπήρχε ήδη», τόνισε ο ομιλητής.
Αν αναζητάμε στοιχεία αποδεικτικά για τον αφομοιωτικό δυναμισμό της ελληνικής παράδοσης και την συνθετική της ικανότητα, δεν έχουμε παρά να δούμε ξανά την παράδοση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και τους βασικούς κανόνες οργάνωσης και λειτουργίας της : συνυπευθυνότητα και αλληλοβοήθεια. Το κοινοτικό πνεύμα διαχέονταν στο κοινωνικό σώμα και μαζί του οι ποιότητες που οργάνωναν τον κοινωνικό βίο και τις οικονομικές του εκφάνσεις. Προνοητικότητα, Φιλότιμο, Μαστοριά, Εγκράτεια, Εκτίμηση ομορφιάς, κ.ά. Η σημερινή κρίση είναι τελικά κρίση απαξίας και απουσίας τέτοιων αξιακών ποιοτήτων που μόνο η επιστροφή στην παράδοση, δηλαδή η επιστροφή στη δυναμική διαδικασία αντίστασης, αφομοίωσης και παραγωγής του καινούριου, μπορεί να αντιμετωπίσει. Οι τοπικές κοινωνίες είναι εκείνες που μπορούν να αντισταθούν στη μονοτροπία και το μονολιθισμό του παγκοσμιοποιημένου οικονομισμού. Μόνο εκείνες μέσα από την καθημερινότητά τους μπορούν να παράξουν ένα καινούριο κοινωνικό πρόταγμα καταπολεμώντας την τυραννία των αριθμών και την ποσοτικοποίηση των πάντων.
Τόσο ο καθηγητής κ. Ιωάννης Πετρόπουλος υπεύθυνος του Harvard στο Ναύπλιο που φιλοξενεί το ιατρικό συνέδριο, όσο και ο γιατρός κ. Χρήστος Μαντζώρος, τέκνο του Ναυπλίου και υπεύθυνος του συνεδρίου για την αριστεία των νέων γιατρών που συνέπεσε αυτή την περίοδο με τις εκδηλώσεις για τη δολοφονία του Καποδίστρια, σημείωναν προλογίζοντας τον Βάλτερ Πούχνερ, πως «η ομιλία του θα αφήσει εποχή».
Ήταν πράγματι μια εξαιρετική ομιλία, ένας λόγος καθαρός, παρηγορητικός και ταυτόχρονα συνειδησιακά εγερτήριος, από τους λίγους που έχουμε ακόμη την τύχη να μοιραζόμαστε, σε μια κοινωνία που ασφυκτιά στη μέγγενη του ποικιλόχρωμου κομματικού κρατισμού και χάνει, αν δεν έχει ήδη ολοκληρωτικά απωλέσει, τον αφομοιωτικό δυναμισμό της παράδοσής της που της επέτρεψε να διαπερνά τους αιώνες με τη μοναδικότητα του πολιτισμού της. Τελικά, αν σήμερα αναρωτιόμαστε που βρίσκονται οι διανοούμενοι για να μας βοηθήσουν να προσανατολιστούμε, δεν έχουμε παρά να ακούσουμε τις λιγοστές φωνές που ακόμη τολμούν να βοούν στην έρημο της μονοτροπίας.
Υ.Γ. Στο ενδιαφέρον συνέδριο για την ιατρική αριστεία θα επανέλθουμε. Εξάλλου η εκδήλωση τελείωσε με μια πλούσια ιατρική φωνή της Vivian Douglas που την συνόδεψε στο τραγούδι της με το πιάνο, η επίσης εξαιρετική Θεολένα Πίκη.
