του Γ. Μητρόπουλου, Ανθρωπολόγου-ψυχολόγου
Πριν μερικές εβδομάδες είχα δημοσιεύσει στην ηλεκτρονική εφημερίδα “Αργολικά” ένα πρώτο άρθρο μου για την παράνοια που ενδημεί στο Άργος (βλ. εδώ).
Από έγκυρες πληροφορίες έμαθα δύο πράγματα: το πρώτο, ότι το άρθρο διαβάστηκε από άνω των 9.000 αναγνωστών (για την ακρίβεια είχε “εισόδους” αυτού του αριθμού). Το δεύτερο, ότι άρχισαν “έρευνες” τύπου ντεντέκτιβ, ώστε να εντοπιστώ, πού ζω, τι κάνω κλπ. Για το πρώτο πράγμα μπορώ να πω ότι αποτελεί για εμένα ενθάρρυνση ώστε να προχωρήσω ακόμα περισσότερο την έρευνα μου και πιθανώς να συγκροτήσω ευρύτερη μελέτη για το θέμα. Για το δεύτερο και για να μη κουράζονται οι “ερευνητές” μπορώ να δημοσιοποιήσω όσα ακολουθούν.
‘Εκαμα σε αγγλοσαξωνικό πανεπιστήμιο μεταπτυχιακό δίπλωμα στην ειδικότητα μου και επέστρεφα στην Ελλάδα σχετικά πρόσφατα. Με τις γνωστές δυσκολίες για τους νέους επιστήμονες, βεβαίως δεν αποκλείεται να ξαναφύγω έξω, σε αναζήτηση καλύτερης τύχης. Αλλά και εκεί, μία επιστημονική εργασία του τύπου της παράνοιας του Άργους θα ενδιαφέρει ερευνητικά ιδρύματα. Οπότε, έτσι ή αλλιώς, θα υπάρξει συνέχεια, αφού και το φαινόμενο της παράνοιας δεν βλέπω να παίρνει τέλος…
Δεν διατηρώ μπλογκ και τα τέτοια, αφού δεν με απασχολούν και θέλω να έχω και την ησυχία μου. Στην Αργολίδα έτυχε η οικογένειά μου να γνωρίζει δύο άτομα, τα οποία μου προμήθευσαν βασικά τεκμήρια και με διευκόλυναν να έχω ηλεκτρονική επαφή με ορισμένα άλλα άτομα, με γνώσεις για το θέμα. Έτσι, λοιπόν, κατέληξα στη σύνταξη του άρθρου που δημοσιεύθηκε.
Με όλα αυτά διαπιστώνω ότι στην πόλη του Άργους υπάρχει ένα σχετικό “κλίμα”. Γι΄ αυτό και συνειρμικά παραπέμφθηκα σε ένα μικρό δοκίμιο, ευτυχώς για εμάς μεταφρασμένο στα ελληνικά, του γάλλου συγγραφέα του 16ου αιώνα Ετιέν ντε Λα Μποεσί, με τον τίτλο “Πραγματεία περί εθελοδουλείας”. Το δοκίμιο αυτό ήδη έχει σημειώσει τέσσερεις εκδόσεις (εξαντλείται και η τέταρτη) και με το επίμετρο του ανθρωπολόγου Πιερ Κλαστρ στο τέλος του πληροφορούμαστε ότι ο Λα Μποεσί κυριολεκτικά άνοιξε δρόμους και πάρα πολλές από τις σκέψεις του παραμένουν επίκαιρες και στην εποχή μας. Απλώς θα πρέπει να εννοήσουμε ότι χρονικά έχουν παρεμβληθεί αλλαγές θεσμών, αλλά δυστυχούς όχι και ουσίας. Εκεί όπου στην εποχή του υπήρχαν βασιλιάδες και πρίγκιπες, σήμερα δρουν εκλεγμένοι “άρχοντες”. Το πρόβλημα όμως παραμένει και τα χαρακτηριστικά του διαιωνίζονται.
Τι σκέφθηκα λοιπόν; Nα μεταφέρω εδώ αυτούσιες σκέψεις του Λα Μποεσί, ακριβώς αυτές που κατά τη γνώμη μου αφορούν το σημερινό “κλίμα” στην πόλη του Άργους. Και η “λύση”; Εναπόκειται, υποθέτω, στους συνειδητοποιημένους πολίτες του.
Γράφει, λοιπόν, μεταξύ άλλων ο Λα Μποεσί:
Γιατί, αν και τα μέσα για να αποκτηθεί η εξουσία διαφέρουν, η μέθοδος διακυβέρνησης πρακτικά είναι η ίδια. Εκείνοι που έχουν εκλεγεί συμπεριφέρονται σαν ευνουχιστές, εκείνοι που είναι κατακτητές κάνουν το λαό λεία τους• εκείνοι που είναι κληρονόμοι σχεδιάζουν να συμπεριφερθούν σαν οι άνθρωποι να ήταν οι φυσικοί τους σκλάβοι.
Όταν οι άνθρωποι χάνουν την ελευθερία τους μέσω της απάτης, δεν προδίδονται τόσο συχνά από τους άλλους, όσο παρασύρονται από τους ιδίους τους εαυτούς τους.
Παρ’ όλα αυτά είναι αρκετά φανερό πως η ισχυρή επίδραση της συνήθειας δεν είναι πιο υποχρεωτική απ’ όσο σ’ αυτό, δηλαδή την εξοικείωση με την υποταγή. Ας παραδεχτούμε συνεπώς ότι όλα εκείνα τα πράγματα στα οποία έχει εκπαιδευτεί και συνηθίσει ο άνθρωπος του φαίνονται φυσικά, και μόνο ό,τι είναι πραγματικά εγγενές σ’ αυτόν το λαμβάνει με την αρχική του, μη εκπαιδευμένη, ατομικότητα. Συνεπώς, το έθιμο γίνεται η πρώτη αιτία για την εθελοδουλεία.
Ο Μεγάλος Σουλτάνος γνώριζε καλά ότι τα βιβλία και η διδαχή, πέρα από οτιδήποτε άλλο, δίνουν στους ανθρώπους την αίσθηση να κατανοούν την ίδια τους τη φύση και να σιχαίνονται την τυραννία. Καταλαβαίνω ότι στην χώρα του υπάρχουν λίγοι μορφωμένοι άνθρωποι, αφού δεν θέλει να υπάρχουν πολλοί. Εξαιτίας αυτού του περιορισμού, άνθρωποι μεγάλου ζήλου και αφοσίωσης, οι οποίοι παρά το πέρασμα του χρόνου διατηρούν την αγάπη τους για την ελευθερία, παραμένουν ακόμα αναποτελεσματικοί γιατί, όσο πολυάριθμοι και αν είναι δεν γνωρίζονται μεταξύ τους: είναι μόνοι τους μέσα στις φιλοδοξίες τους.
Δεν έχουν όλοι οι τύραννοι εκδηλώσει τόσο ξεκάθαρα την πρόθεσή τους να μαλθακεύσουν τα θύματά τους, αλλά στην πραγματικότητα, αυτό που ο προαναφερθείς δεσπότης διεκήρυξε δημοσίως και έβαλε στην πράξη, οι περισσότεροι από τους άλλους έχουν προωθήσει μυστικά ως στόχο τους. Είναι στην πραγματικότητα στη φύση του πληθυσμού, του οποίου η πυκνότητα είναι μεγαλύτερη στις πόλεις, να αντιμετωπίζει με καχυποψία εκείνον που ενδιαφέρεται για την ευημερία του, και να είναι εύπιστος απέναντι σ αυτόν που τον κοροϊδεύει.
Πραγματικά, είναι εκπληκτικό που αφήνονται να πιαστούν τόσο γρήγορα στο παραμικρό γαργάλημα της φαντασίας τους. Παιχνίδια, φάρσες, θεάματα, μονομάχοι, παράξενα ζώα, μετάλλια, εικόνες και άλλα τέτοια ναρκωτικά, αυτά ήταν τα δολώματα για να σκλαβωθούν οι λαοί της αρχαιότητας, το τίμημα της ελευθερίας τους, τα εργαλεία της τυραννίας. Μ’ αυτές τις πρακτικές και τους πειρασμούς οι αρχαίοι δικτάτορες αποκοίμιζαν με τέτοια επιτυχία τους υπηκόους τους κάτω από το ζυγό, ώστε οι αποβλακωμένοι λαοί, συνηθισμένοι να λάμπουν μπροστά στα μάτια τους τα παιχνίδια και οι μάταιες ηδονές, μάθαιναν στη δουλοπρέπεια σαν κάτι φυσικό.
Σήμερα υπάρχουν μερικοί που δεν συμπεριφέρονται διαφορετικά• ποτέ δεν αναλαμβάνουν μια άδικη πολιτική, ακόμη και ελάχιστης σημασίας, χωρίς να την προλογίζουν με κάποια όμορφα λόγια όσον άφορα τη δημόσια ευημερία και το κοινό καλό.
Στην πραγματικότητα πάντοτε ξεγελούσαν τα θύματά τους τόσο εύκολα που όσο τα χλεύαζαν τόσο περισσότερα τα σκλάβωναν.
Εν συντομία, όταν επιτευχθεί ο στόχος μέσα από μεγάλες ή μικρές εύνοιες, μέσα από εκείνα τα μικρά ή τα μεγάλα οφέλη που εξασφαλίζονται κάτω από έναν δημαγωγό ευνοούνται σχεδόν τόσο αυτοί που προτιμούν την τυραννία όσο και εκείνοι που επιθυμούν περισσότερο την ελευθερία.
Όλοι εκείνοι που είναι διεφθαρμένοι από τη μεγάλη φιλοδοξία ή από την αχαλίνωτη φιλαργυρία, όλοι αυτοί μαζεύονται γύρω του και τον υποστηρίζουν προκειμένου να πάρουν μερίδιο απ’ τα λάφυρα και να γίνουν μικροαρχηγοί κάτω από τον μεγάλο δημαγωγό.
Τέτοιοι άνθρωποι δεν πρέπει μόνο να υπακούν σε διαταγές• πρέπει να προλαμβάνουν τις λαχτάρες του, για να τον ικανοποιήσουν πρέπει να προβλέπουν τις επιθυμίες του• πρέπει να εξαντλούνται, να βασανίζονται, να σκοτώνονται στη δουλειά για τα συμφέροντα του, να αποδέχονται την ευχαρίστηση του σαν δική τους και να παραμελούν τις προτιμήσεις τους για τις δικές του, διαστρέφοντας τον χαρακτήρα τους, και διαφθείροντας τη φύση τους πρέπει να προσέχουν τα λόγια του, το κυμάτισμα της φωνής του, τις χειρονομίες του και το βλέμμα του. Πρέπει να έχουν μάτια, πόδια, χέρια, που να βρίσκονται σε επιφυλακή προκειμένου να ανταποκριθούν στις επιθυμίες του ή να προβλέψουν τις σκέψεις του.
Πόσο μεγάλος είναι ο αριθμός εκείνων οι οποίοι έχοντας με επαίσχυντα μέσα κερδίσει την εύνοια δημαγωγών –που είτε κερδίζουν από τις παλιανθρωπιές, είτε επωφελούνται από την αφέλειά τους- στο τέλος κατέληξαν στο τίποτα από τους ίδιους αυτούς δημαγωγούς.
Και σε μέρη όπου μαζεύονται οι μοχθηροί μπορεί να υπάρχει μονό συνομωσία, όχι συντροφικότητα: αυτοί δεν νοιώθουν μεταξύ τους αγάπη μόνο ο φόβος τους κρατάει ενωμένους, δεν είναι φίλοι, είναι απλώς συνένοχοι.
Έτσι γίνεται συνήθειό του να θεωρεί την ίδια του τη θέληση ως επαρκή λόγο και να είναι αφέντης των πάντων χωρίς έναν σύντροφο.
